1, 2. (a) Finshi abaupana fye benekela? (b) Fipusho nshi twalayasuka muli cino cipandwa?

ELENGANYENI insansa shibwinga na nabwinga bakwata pa bushiku bwa bwinga. Balaba ne nsansa pa fyo bakalaikala, kabili balasubila ifisuma ifingi. Basubila ukuti bakaba ne nsansa mu cupo cabo kabili bakekala pamo imyaka iingi.

² Na lyo line, abantu abengi abaupana abali ne nsansa pa bushiku bwa bwinga tabatwalilila ukuba ne nsansa mu fyupo fyabo. Pa kuti abaupana batwalilile ukuba mu cupo kabili batwalilile ukuba ne nsansa, balingile ukulakonka ifyo Lesa alanda. E ico katulanshanye ifyo Baibolo yasuka amepusho ayakonkapo: Fisuma nshi fimo ifyaba mu cupo? Nga mulefwaya ukuupa nelyo ukuupwa, kuti mwacita shani pa kuti musale bwino uwa kuupana nankwe? Finshi mwingacita pa kuti mukabe abalume nelyo abakashi abasuma? Kabili finshi fingalenga icupo catwalilila?—Belengeni Amapinda 3:5, 6.

3. Bushe mumona ukuti umuntu alingile ukuupa nelyo ukuupwa pa kuti abe ne nsansa? Londololeni.

³ Abantu bamo bamona ukuti umuntu te kuti abe ne  nsansa nga toopile nelyo nga toopilwe. Lelo ubo bufi. Yesu atile ubushimbe bupe. (Mateo 19:11, 12) Umutumwa Paulo na o atile ubushimbe busuma. (1 Abena Korinti 7:32-38) Mwe bene ni mwe mulingile ukusalapo nampo nga kuupa, nga kuupwa nelyo iyo. Tamufwile ukuleka ifibusa fyenu, balupwa nelyo intambi mukonka shalenga mwalafwaya ukuupa nelyo ukuupwa.

4. Fisuma nshi fimo ifyaba mu cupo icisuma?

⁴ Baibolo itila icupo naco bupe ubo Lesa atupeela kabili mwaliba ubusuma. Yehova alandile pa mwaume wa kubalilapo, Adamu ukuti: “Te cisuma umuntu ukulaikala fye eka. Nalabumba uwa kumwafwa, kabili umunankwe.” (Ukutendeka 2:18) Yehova abumbile Efa pa kuti abe umukashi wa kwa Adamu, kabili e babalilepo ukuba ulupwa. Abaupana nga bakwata abana, balingile ukukosha icupo cabo pa kuti abana bakakule bwino. Lelo icupo tacabelako fye pa kuti abaupana balekwata abana.—Amalumbo 127:3; Abena Efese 6:1-4.

5, 6. Bushe icupo kuti caba shani ngo “mwando uwapyatwa ne ntambo shitatu”?

⁵ Imfumu Solomone yalembele aiti: “Ukuba babili kwawama ukucila ukuba weka, pantu bena balalambulwa icisuma pa kubombesha kwabo. Pantu umo nga awa, umunankwe kuti amwimya. Lelo kuti caba shani ku uli eka uwawa apashili uwa kumwimya? Kabili, babili nga balaala pamo, kuti bakaba; lelo uuli eka kuti akaba shani? . . . No mwando uwapyatwa ne ntambo shitatu te kuti uputuke bwangu.”—Lukala Milandu 4:9-12.

⁶ Icupo icisuma cilalenga abaupana baba ifibusa sana, balayafwana, balasansamushanya kabili balacingililana. Abaupana nga balitemwana icupo kuti cakosa, lelo icupo cilakosa sana nga ca kuti umulume no  mukashi balapepa Yehova. Lyena icupo cabo kuti caba ngo “mwando uwapyatwa ne ntambo shitatu.” Umwando uwaba ifi ulakosa sana ukucila uwapyatwa ne ntambo shibili fye. Icupo cilakosa nga ca kuti Yehova ali mu cupo.

7, 8. Finshi Paulo afundile pa cupo?

⁷ Abantu nga baupana, kuti balaikusha insuuna ya kulaala pamo. (Amapinda 5:18) Na lyo line, umuntu nga aupila fye nelyo aupilwa fye ukwikusha insuuna, te kuti asale bwino uwa kuupana nankwe. E mulandu wine Baibolo ilandila ukuti umuntu alingile ukuupa nelyo ukuupwa fye nga “nacila na pa mushinku wa bwaice,” inshita ilyo umuntu aba sana ne nsuuna. (1 Abena Korinti 7:36) Kanshi cilawama umuntu alolelako ukuupa nelyo ukuupwa mpaka insuuna yacepako. Pali iyo inshita umuntu kuti atontonkanya bwino kabili kuti asala bwino uwa kuupana nankwe.—1 Abena Korinti 7:9; Yakobo 1:15.

⁸ Nga muletontonkanya pa kuupa nelyo ukuupwa, mufwile ukwishiba ukuti mu fyupo fyonse mulaba amafya. Paulo alandile ukuti aboopa nelyo ukuupwa “bakaba na macushi mu bumi bwabo.” (1 Abena Korinti 7:28) Nangu fye bantu ababa ne nsansa mu cupo cabo limo limo balakwata amafya. Kanshi nga mulefwaya ukuupa nelyo ukuupwa, mulingile ukusala bwino uwa kuupana nankwe.

9, 10. Finshi fingacitika nga twaupana no muntu uushipepa Yehova?

⁹ Moneni icishinka icacindama ico Baibolo yalandapo ico mulingile ukukonka ilyo mulesala uwa kuupana  nankwe, itila: “Mwiba kwi koli limo line na bashatetekela.” (2 Abena Korinti 6:14) Icilangililo Baibolo yalanda e co abalimi babomfya. Pa kulima umulimi tabika ikoli ku nama shibili ishapusana sana ubukulu nelyo amaka pantu shonse shibili kuti shacula sana. E fyo caba na ku muntu uupepa Yehova uwaupana no muntu uushipepa Yehova, nabo nalimo kuti baba na mafya ayengi mu cupo. Kanshi e co Baibolo itufundila ukuupila fye “muli Shikulu epela.”—1 Abena Korinti 7:39.

¹⁰ Inshita shimo, Abena Kristu bamo bamona kwati cawamapo ukuupana no muntu uushipepa Yehova ukucila ukuba beka. Lelo nga twakaana ukukonka ifyo Baibolo itusambilisha, ilingi line tulakwata amafya kabili tatuba ne nsansa. Apo tupepa Yehova, ico twacindamika sana kumubombela. Kuti mwaumfwa shani nga ca kuti mulefilwa ukwebako umwina mwenu ifintu ifyo mwacindamika sana mu bumi bwenu? Abantu abengi balasalapo ukuba abashimbe ukucila ukuupana no muntu uushatemwa Yehova kabili uushimubombela.—Belengeni Amalumbo 32:8.

11. Finshi fingamwafwa ukusala bwino uwa kuupana nankwe?

¹¹ Lelo ici tacipilibula ukuti umuntu nga alabombela Yehova ninshi kuti aba umulume nelyo umukashi umusuma. Nga mulefwaya ukuupa nelyo ukuupwa, mufwile ukuupana no muntu mwatemwa sana kabili uo mumfwana nankwe. Mulingile ukutekanya pa kuti mukasange umuntu uwatemwa ukubombela Lesa nga fintu mwatemwa, kabili uwabika ifya kwa Lesa intanshi. Mufwile ukubelenga no kutontonkanya sana pa fyebo fingamwafwa ifyaba mu mpapulo ishilanda pa cupo isho umusha wa cishinka alemba.—Belengeni Amalumbo 119:105.

12. Finshi twingasambililako ku fyo Abrahamu acitile ilyo alefwaila Isaki umukashi?

 ¹² Mu fyalo fimo abafyashi e bafwaila abana babo aba kuupana nabo. Batila abafyashi e beshiba sana uwingaba umulume nelyo umukashi umusuma uwa mwana wabo. Ifi fyaliseekele sana mu nshita balelemba Baibolo. Nga ca kuti ulupwa lwenu lwasalapo ukukonka ulu lutambi, Baibolo kuti yaafwa abafyashi ukwishiba imibele balingile ukumona mu muntu balefwaya opane no mwana wabo. Ku ca kumwenako, ilyo Abrahamu afwaile Isaki umukashi, ico abikileko sana mano kufwaya umwanakashi uwatemenwe Yehova te mwanakashi  uwakwete indalama nelyo uwaishibikwe mu bwikashi.—Ukutendeka 24:3, 67; moneni Ifyebo na Fimbi pa 25.

13-15. (a) Finshi umwaume alingile ukucita pa kuti akabe umulume umusuma? (b) Finshi umwanakashi afwile ukucita pa kuti akabe umukashi umusuma?

¹³ Nga mulefwaya ukuupa nelyo ukuupwa, mufwile ukushininkinsha ukuti namuipekanya bwino. Nalimo kuti mwamona kwati namuipekanya, lelo natulande umo calola ukuipekanya. Nalimo ifyo twalalanda fyalamupapusha.

¹⁴ Baibolo yalilanda ukuti umulume no mukashi balikwata imilimo iyapusana mu lupwa. Kanshi ifyo umwaume engaipekanya fyalipusana ne fyo umwanakashi engaipekanya. Umwaume uulefwaya ukuupa alingile ukuyipusha nga naipekanya ukuba umutwe wa lupwa. Yehova enekela umulume ukulafwaila umukashi wakwe na bana ifyo bakabila no kubalanga ukuti alibatemwa. Icacindama sana ico umulume afwile ukucita, kulatungulula ulupwa lwakwe mu fya kwa Lesa. Baibolo yalanda pa mwaume uushisakamana ulupwa lwakwe ukuti ‘alibipa ukucisha no ushatetekela.’ (1 Timoti 5:8) Kanshi nga mulefwaya ukuupa, tontonkanyeni pa fyo mwingabomfya ishinte lye funde lya mu Baibolo ilitila: “Bomba imilimo yobe iya pa nse, ulime ne bala. E lyo uye no kukosha aba mu ng’anda yobe.” Nalimo kuti twatila ilyo mushilaupa, mulingile ukuipekanya ukuba umulume umusuma ukulingana ne fyo Yehova afwaya abalume ukuba.—Amapinda 24:27.

¹⁵ Umwanakashi uulefwaya ukuupwa alingile  ukushininkisha ukuti naipekanya ukuba umukashi, nalimo no kuipekanya ukuba umufyashi. Baibolo yalilanda ifyo umukashi umusuma asakamana umulume wakwe na bana. (Amapinda 31:10-31) Muno nshiku abaume na banakashi abengi babika fye amano ku fyo umwina mwabo alingile ukubacitila. Lelo Yehova afwaya tulebika amano ku fyo tufwile ukucitila abena mwesu.

16, 17. Nga mulefwaya ukuupa nelyo ukuupwa, finshi mulingile ukutontonkanyapo sana?

¹⁶ Nga mulefwaya ukuupa nelyo ukuupwa, muletontonkanya pa fyo Yehova alanda pa balume na bakashi. Ukuba umutwe wa lupwa tacalola mu kuti umulume afwile ukulacusha nelyo ukulakalifya ulupwa lwakwe. Umulume umusuma alapashanya Yesu uwaba ne cikuuku kabili uusakamana ababa mu cilonganino. (Abena Efese 5:23) Umwanakashi na o alingile ukwishiba ifyo akalacita pa kutungilila umulume wakwe no kubombela pamo nankwe. (Abena Roma 7:2) Afwile ukuyipusha nga kuti aitemenwa ukulanakila umulume wakwe uushapwililika. Nga alemona ukutila kuti camukosela, ninshi kuti cawama alolelako.

¹⁷ Abalume na bakashi bafwile ukubika sana amano kufingawamina abena mwabo. (Belengeni Abena Filipi 2:4.) Paulo alembele ati: “Imwe umo umo, onse atemwe umukashi wakwe ifyo aitemwa umwine; umukashi na o abe na katiina ku mulume wakwe.” (Abena Efese 5:21-33) Umwaume no mwanakashi bafwile ukulaumfwa ukuti abena mwabo balibatemwa kabili balibacindika. Lelo pa kuti icupo cikose, umwaume afwile ukutemwa umukashi wakwe, e lyo umwanakashi na o afwile ukuba na katiina ku mulume wakwe.

18. Fintu nshi abakobekelana bafwile ukucenjelako?

 ¹⁸ Ukwishishanya kuti kwalenga abalefwaya ukuupana baishibana bwino pa kuti beshibe nga nabalinga ukuupana nelyo iyo. Abaleishishanya nga bakobekalana mu bufumacumi, kuti baishiba nga kuti bafwaisha ukuba pamo ubumi bwabo bonse. Ilyo bakobekelana, umwaume no mwanakashi balasambilila ifyo bengalalanshanya bwino kabili balesha ukwishiba ifiba mu mutima wa munankwe. Ilyo batwalilila ukwishishanya, bucibusa bwabo bulaya bulekoselako kabili  balatemwana sana. Lelo apo tabalaupana balingile ukukwata umwakupelela ilyo balelanga ukuti balitemwana pa kuti tabacitile ubulalelale. Ukutemwa e kukalenga bakatwalilile ukuilama no kukanacita ifingonaula bucibusa bwabo na Yehova.—1 Abena Tesalonika 4:6.

19, 20. Bushe Abena Kristu balingile ukulamona shani icupo?

¹⁹ Ifitabo ifingi na mafilimu fipwa no bwinga bwa lulumbi kwati abaupana tabakatale abakwatapo amafya. Ifi fyalipusana ne fyo ifintu fyaba pantu ubwinga ni ntendekelo fye. Ilyo Yehova atendeke icupo talefwaya ukuti cikapwe.—Ukutendeka 2:24.

²⁰ Muno nshiku, abantu abengi bamona icupo ukuti ca pa kashita fye. Calyanguka ukuupa nelyo ukuupwa, kabili calyanguka no kupwisha icupo. Abantu bamo bamona ukuti nga bakwata amafya balingile ukusha abena mwabo no kupwisha icupo. Lelo ibukisheni icilangililo icaba mu Baibolo icilanda pa mwando uwakosa uwapyatwa ne ntambo shitatu. Umwando uo bapyata muli uyu musango te kuti uputuke nangu bengautinta shani. Nga tuleshintilila pali Yehova, icupo cesu te kuti cipwe. Yesu atile: “Ico Lesa alundenye, umuntu ecilekanya.”—Mateo 19:6.

21. Finshi fingalenga abalume na bakashi batemwana?

²¹ Bonse fye twalikwata umo tucita bwino no mo tushicita bwino. Calyanguka ukubika amano ku filubo fya bantu bambi, maka maka ifya bena mwesu. Lelo nga tulecita ifi, te kuti tube ne nsansa. Lelo nga tulebika amano ku mibele iisuma iya bena mwesu, kuti twaba ne nsansa mu cupo cesu. Bushe uwaupa nelyo uwaupwa kuti alabika fye amano ku fisuma ifyo umwina mwakwe  acita? Ee! Yehova alishiba umo tushicita bwino, lelo abika sana amano ku mibele yesu iisuma. Elenganyeni ifyo cingaba nga alebika amano ku filubo fyesu! Uwaimbile amalumbo atile: “Imembu nga e sho mulolekesha, mwe Jah, mwe Yehova, nani uwingeminina?” (Amalumbo 130:3) Abalume na bakashi kuti balapashanya Yehova nga ca kuti balebika amano ku fisuma ifyo abena mwabo bacita no kulaelela bwangu.—Belengeni Abena Kolose 3:13.

22, 23. Finshi Abrahamu na Sara bacitile ifyo abaupana nabo bengalacita?

 ²² Mu kupita kwa nshita, icupo kuti cilekoselako fye. Abrahamu na Sara bali ne nsansa mu cupo cabo kabili tabalekene. Ilyo Yehova aebele Abrahamu ukufuma mu musumba aleikala uwa Uri, nalimo Sara ali ne myaka ukucila pali 60. Elenganyeni ifyo cayafishe kuli Sara ukusha ing’anda yakwe no kuya mu kwikala mu matenti. Lelo Sara ali ni cibusa sana uwa mwina mwakwe, alemutungilila, kabili alemucindika sana. E ico alisumine ifyo Abrahamu asalilepo ukucita kabili alimwafwile pa kuti ifyo alefwaya ficitike.—Ukutendeka 18:12; 1 Petro 3:6.

²³ Kwena, ukuba ne nsansa mu cupo takupilibula ukuti abalume na bakashi bakalasuminishanya muli fyonse. Inshita imo ilyo Abrahamu ashasuminishenye na Sara, Yehova amwebele ati: “Umfwa ishiwi lyakwe.” Abrahamu alyumfwile, kabili ifyafuminemo fyaliweme. (Ukutendeka 21:9-13) Nga ca kuti inshita shimo tamusuminishenye na bena mwenu pali fimo, mwilafuupulwa. Nangu tamusuminishenye, icacindama ico mulingile ukulacita, kutemwana no kulacindikana.

24. Bushe icupo cesu kuti calenga shani Yehova acindikwa?

²⁴ Mu cilonganino ca Bena Kristu, mwaliba abaupana abengi ababa ne nsansa mu fyupo fyabo. Nga mulefwaya ukuupa nelyo ukuupwa, muleibukisha ukuti ukusala uwa kuupana nankwe kwaba pa fintu ifyacindama ifyo mulingile ukusalapo. Ifyo mukasalapo, fikakuma ubumi bwenu bonse, e ico mulelomba Yehova ukuti alemwafwa. Nga mwacita ifi mukasala bwino uwa kuupana nankwe, mukaipekanya bwino ukuupa nelyo ukuupwa, kabili mulebombesha pa kuti mukatemwane sana, ne ci cikalenga Yehova akacindikwe.