1, 2. Bupe nshi ubwacindama ubo Yehova atupeela?

BONSE Yehova alitupeela ubupe ubusuma nga nshi. Ubu ubupe, bumi. (Ukutendeka 1:27) Yehova afwaya tuleikala bwino sana. E co atupeelela amashinte ya mafunde ayatwafwa ukulasala bwino ifya kucita. Tulingile ukulabomfya aya amashinte ya mafunde pa kuti ‘tulelekanya icalungama ne calubana.’ (AbaHebere 5:14) Nga tuleyabomfya ninshi tuleleka Yehova aletusambilisha ukulatontonkanya bwino. Nga tulekonka amashinte ya mafunde ayo Lesa atupeela, twamona ne fyo ubumi bwesu bulewaminako, tuleshiba ukuti yalicindama.

² Limo ifintu filafya. Ilingi line, kulaba ificitika ifyo amafunde ya mu Baibolo yashalandapo mu kulungatika. Ku ca kumwanako, nalimo tulingile ukusalapo nampo nga kubomfya umulopa pa kutundapa nelyo iyo. Kuti twacita shani pa kuti tusale imyundapilwe iingalenga Yehova asekelela? Mu Baibolo mwaliba amashinte ya mafunde ayatwafwa ukwishiba ifyo Yehova amona ubumi no mulopa. Nga twayeshiba, tukalasala bwino ifya kucita kabili tukalaba na kampingu iisuma. (Amapinda 2:6-11) Nomba natulande pa mashinte ya mafunde yamo.

3, 4. (a) Bushe Lesa alangile shani ifyo amona umulopa? (b) Bushe umulopa wimininako cinshi?

³ Baibolo itusambilisha ukuti umulopa walishila pantu wimininako umweo. Na kabili Yehova alicindika sana umweo. Ilyo Kaini aipeye munyina, Yehova amwebele ati: “Umulopa wa kwa munonko ulelilila kuli ine mu mushili.” (Ukutendeka 4:10) Umulopa wa kwa Abele waleimininako mweo wakwe; ilyo Yehova alandile pa mulopa wa kwa Abele, alelanda pa mweo wa kwa Abele.

⁴ Pa numa ya Lyeshi mu nshiku sha kwa Noa, Lesa alisuminishe abantu ukulalya inama. Lelo abebele ati: “Inama umuli umweo, umulopa wa iko, mwilalya.” (Ukutendeka 9:4) Bonse abatuntwike muli Noa balingile ukulakonka ili ifunde, ukubikako fye na ifwe bene. Kanshi twamona ukutila Yehova amona umulopa ukuti mweo. Ifi fine e fyo na ifwe bene tulingile ukulamona umulopa.—Amalumbo 36:9.

5, 6. Bushe Amafunde ya kwa Mose yalanga shani ifyo Yehova amona umweo no mulopa?

⁵ Mu Mafunde ayo Yehova apeele Mose, atile: “Umuntu onse . . . uwalya umulopa wa musango onse, nkaloshe cinso candi pa muntu uwalya umulopa, kabili nkamwipaya. Pantu umweo wa ca mweo conse waba mu mulopa wa ciko.”—Ubwina Lebi 17:10, 11.

⁶ Amafunde ya kwa Mose yatile umuntu nga aipaya inama ya kulya, alingile ukupongolwela umulopa pa nshi. Nga acita ifi ninshi abwesesha umweo wa nama kuli Kabumba, Yehova. (Amalango 12:16; Esekiele 18:4) Lelo Yehova taleenekela abena Israele ukupongolola umulopa onse fye mu nama baipaya. Umulopa nga waleka ukusuma, balelya iyo inama kabili kampingu tayalebapeela  umulandu. Nga bacita ifyo ifunde lyalelanda balelanga ukuti balicindike Yehova, Kapeela wa bumi. Na kabili mu Mafunde Yehova aebele abena Israele ukulatuula amalambo ya nama pa kuti abelele imembu.—Moneni Ifyebo na Fimbi 19 na pa 20.

7. Cinshi Davidi acitile pa kulanga ukuti alicindike umulopa?

⁷ Nga twaishiba ifyo Davidi acitile ilyo alelwisha baPelishiti, kuti twamona ifyo umulopa wacindama. Abaume abali na Davidi, balimwene ukuti Davidi ali ne cilaka, e ico baibikile mu kapoosa mweo no kuya mu kutapa amenshi mu cifulo umwali abalwani babo. Lelo ilyo baletele amenshi, Davidi alikeene ukunwa kabili “ayetile kuli Yehova.” Davidi atile: “Te kuti ncite ici cintu, mwe Yehova! Bushe inwe umulopa wa bantu abaibikile mu kapoosa mweo pa kuya mu kutapa amenshi?” Davidi alishibe ukuti Lesa alicindika sana umweo no mulopa.—2 Samwele 23:15-17.

8, 9. Bushe Abena Kristu muno nshiku bamona shani umulopa?

⁸ Mu nshita ya batumwa, abantu ba kwa Lesa tabaletuula amalambo ya nama. Na lyo line, balingile ukucindika umulopa. Kwali Amafunde yamo ayo Yehova alefwaya Abena Kristu balekonka, ifunde limo lyaleti “muletaluka ku . . . mulopa.” Umwina Kristu alingile ukutaluka ku mulopa nga filya fine alingile ukutaluka ku kupepa utulubi na ku bulalelale.—Imilimo 15:28, 29.

⁹ E fyo caba na muno nshiku. Apo tuli Bena Kristu, twalishiba ukuti Yehova e Ntulo ya bumi kabili imyeo yonse yakwe. Twalishiba no kuti umulopa walishila kabili wimininako umweo. Kanshi tulakonka ifyo amashinte ya mafunde aya mu Baibolo yalanda ilyo tulepingula pa nshila ya kundapilwamo umo bengabomfya umulopa.

10, 11. (a) Bushe Inte sha kwa Yehova bamona shani ukubikwamo umulopa nelyo ifikalamba fine ifyapanga umulopa? (b) Finshi Umwina Kristu alingile ukuisalila?

¹⁰ Inte sha kwa Yehova balishiba ukuti ‘ukutaluka ku . . . mulopa’ tacipilibula fye ukuti tabafwile ukulya umulopa nelyo ukunwa umulopa. Lelo cipilibula no kuti tatulingile ukubikwamo umulopa, ukupeela umulopa wesu pa kuti bakaubike mu bantu bambi, ukubikako fye no kusungisha umulopa wesu pa kuti pa numa bese batubikemo. Na kabili calola mu kuti tabafwile ukubikwamo fyonse ifikalamba fine ifyapanga umulopa, e kutila insandesande sha kashika (red cells), insandesande sha buuta (white cells), insandesande ishilenga umulopa uletimba (platelets), na menshi umwaba ishi insandesande (plasma).

¹¹ Muli ifi fikalamba ifyapanga umulopa balafumyamo utunono utwa mu mulopa. Umwina Kristu alingile ukuisalila nampo nga kumubikamo utu utunono utwa mu mulopa nelyo iyo. Na kabili Umwina Kristu afwile ukuisalila ifyo bakacita ku mulopa wakwe ilyo balemulepula, ilyo balemupima nelyo ilyo balemundapa mu nshila shimbi.—Moneni Ifyebo na Fimbi pa 21.

12. (a) Mulandu nshi Yehova abikila amano ku fyo tusalapo ukucita ukubomfya kampingu? (b) Kuti twacita shani pa kuti tusale bwino ifyo tulefwaya ukundapwa?

¹² Bushe Yehova alibika amano ku fyo tupingula pa fintu ukubomfya kampingu? Ee. Yehova alibika amano ku fyo tutontonkanya na kufilenga tulecita ifintu. (Belengeni Amapinda 17:3; 24:12.) Kanshi ilyo tulesala inshila ya kundapilwamo tulingile ukulomba Yehova ukuti atutungulule, kabili tufwile no kwishibilapo na fimbi pa nshila ya kundapilwamo iyo tulefwaya.  Nga twacita ifi, lyena kuti twabomfya kampingu yesu iyo twasambilisha Baibolo pa kusalapo ifya kucita. Tatufwile ukwipusha abantu bambi pa nshila bengasalapo nga ca kuti bakwete ubwafya tukwete, kabili tatulingile ukuleka bambi batusalilako ifya kucita. Umwina Kristu onse afwile “ukuisendela icipe cakwe umwine.”—Abena Galatia 6:5; Abena Roma 14:12.

13. Finshi tulesambilila pali Yehova ifi atupeela amafunde e lyo na mashinte ya mafunde ayalanda pa mulopa?

¹³ Fyonse ifyo Yehova atweba ukucita filatuwamina kabili filanga ukuti alitutemwa. (Amalumbo 19:7-11) Lelo tatumumfwila fye pa mulandu wa kuti amafunde yakwe yalalenga ifintu filetuwamina. Icilenga tulemumfwila ni co twalimutemwa. Ukutemwa twatemwa Yehova e kulenga tulekaana ukutubikamo umulopa. (Imilimo 15:20) Na kabili ukukaana ukubikwamo mulopa kulatucingilila. Abantu abengi muno nshiku balishiba ububi bwaba mu kubikwamo umulopa, kabili na badokota abengi batila ukulepula umulwele ukwabula ukumubikamo umulopa kulafwa sana umulwele. Ukwabula no kutwishika ifyo Yehova atweba ukucita filanga ukuti wa mano kabili alitutemwa.—Belengeni Esaya 55:9; Yohane 14:21, 23.

14, 15. (a) Mafunde nshi Yehova apeele abantu bakwe pa kubacingilila? (b) Bushe kuti mwabomfya shani amashinte ya mafunde ayaba muli aya mafunde?

¹⁴ Ukutula na kale, amafunde ya kwa Lesa yalafwa abantu bakwe. Yehova alipeele abena Israele amafunde ayalebacingilila ku masanso. Ku ca kumwenako, ifunde limo lyalandile ukuti umuntu alingile ukubika ica  kucingilila pa mutenge wa ng’anda uwabatama pa kuti umuntu nangu umo taponene. (Amalango 22:8) Ifunde limbi lyalelanda pa nama. Nga ca kuti umuntu aliteka ing’ombe iikali, alingile ukuisunga bwino pa kuti taisanshile umuntu nelyo pa kuti taipeye muntu. (Ukufuma 21:28, 29) Umwina Israele nga takonkele aya amafunde, ali no kuba no mulandu nga ca kuti umuntu afwa.

¹⁵ Aya amafunde yalelanga ukuti Yehova alicindika sana umweo. Bushe ifi filingile fyalenga twalamona shani umweo? Ifyo tusunga amayanda yesu na bamotoka besu, ifyo twensha bamotoka nelyo incinga e lyo ne fyangalo ifyo tusala e filanga nampo nga twalicindika umweo nelyo iyo. Abantu bamo maka maka abacaice bamona kwati takuli ifyabipa ifingabacitikila, e ico tabatiina no kucita ifyabipa kabili tabatontonkanya na pa fyabipa ifingafumamo. Lelo ifi te fyo Yehova afwaya tulecita. Afwaya tulecindika ubumi bwesu no bwa bantu bambi.—Lukala Milandu 11:9, 10.

16. Bushe Yehova amona shani ukuponya ifumo?

¹⁶ Yehova alicindika ubumi bwa bantu bonse. Nangu fye mwana uushilafyalwa alicindama kuli ena. Mu Mafunde ya kwa Mose Yehova atile nga ca kuti umuntu mu kukanaishiba apunka umwanakashi uuli ne fumo, e lyo uyu mwanakashi nelyo umwana afwa, uyu muntu aleba no mulandu wa kwipaya umuntu. Ici calolele mu kuti nangu ca kuti aipaya umuntu mu kukanaishiba, icishinka ca kuti umuntu nafwa kabili uumwipeye alingile ukufuta. (Belengeni Ukufuma 21:22, 23.) Lesa amona umwana uushilafyalwa ukuti muntu. Bushe mulemona ukuti Yehova omfwa shani umuntu nga aponya ifumo? Bushe omfwa shani nga amona abana  abengi abafwa cila mwaka pa mulandu wa banakashi abaponya amafumo?

17. Finshi fingasansamusha umwanakashi uwaponeshepo ifumo ilyo ashilaishiba Yehova?

¹⁷ Finshi umwanakashi afwile ukucita nga ca kuti aliponeshepo ifumo ilyo ashilaishiba Yehova? Alingile ukucetekela ukuti Yehova kuti amubelela uluse pa mulandu wa cilubula ca kwa Yesu. (Luka 5:32; Abena Efese 1:7) Nga ca kuti umwanakashi aliponeshepo ifumo, talingile ukulaumfwa ububi nga ca kuti alilapila no mweo onse. Baibolo itila: “Yehova wa nkumbu kabili wa mutembo . . . Filya akabanga kaatalukisha ku masamba, e fyo na o atalusha kuli ifwe imembu shesu.”—Amalumbo 103:8-14.

18. Mulandu nshi uo tulingile ukulekela ukutontonkanya ifyabipa?

¹⁸ Ifyo tutontonkanyapo, ukubikako fye ne fyo tutontonkanya pa bantu banensu e filanga nampo nga twalicindika ubumi ubo Lesa atupeela nelyo iyo. Umutumwa Yohane alembele ati: “Onse uwapata munyina ni kepaya.” (1 Yohane 3:15) Nga ca kuti tatwatemwa sana umuntu, nga tatucenjele kuti twasanga fye ukuti twapata uyo muntu. Umuntu nga ali no lupato kuti atendeka ukusaalula abantu, ukulabatunganya, nelyo kuti alafwaya ukuti bafwe. Yehova alishiba ifyo tutontonkanya pa bantu banensu. (Ubwina Lebi 19:16; Amalango 19:18-21; Mateo 5:22) Nga twaishiba ukuti tulatontonkanya ifyabipa pa muntu, tulingile ukuleka.—Yakobo 1:14, 15; 4:1-3.

19. Bushe ifyo Yehova amona ubunkalwe filingile ukulenga twalabumona shani?

¹⁹ Kwaliba na fimbi ifyo twingacita pa kuti tulecindika  ubumi. Pa Amalumbo 11:5 tusambililapo ukuti “onse uwatemwa ubunkalwe [Yehova] alimupata.” Nga ca kuti tuletamba, tulekutika nelyo tulebelenga ifintu umwaba ubunkalwe, ninshi twalitemwa ubunkalwe. Mulandu nshi twingafwaila ukulatamba fikope ifyabipa nelyo ukulakutika ifyabipa? Tufwile ukulatamba nelyo ukulakutika ifingalenga twalatontonkanya pa fintu ifyasanguluka kabili ifisuma.—Belengeni Abena Filipi 4:8, 9.

20-22. (a) Bushe Yehova amona shani icalo ca kwa Satana? (b) Bushe abantu ba kwa Lesa kuti balanga shani ukuti te ba “muli ici calo”?

²⁰ Abantu ababa mu calo ca kwa Satana tabacindika ubumi, kabili Yehova abamona ukuti baliba no mulandu wa mulopa e kutila ni bakepaya. Pa myaka iingi nga nshi aba mu mabuteko balilenga abantu abengi bafwa, ukubikako fye ne Nte sha kwa Yehova abengi. Baibolo ilondolola aya amabuteko ukuti yaba nge finama ifikali. (Daniele 8:3, 4, 20-22; Ukusokolola 13:1, 2, 7, 8) Pali lelo ukushitisha ifyanso makwebo ayakalamba. Abantu balapanga indalama ishingi nga nshi mu kushitisha ifyanso ifyo babomfya ku kwipaya abantu. Ifi filelanga fye apabuuta tuutu ukuti, “icalo conse calaala mu maka ya mubifi.”—1 Yohane 5:19.

²¹ Lelo Abena Kristu ba cine te ba “muli ici calo.” Abantu ba kwa Yehova tabaitumpa mu fikansa fya calo kabili tabalwako inkondo. Apo tabepaya abantu tabatungilila no tubungwe utwipaya abantu. (Yohane 15:19; 17:16) Abena Kristu nga balebacusha tabacita ubunkalwe pa kuipokolola. Yesu atusambilishe ukulatemwa na balwani besu.—Mateo 5:44; Abena Roma 12:17-21.

 ²² Imipepele nayo yalilenga abantu abengi nga nshi ukufwa. Baibolo ilanda pali Babiloni Mukalamba, e kutila ukupepa kwa bufi konse aiti: “Muli Babiloni e mwasangilwe umulopa wa bakasesema no wa ba mushilo no wa bantu bonse abaipaiwe pe sonde.” Bushe mwamona nomba icalenga Yehova atwebe ati: “Fumenimo muli ena, mwe bantu bandi”? Abapepa Yehova tababa mu mipepele ya bufi.—Ukusokolola 17:6; 18:2, 4, 24.

23. Finshi tulingile ukucita pa kuti ‘tufume’ muli Babiloni Mukalamba?

²³ Pa kuti tulange ukuti ‘twalifuma’ muli Babiloni Mukalamba tulingile ukucita ifilelanga ukuti twalifuminina mu mipepele ya bufi. Ku ca kumwenako, tufwile ukuyafuutisha ishina lyesu ku mipepele ya bufi iyo twalepepako kale. Lelo kuli na fimbi ifyo tulingile ukucita. Tufwile ukupata no kukanacitako ifintu ifyabipa ifyo ababa mu mipepele ya bufi bacita. Ababa mu mipepele ya bufi balasuminisha abantu babo ukulacita ifintu ifyabipa, ukulaitumpa mu fikansa fya calo, no kuba bakaitemwe. (Belengeni Amalumbo 97:10; Ukusokolola 18:7, 9, 11-17) Pa myaka iingi ifi fyalilenga abantu abengi nga nshi bafwa.

24, 25. Bushe ukwishiba Yehova kuti kwalenga twaba shani no mutende na kampingu iisuma?

²⁴ Kwena ifwe bonse ilyo tushilaishiba Yehova, twaletungilila ifyabipa ifyo abantu ababa mu calo ca kwa Satana bacita. Lelo nomba twalyaluka. Twalicetekela icilubula kabili twaliipeela kuli Lesa. Ifi fyalenga ‘Yehova atupuupuutula.’ Pali ino nshita twaliba aba mutende kabili twaliba na kampingu iyasanguluka pantu twalishiba ukuti nomba tulacita ifilenga Lesa alesekelela.—Imilimo 3:19; Esaya 1:18.

 ²⁵ Nangu ca kuti inshita imo twali mu kabungwe akashacindika ubumi, Yehova kuti atwelela ukubomfya icilubula. Tulatasha nga nshi pa bumi ubo Yehova atupeela. Tulanga ukuti tulatasha nga tulesambilishako abantu pali Yehova, tulebafwa ukufuma mu calo ca kwa Satana, no kuba ifibusa fya kwa Lesa.—2 Abena Korinti 6:1, 2.

26-28. (a) Mulimo nshi uwaibela uo Yehova apeele Esekiele? (b) Finshi Yehova atweba ukucita muno nshiku?

²⁶ Yehova aebele kasesema Esekiele ukusoka abena Israele ukuti tapali no kukokola umusumba wa Yerusalemu wali no konaulwa e lyo no kubasambilisha ifyo balingile ukucita pa kuti bengapusuka. Esekiele akanasoka abantu, Yehova nga alimupeela umulandu pa bantu abali no kufwa. (Esekiele 33:7-9) Esekiele alibilile ubu ubukombe ubwacindama, kabili ifi acitile fyalangile ukuti alicindike ubumi.

²⁷ Yehova alitupeela umulimo wa kusoka abantu ukuti nomba line icalo ca kwa Satana cili no konaulwa no kubasambilisha pali Yehova pa kuti bakapusuke no kwikala mu calo cipya. (Esaya 61:2; Mateo 24:14) Tufwile ukubombesha pa kuti tuleebako abantu ubu ubukombe. Kuti cawama na ifwe tukalande nga fintu Paulo alandile, atile: “Ndi wa kaele ku mulopa wa bantu bonse, pantu nshashimunwike ukulanda kuli imwe ukupanga konse ukwa kwa Lesa.”—Imilimo 20:26, 27.

²⁸ Kwaliba na fimbi ifyo tulingile ukulacita pa kuti tube abasanguluka. Tukasambilila fimo pali ifi mu cipandwa cikonkelepo.