1, 2. Cinshi Balaamu acitile pa kuti abantu ba kwa Yehova bailetele icitiipu?

UMULONDO aya pa ncende apo engasanga isabi ilyo alefwaya ukwipaya. Alasala bwino ifya kulya fye sabi e lyo abika ku ndobo kabili alaipoosa mu menshi. Alalolela, isabi nga lyamina ica kulya icili ku ndobo, umulondo alatinta intambo pa kuti isabi iliketwe alifumishe ku nse.

² Ifi fine e fyo ciba na ku bantu. Ku ca kumwenako, ilyo abena Israele bali mupepi no kwingila mu Calo ca Bulayo, bapangile inkambi mu Ciswebebe ca Moabu. Imfumu ya bena Moabu yalaile ukupeela umwaume uo baleita ati Balaamu indalama ishingi nga nshi nga ca kuti atiipa abena Israele. Balaamu asukile aishiba ifya kucita ifyali no kulenga abena Israele abene bailetele icitiipu. E ico asalile ubulyo bwa mampalanya ubwalinga. Atumine abanakashi abena Moabu ku nkambi ya bena Israele ku kubeleleka abaume.—Impendwa 22:1-7; 31:15, 16; Ukusokolola 2:14.

3. Bushe abena Israele baiketwe shani ku citeyo ca kwa Balaamu?

³ Bushe ifyo Balaamu acitile fyalibombele? Ee. Abena Israele abaume abengi nga nshi balicitile “ubulalelale  na bana banakashi abena Moabu.” Na kabili batampile ukupepa balesa babufi ukubikako fye na Baali wa ku Peore lesa wa kulaalana. Ifi fyalengele abena Israele 24,000 bafwile pa mupaka wa Calo ca Bulayo.—Impendwa 25:1-9.

4. Mulandu nshi abena Israele abengi nga nshi bacitiile ubulalelale?

⁴ Cinshi calengele ukuti abena Israele abengi nga nshi bekatwe mu citeyo ca kwa Balaamu? Ni co baletontonkanya pa kucita ifya kuisekesha, kabili balilabile fyonse ifyo Yehova abacitiile. Lesa alicitiile abena Israele ifintu ifingi ifyali no kulenga batwalilila aba cishinka kuli ena. Lesa alibalubwile mu busha mu Egupti, alibapeele ifya kulya ilyo bali mu matololo, kabili alibacingilile mpaka bafika ku mupaka wa Calo ca Bulayo. (AbaHebere 3:12) Nangu ca kuti alibacitiile ifintu ifingi, balibelelekwe ukucita ubulalelale. Umutumwa Paulo alembele ati: “Kabili twilacita bulalelale, filya bamo pali aba bacitile, ica kuti . . . balifwile.”—1 Abena Korinti 10:8.

5, 6. Finshi tulesambilila ku fyacitike mu Ciswebebe ca Moabu?

⁵ Icalo cipya cili mupepi sana. Kanshi na ifwe tuli fye nga bena Israele abali pa mupaka wa Calo ca Bulayo. (1 Abena Korinti 10:11) Abantu ababa muli cino calo bena balitemwisha ubulalelale ukucila na bena Moabu. Ifi abantu baba kuti fyakuma na bantu ba kwa Yehova. Na kuba ubulalelale e citeyo ico Satana Kaseebanya abomfya sana.—Impendwa 25:6, 14; 2 Abena Korinti 2:11; Yuda 4.

⁶ Yipusheni amuti, ‘Bushe kuti natemwa ukucita ifya kuisekesha ifya pa kashita fye akanono, nelyo kuti natemwa ukwisaikala umuyayaya mu calo cipya?’ Bushe  kuti mwanonkelamo mu kukonka ifunde lya kwa Yehova ilya kuti: “Fulumuka ubulalelale”?—1 Abena Korinti 6:18.

7, 8. Bushe ubulalelale ni cinshi? Mulandu nshi ubulalelale bwabipila?

⁷ Abantu abengi muno nshiku balacita ifyabipa kabili tabomfwa ne nsoni sha kulanga ukuti tabacindika amafunde ya kwa Lesa ayalanda ukuti umwaume no mwanakashi abaupana e balingile fye ukulaala pamo. Mu Baibolo ishiwi ya kuti ubulalelale lilosha ku kulaala pamo ukwa bantu abashaupana ukulingana ne fyo Amalembo yalanda. Na kabili lilosha na ku kuulungana kwa baume beka beka no kwa banakashi beka beka, na ku kuulungana ne finama. Mu bulalelale mwaba no kufyomfyonta ifya mfwalo, ukuulunguna kwa ku matako, nelyo ukwikataula ifya mfwalo fya muntu umbi pa kuti omfwe insuuna.—Moneni Ifyebo na Fimbi pa 23.

⁸ Baibolo tayapita na mu mbali, yalilanda ukuti umuntu nga atwalilila ukucita ubulalelale, te kuti atwalilile ukuba mu cilonganino. (1 Abena Korinti 6:9; Ukusokolola 22:15) Na kabili, abantu tabacindika umuntu uucita ubulalelale kabili tabamucetekela no ku mucetekela. Lyonse ubulalelale bulalenga umuntu akwata amafya. Ilingi line kampingu ilamucusha, kabili bulalenga umuntu apula ifumo, bulalenga mu cupo mwaba amafya, bulaleta amalwele nelyo fye imfwa. (Belengeni Abena Galatia 6:7, 8.) Umuntu nga atontonkanya pa fifuma mu bulalelale, te kuti atemwe ukulabucita. Nomba ilingi line umuntu atontonkanya fye  pa kwikusha insuuna ilyo atendeka ukucita ifingalenga acita ubulalelale. Ilingi line ico abalilapo ukucita, kutamba ifye shiku.

9. Mulandu nshi ifye shiku fyabipila?

⁹ Ico bapangila ifye shiku ni co bafwaya abantu nga fitamba baba ne nsuuna ya kucita ubulalelale. Muno nshiku, ifye shiku fyaba fye mpanga yonse, muli bamagazini, mu fitabo, mu nyimbo, na mu maprogramu ya pa TV, e lyo na pa Intaneti. Abantu abengi bamona kwati ifye shiku tafyabipa, lelo icishinka ca kuti fyalibipa sana. Kuti fyalenga umuntu alafilwa ukwikala fye ukwabula ukulaalapo no muntu, kabili kuti fyalenga alacita ifishili fyacifyalilwa. Umuntu nga aletamba ifye shiku, kuti atendeka ukwikataula ifya mfwalo, mu cupo kuti mwaba amafya, ne cupo kuti capwa.—Abena Roma 1:24-27; Abena Efese 4:19; moneni Ifyebo na Fimbi pa 24.

10. Bushe ishinte lye funde ilyaba pali Yakobo 1:14, 15 kuti lyatwafwa shani ukutaluka ubulalelale?

¹⁰ Tulingile ukwishiba icingalenga twatunkwa ukucita ubulalelale. Ilembo lya kwa Yakobo 1:14, 15 litusoka ukuti: “Umuntu onse atunkwa ilyo ulunkumbwa lwakwe umwine lwamusembeleka no kumubeleleka. E lyo ulunkumbwa, ilyo lwaimita, lufyala ulubembu; no lubembu, ilyo lwakula, luleta imfwa.” Kanshi nga mwatampa ukutontonkanya pa fyabipa, ilyo line fye mufwile ukuleka ukutontonkanyapo. Nga ca kuti mwamona ifikope fye shiku, mufwile ukulolesha kumbi! Shimyeni kompyuta, nelyo aluleni programu muletamba. Mwilaesha ukuba no lunkumbwa lwa  kucita ifyabipa, pantu kuti lwakula ica kuti mwafilwa no kuilama.—Belengeni Mateo 5:29, 30.

11. Bushe Yehova kuti atwafwa shani ilyo twatampa ukutontonkanya pa fyabipa?

¹¹ Yehova alitwishiba bwino sana ukucila ne fyo twaishiba fwe bene. Kanshi alishiba ukuti tatwapwililika. Lelo alishiba no kutila kuti twaleka ukuba no lunkumbwa lwa kucita ifyabipa. Yehova atweba ati: “E ico, ipayeni ifilundwa fya mubili wenu umumonekela imibele yabipa, e kutila ubulalelale, ukukowela, insuuna, ulunkumbwa, no mufimbila, pantu ukuba ne yi mibele e kupepa utulubi.” (Abena Kolose 3:5) Nangu ca kuti calikosa ukucita ifi, Yehova alatutekanishisha kabili alatwafwa. (Amalumbo 68:19) Munyinefwe umo uwacaice aletamba ifye shiku no kwikataula ifya mfwalo. Abanankwe ku sukulu balemona ukuti ifyo alecita fyali fye bwino pantu e fyo bonse bacita  ilyo balekula, lelo atile: “Kampingu yalilekele ukunsoka, kabili natendeke ukucita ubulalelale.” Pa numa, alilwike ukuti alingile ukuleka ukuba no lunkumbwa lwa kucita ifyabipa, kabili Yehova alimwafwile ukuleka. Nga mulatontonkanya pa fyabipa, mulelomba Yehova ukuti alemupeela “amaka yacila aya bantunse” pa kuti muletontonkanya pa fisuma.—2 Abena Korinti 4:7; 1 Abena Korinti 9:27.

12. Mulandu nshi tulingile ‘ukusungila umutima wesu’?

¹² Solomone alembele ati: “Sunga umutima obe ukucila pa fintu fyonse ifyo ufwile ukusunga, pantu mu mutima e mwaba utumfukumfuku twa mweo.” (Amapinda 4:23) “Umutima” wesu fintu twaba mu kati, ifyo Yehova atumona. Ifyo tutamba kuti fyalenga twalacita ifisuma nelyo ifyabipa. Yobo uwali ne cishinka atile: “Nimpingana icipangano na menso yandi. Nga kanshi kuti napoosa shani amano kuli nacisungu?” (Yobo 31:1) Na ifwe tulingile ukulasala ifyo tuloleshapo ne fyo tutontonkanyapo nga fintu Yobo alecita. Na kabili tulingile ukulapepa nga filya uwaimbile amalumbo apepele, atile: “Lengeni amenso yandi ukukanalolesha ifya fye.”—Amalumbo 119:37.

13. Fibusa nshi Dina asalile?

¹³ Abantu twangala nabo kuti balenga twalacita ifisuma nelyo ifyabipa. Nga mwasala ifibusa abakonka amafunde ya kwa Lesa, na imwe mukalayakonka. (Amapinda 13:20; belengeni 1 Abena Korinti 15:33.) Ifyacitikile Dina filatusambilisha ukuti calicindama ukusala bwino ifibusa. Dina ali pa bana abanakashi aba kwa Yakobo, kanshi akuliile mu lupwa ulwalepepa Yehova. Dina ali ne mibele iisuma, lelo atendeke  ukwangala na bakashana abena Kaanani abashalepepa Yehova. Ifyo abena Kaanani abali ne mibele yabipa balemona ukulaalana fyalipusene ne fyo abantu ba kwa Lesa balekumona. (Ubwina Lebi 18:6-25) Ilyo Dina ali ne fibusa fyakwe, aishibene no mulumendo umwina Kaanani uo baleita abati Shekemu, kabili alikumbilwe Dina. Shekemu balemumona ukuti “e wacindamishe” pali balupwa wakwe bonse. Lelo tatemenwe Yehova.—Ukutendeka 34:18, 19.

14. Finshi fyacitikile Dina?

¹⁴ Shekemu acitile ifyo alemona ukuti fisuma no kuti e fyo alingile fye ukucita. Apo alitemenwe Dina, Shekemu “alimubuulile” no “kumucenda.” (Belengeni Ukutendeka 34:1-4.) Ifi acitile fyalengele Dina no lupwa lwakwe lonse bakwata amafya.—Ukutendeka 34:7, 25-31; Abena Galatia 6:7, 8.

15, 16. Finshi tulingile ukucita pa kuti tube aba mano?

¹⁵ Tatulingile ukucita ifyo Dina acitile pa kuti twishibe ukuti amafunde ya kwa Yehova yasuma. Baibolo itila: “Uule-enda na ba mano akaba uwa mano, lelo uwangala na bawelewele akacula.” (Amapinda 13:20) Muleibikilishako ukwishiba “inshila yonse iisuma,” nga mulecita ifi tamwakailetelele.—Amapinda 2:6-9; Amalumbo 1:1-3.

¹⁶ Kuti twaba aba mano nga tuleisambilisha Icebo ca kwa Lesa, nga tulepepa ilyo tushilasalapo ifya kucita, kabili nga tulekonka ifyo umusha wa cishinka kabili uwashilimuka atufunda. (Mateo 24:45; Yakobo 1:5) Kwena mwalishiba ukuti bonse tatwakwata amaka ya kucita fyonse kabili tatwapwililika. (Yeremia 17:9) Kuti mwacita shani nga bamusoka ukuti nga tamucenjele kuti mwacita ubulalelale? Bushe kuti mwafulwa,  nelyo kuti mwaumfwa nga bamusoka?—2 Ishamfumu 22:18, 19.

17. Bushe ifyo Abena Kristu banensu bengatufunda kuti fyatwafwa shani? Langilileni.

¹⁷ Natulangilile. Pa ncito nkashi abomba, umwaume abomba nankwe atendeka ukumubikako sana amano, kabili amweba ukuti bakaye mu kwisha. Uyu mwaume tabombela Yehova, lelo alemoneka ukuti aliba bwino kabili wa cikuuku. Nkashi umbi abamona bali pamo, e lyo pa numa aya musoka pa fyo acitile. Bushe cinshi nkashi alingile ukucita? Bushe afwile ukuipokolola, nelyo afwile ukumfwa ifyo bamupandako amano? Nalimo nkashi alitemwa Yehova kabili alafwaya ukucita ifyalungama. Nomba nga atwalilila ukwishishanya no uyu mwaume, bushe ninshi ‘alefulumuka ubulalelale’ nelyo bushe ninshi ‘aletetekela umutima wakwe’?—Amapinda 22:3; 28:26; Mateo 6:13; 26:41.

18, 19. Londololeni icalengele Yosefe afulumuke ubulalelale.

¹⁸ Ilyo Yosefe ali umulumendo, ali umusha mu Egupti. Cila bushiku, muka shikulu wakwe alemweba ukuti asendame nankwe, lelo Yosefe alishibe ukuti ukucita ifyo kwalibipile. Yosefe alitemenwe Yehova kabili alefwaya ukucita ifyali no kulenga asekelela. Kanshi lyonse ilyo uyu mwanakashi aleesha ukumubeleleka, Yosefe alekaana. Apo ali musha, tali na kufuma pa ng’anda ya kwa shikulu wakwe. Bushiku bumo ilyo umukashi wa kwa shikulu wakwe amupatikishe ukuti asendame nakwe, “alifulumwike no kufumina pa nse.”—Belengeni Ukutendeka 39:7-12.

¹⁹ Yosefe nga tafulumwike nga ca kuti aletontonkanya pa kucita ubulalelale nelyo nga aleelenganya ifyo cingaba nga asendama nankwe. Lelo Yosefe alicindike sana bucibusa bwakwe na Yehova ukucila ifintu fyonse. Aebele umukashi wa kwa shikulu wakwe ati: “Shikulu . . . tantana nangu cimo kano fye imwe, pantu muli mukashi wakwe. E ico kuti nacita shani ububi bwakula ifyo no kubembukila Lesa?”—Ukutendeka 39:8, 9.

20. Twaishiba shani ukuti Yehova alitemenwe ifyo Yosefe acitile?

²⁰ Nangu ca kuti Yosefe ali ukutali no kwali ulupwa lwakwe, lyonse ali ne cishinka kuli Lesa, kabili Yehova alemupaala. (Ukutendeka 41:39-49) Yehova alitemenwe ifyo Yosefe ali ne cishinka. (Amapinda 27:11) Calyafya ukutaluka imibele yabipa. Lelo muleibukisha mashiwi ayatila: “Mwe batemwa Yehova, pateni ifyabipa. Alinda imyeo ya ba cishinka bakwe; no kubapokolola mu minwe ya babifi.”—Amalumbo 97:10.

21. Bushe munyinefwe umo uwacaice apashenye shani Yosefe?

 ²¹ Cila bushiku, abantu ba kwa Yehova balalanga ukuti ‘balipata ububi’ no kuti ‘balitemwa ubusuma.’ (Amose 5:15) Nampo nga muli baice nelyo nga muli bakalamba, kuti mwaba aba cishinka kuli Yehova. Munyinefwe umo uwacaice alyeshiwe ku sukulu. Umukashana amulaile ukulaala nankwe nga amwafwa ukusanga insamushi. Bushe munyinefwe acitile shani? Acitile filya Yosefe acitile. Atile: “Ilyo line fye nalikeene. Apo nalefwaya ukuba uwa cishinka, ndomfwa ukuti nalicindama.” Mu “kuipakisha ubusuma bwa pa kashita fye” ubwaba mu kucita ubulalelale ilingi line mulafuma ifyabipa e lyo na mafya. (AbaHebere 11:25) Nga tuleumfwila Yehova lyonse tukalaba ne nsansa sha cine cine.—Amapinda 10:22.

22, 23. Bushe Yehova kuti atwafwa shani nangu twacita ulubembu ulukalamba?

²² Satana akatwalilila ukutubelelekela ku bulalelale, kabili ubu bwesho sana. Nalimo bonse fye limo limo tulatontonkanya pa fyabipa. (Abena Roma 7:21-25) Yehova alishiba ifi kabili alebukisha ukuti “tuli lukungu.” (Amalumbo 103:14) Nomba tutile Umwina Kristu acita ubulalelale, bushe ninshi calala capwa te kuti abe cibusa wa kwa Lesa na kabili? Awe. Umuntu nga alapila ukufuma pa nshi ya mutima, Yehova kuti amwafwa. Lesa ‘ali-iteyanya ukwelela.’—Amalumbo 86:5; Yakobo 5:16; belengeni Amapinda 28:13.

²³ Na kabili Yehova alitupeela baeluda ababa “ifya bupe ku bantu” abatusakamana. (Abena Efese 4:8, 12; Yakobo 5:14, 15) Alitupeela baeluda ukuti baletwafwa ukuba ifibusa fyakwe na kabili.—Amapinda 15:32.

24, 25. Bushe ukuba na “mano” kuti kwatwafwa shani ukutaluka ku fyabipa?

²⁴ Pa kuti tulesala bwino ifya kucita, tulingile ukwishiba ifyo amafunde ya kwa Yehova yengatunonsha. Tatwingafwaya ukuba ngo mulumendo uo balandapo mu Amapinda 7:6-23. Tali na “mano,” e ico aliketwe mu citeyo ca bulalelale. Ukuba na mano kwalicila pa kuba fye uwacenjela. Nga tuli na mano tukalaesha na maka ukwishiba ifyo Lesa amona ifintu no kufibomfya mu mikalile yesu. Muleibukisha aya mashiwi ayasuma ayatila: “Uwakwata umutima wa mano alitemwa umweo wakwe. Uubika amano ku kwiluka akasanga ubusuma.”—Amapinda 19:8.

²⁵ Bushe mwalicetekela ukuti amafunde ya kwa Lesa yalilungama? Bushe mwalishininkisha ukuti mukaba ne nsansa nga muleyakonka? (Amalumbo 19:7-10; Esaya 48:17, 18) Nga tamulashininkisha, mulingile ukutontonkanya pa fisuma fyonse ifyo Yehova amucitila. Baibolo itila: “Sondeni no kumona ukuti Yehova musuma.” (Amalumbo 34:8) Nga muletontonkanyapo sana mukalatemenwako Lesa. Muletemwa ifyo atemwa kabili mulepata ifyo apata. Muletontonkanya pa fisuma, e kutila pali fyonse ifya cine, ifyalungama, ifyasanguluka, ifyatemwikwa, na pali fyonse ifisuma. (Abena Filipi 4:8, 9) Nga tulecita ifi tukanonkelamo mu mano ya kwa Yehova nga filya Yosefe anonkelemo.—Esaya 64:8.

26. Finshi tukasambilila mu fipandwa fikonkelepo?

²⁶ Nampo nga muli bashimbe nangu nga mwalyupa nelyo mwalyupwa, Yehova afwaya ukuti muleikala bwino kabili muleba ne nsansa. Ifipandwa fibili ifikonkelepo fikatwafwa ukwishiba ifyo twingaba ne nsansa mu cupo.