KAPOKOLA umo uwa ba KGB anjebele ati: “Uli mufyashi umunkalwe. Walisha umukashi obe uuli pa bukulu na kana kobe akakashana. Nani ulemona ukuti e ukalabalisha no kubasakamana? Landa fye ukuti waleka ukuba Nte uleya na ku ng’anda!” Namwaswike nati: “Awe nshasha ulupwa lwandi. Ni mwe mwalinjikata! No mulandu nacita nshawishiba.” Uyu kapokola alikalipe no kunsasukila ati: “Cawamapo ukucita umulandu umbi ukucila ukuba Nte.”

Ifi nalandapo fyacitike mu 1959 mu cifungo icali mu musumba wa Irkutsk mu calo ca Russia. Lekeni nomba mushimikileko icalengele kuti ine no mwina mwandi Maria tuipekanye ‘ukuculila ubulungami’ ne fyo twapaalilwe pa mulandu wa kutwalilila ukuba aba cishinka.—1 Pet. 3:13, 14.

Nafyelwe mu 1933 mu calo ca Ukraine mu mushi wa Zolotniki. Mu 1937 bamayo mwaice na bena mwabo abali Inte balitutandalile ukufuma ku France kabili balitushilile icitabo caleti Ubuteko (Government) ne caleti Ukulubulwa (Deliverance) ifyasabankanishiwe na ba Watch Tower Society. Ilyo batata babelengele ifi ifitabo, balitendeke ukutetekela Lesa na kabili. Ku ca bulanda, mu 1939 balilwele sana, ilyo bashilafwa baebele bamayo abati: “Ici e cine. Ukasambilishe abana.”

Mu April mu 1951 abalashi ba buteko batendeke ukutwala ba Nte abaleikala ku masamba ya calo ca USSR muli bunkole ku calo ca Siberia. Ine, bamayo no mwaice wandi Grigory balitutamfishe ku West Ukraine. Pa numa ya kwenda amakilomita ukucila 6,000 mwi shitima, twafikile mu musumba wa Tulun mu calo ca Siberia. Ilyo papitile imilungu ibili umukalamba wandi Bogdan na o alifikile mu nkambi iyali mupepi no musumba wa Angarsk. Balimukakile pa myaka 25.

Ine, bamayo, na Grigory twalebila imbila nsuma mu mishi iyali mu mbali ya musumba wa Tulun, lelo twali abacenjela. Ku ca kumwenako, limo twaleipusha abantu atuti, “Bushe kuliko abaleshitisha ing’ombe?” Nga twasanga uuleshitisha ing’ombe, twalemweba ifyo ing’ombe shapangwa bwino. Lyena twalemweba pali Kabumba. Pali ilya nshita, inyunshipepala imo yalembele pali ba Nte ukuti bayabaleipusha pa ng’ombe kanshi ninshi balefwaya impaanga! Na cine twalesanga abantu abali nge mpaanga! Twaleumfwa bwino ukusambilisha abantu Amalembo abali abaicefya kabili abali ne cileela muli ilya ncende umushali abalebilamo imbila nsuma. Pali lelo mu musumba wa Tulun mwaliba icilonganino umwaba bakasabankanya ukucila pali 100.

Umwina mwandi Maria asambilile icine mu calo ca Ukraine ilyo kwali Inkondo ya Calo iya Cibili. Ilyo ali ne myaka 18 kapokola umo atendeke ukumucusha kabili alemupatikisha ukuti alaale nankwe lelo Maria alikaaninine fye ndai. Bushiku bumo ilyo Maria abweleele ku ng’anda asangile uyu kapokola nalaala pa busanshi. Maria alibutwike. Apo uyu kapokola alikalipe sana, atampile ukutiinya Maria ukuti ali no kumukakisha pantu ali ni Nte, na cine mu 1952 Maria balimukakile pa myaka 10. Maria aumfwile kwati ni Yosefe uo bakakile pa mulandu wa kuba uwa cishinka. (Ukute. 39:12, 20) Namutekenya uwafumishe Maria mu cilye no kumutwala ku cifungo amwebele ati: “Witiina. Abantu abengi balabakaka lelo balafuma mu cifungo ukwabula no kulufya umucinshi wabo.” Aya amashiwi yalikoseshe Maria.

Ukutula mu 1952 ukushinta mu 1956 Maria alebombela mu nkambi iyali mupepi no musumba wa Gorkiy (pali ino nshita uyu musumba ni Nizhniy Novgorod) mu calo ca Russia. Bamwebele ukushula imiti, na lintu kwaletalala sana. Atampile ukulwala, lelo mu 1956 balimufumishe mu cifungo kabili alibweleele ku Tulun.

Ilyo munyinefwe umo anjebele ati kwali nkashi umo uwaleisa, nalicofele incinga ukuya ku citesheni ca basi ku kukumana nankwe na ku kumusendeleko ifipe. Ilyo namwene fye Maria alinkubwile umutima. Kwena palipitile inshita pa kuti antemwe lelo asukile ansumina. Twaupene mu 1957. Pa numa ya mwaka umo, twalikwete umwana umwanakashi uo twainike ati Irina. Na lyo line insansa isho twakwete tashatwalilile pantu mu 1959 balinjikete pa mulandu wa kupulinta impapulo ishalelanda pali Baibolo. Balinkakile neka mu cifungo pa myeshi 6. Pa kuti nilasakamana sana ilyo bankakile, nalepepa lyonse, naleimba inyimbo sha Bufumu, kabili naleelenganya ifyo nali no kulabila imbila nsuma nga bamfumya mu cifungo.

Ilyo uufwailisha imilandu alenjipusha ninshi balinkaka, ansasukile ati, “Nomba line ba Nte tuli no kumunyantaula nga bakwindi!” Namwaswike nati, “Yesu atile imbila nsuma iya Bufumu IKABILWA mwi sonde lyonse kabili takuli nangu umo uwingalesha uyu mulimo.” Lyena uyu muntu atendeke ukunashanasha pa kuti nande ukuti naleka ukuba Nte, nga filya nandilepo pa ntendekelo ya lino lyashi. Ilyo afililwe ukunashanasha, balimpingwile ukukakwa imyaka 7 mu nkambi iyali mupepi no musumba wa Saransk. Ilyo naleya ku nkambi, naishileishiba ukuti umwina mwandi alikwete umwana umwanakashi na umbi Olga. Nangu ca kuti umwina mwandi na bana bali ukutali, ukwishiba ukuti ine na Maria twalitwalilile ukuba aba cishinka kuli Yehova, kwalensansamusha.

Cila mwaka Maria aleisa ku Saransk ku kumona, nangu ca kuti pa kufuma ku Tulun no kubwelelamo aleendapo inshiku 12 mwi nshitima. Cila mwaka alendetela insapato ishipya. Muli ishi nsapato e mo alefisa amakope ya Ulupungu lwa kwa Kalinda. Umwaka umo ilyo Maria aishile mu kumona nalitemenwe pantu aishile na bana besu babili abakashana. Ala nalitemenwe ilyo namwene abana no kuba nabo!

Mu 1966 balimfumishe mu cifungo kabili ine no mwina mwandi na bana twakukiile ku musumba wa Armavir uwali mupepi na Bemba wa Fiita. Muli uyu  wine musumba emo abana besu abaume babili Yaroslav na Pavel bafyalilwe.

Tapakokwele bakapokola batendeke ukufwaya impapulo ishilanda pali Baibolo mu ng’anda yesu. Balipikite monse ukubikako fye na umo twalesungila ifya kulya fya ng’ombe. Bushiku bumo ilyo balefwaya impapulo, bakapokola balipibile pantu kwalikabile, kabili ifya kufwala fyabo fyalilambile ku lukungu. Maria alibomfwilile uluse, pantu na kuba babatumine fye. Alibapeeleko drinki ne ca kupukutilako ulukungu, amenshi ne tawelo. Pa numa ilyo umukalamba wa bakapokola aishile, aba bakapokola balimwebele ifyo Maria abacitiile. Ilyo baleya, umukalamba wa bakapokola alimwentwile e lyo aimya ukuboko atushalikapo. Twalitemenwe ukumona ifisuma ififuma mu ‘kucimfisha ububi pa kucita ifisuma.’—Rom. 12:21.

Nangu ca kuti bakapokola baleisa mu kusokota, tatwalekele ukubila imbila nsuma mu musumba wa Armavir. Na kabili twaleya mu kukoselesha bakasabankanya abali mwi bumba ilyali mwi tauni lya Kurganinsk ilyali lwa mupepi. Ndomfwa bwino ukwishiba ukuti pali ino nshita mu musumba wa Armavir mwaba ifilonganino 6 e lyo mu Kurganinsk mwaba ifilonganino 4.

Mu myaka yonse iyi twabomba, kwaleba inshita shimo ilyo twalenaka lwa ku mupashi. Lelo tulatasha Yehova pantu alebomfya aba bwananyina abali ne cishinka ku kutulungika no kutukosha mu fya kwa Lesa. (Amalu. 130:3) Na kabili bwali bwesho ukulabombela pamo na bashushushu ba bakapokola abasokelele mu cilonganino. Bali abacincila mu mulimo wa kubila imbila nsuma. Bamo balibapeele ne milimo mu cilonganino. Na lyo line mu kupita kwa nshita, twasukile twabeshiba.

Mu 1978, ilyo Maria ali ne myaka 45 alimite na kabili. Apo alilwele ubulwele bwa ku mutima, badokota balemona kwati kuti afwa, kabili balefwaya ukuti asumine ukufumya ifumo. Maria alikeene. Apo alikeene, badokota bamo balemukonka ne nshindano konse uko aleya mu cipatala pa kuti bamulase ifumo lifume. Maria alibuutwike mu cipatala pa kuti acingilile umwana.

Bakapokola batwebele ukufuma mu musumba. Twakukiile ku mushi uwali mupepi no musumba wa Tallinn mu calo ca Estonia, icali pa fyalo ifyapangile USSR. Mu musumba wa Tallinn emo Maria akwatiile umwana umwaume uo twainike ati Vitaly, lelo Maria tafwile nga fintu badokota baleenekela.

Pa numa twalifumine ku Estonia no kukukila ku Nezlobnaya ku kapinda ka ku kulyo aka calo ca Russia. Twali abacenjela pa kubila imbila nsuma mu matauni ayali mupepi, umo abantu abalefuma mu ncende ishalekanalekana baleya. Abantu abengi baleya muli aya matauni pa kuti bondapwe lelo balebwelelamo ne subilo lya mweo wa muyayaya!

Twalesambilisha abana besu ukutemwa Yehova no kulafwaisha ukumubombela. Ilingi line twaleita aba bwananyina abalekoselesha abana besu. Ndume nandi Grigory uwali kangalila wa muputule ukutula mu 1970 ukushinta mu 1995 aletutandalila sana. Bonse mu lupwa twaletemwa ba Grigory nga batutandalila pantu bali ne nsansa kabili baleseka na bantu. Nga twakwata abeni pa ng’anda, ilingi line twaleteya ifyangalo ukubomfya ifyaba mu Baibolo, kabili abana besu balitemenwe amalyashi ya mu Baibolo.

Mu 1987 umwana wesu umwaume Yaroslav  akukiile ku musumba wa Riga mu Latvia, uko bashalekaanya ukubila imbila nsuma. Lelo ilyo akeene ukwingila ubushilika, balimukakile pa mwaka umo ne myeshi 6 kabili bamukakiile mu fifungo ifyalekanalekana 9. Ifyo namwebele pa fyo napitilemo ilyo nali mu cifungo fyalimwafwile ukushipikisha. Ilyo papitile inshita, atendeke ukubomba bupainiya. Mu 1990 umwana wesu umwaume Pavel ninshi ali ne myaka 19 alefwaya ukuya mu kubomba bupainiya pa cishi ca Sakhalin icabela ku kapinda ka kuso aka calo ca Japan. Pa kubala tatwalefwaya ukuti aye. Pali ici cishi pali fye bakasabankanya 20, kabili ukufuma uko twaleikala ukufika pali ici cishi palepele amakilomita ukucila pali 9,000. Lelo twasukile twamusumisha ukuti aye, kabili caliweme ifi twamulekele aya. Abantu pali ici cishi balitemenwe ukukutika imbila ya Bufumu. Tapapitile ne myaka iingi ifilonganino 8 fyalipangilwe. Pavel alibombele pa cishi ca Sakhalin mpaka mu 1995. Pali iyi nshita twashele fye na kasuli wesu Vitaly. Ukutula na ku bwaice Vitaly alitemenwe ukubelenga Baibolo. Atendeke bupainiya ilyo ali ne myaka 14, kabili nalibombele nankwe pa myaka ibili. Twaleumfwa bwino ukubila imbila nsuma. Ilyo Vitaly ali ne myaka 19, balimutumine mu kubomba bupainiya bwaibela.

Mu 1952, kapokola aebele Maria ati: “Nga tawaleke ukuba Nte, walakakwa imyaka 10. Ukafuma mu cifungo ninshi walikota kabili tawakakwate abakwikala nabo.” Lelo ifi te fyo ifintu fyali. Twalimwene ukuti Lesa wesu Yehova, abana besu, na bengi abo twayafwa ukusambilila icine balitutemwa. Ine na Maria twaletemwa ukutandalila incende uko abana besu balebombela. Twalimwene ifyo abantu abo abana besu baleyafwa ukusambilila pali Yehova baletasha.

Mu 1991, balilembeshe icilonganino ca Nte sha kwa Yehova ku buteko. Ifi bacitile fyalengele bakasabankanya abengi batendeke ukubombesha mu mulimo wa kubila imbila nsuma. Icilonganino cesu calishitile na basi pa kuti lyonse pa mpela ya mulungu tuleya mu kubila imbila nsuma ku matauni ne mishi iyali mupepi.

Yaroslav no mwina mwakwe Alyona, na Pavel no mwina mwakwe Raya babombela pa Bethel e lyo Vitaly no mwina mwakwe Svetlana babombela mu muputule. Ala ifi abana bandi bacita fyalenga ndeba ne nsansa. Ibeli lyesu Irina no lupwa lwakwe bekala ku Germany. Umwina mwakwe Vladimir na bana babo abaume batatu ni baeluda. Umwana wesu umbi umwanakashi Olga ekala ku Estonia kabili lyonse alantumina foni. Ku ca bulanda umwina mwandi Maria afwile mu 2014. Ndafwaisha ukumumona ilyo akabuushiwa! Pali ino nshita njikala mu musumba wa Belgorod kabili aba bwananyina balangafwa sana.

Mu myaka yonse iyo nabombela Yehova nalisambilila ukuti pa kuba aba cishinka kuli Yehova kuti twacula, lelo umutende uo Yehova apeela cuma icauma umutengo. Amapaalo ayo ine no mwina mwandi Maria twapokelele pa mulandu wa kuti twali abashangila yalicila na pa fyo naleenekela. Ilyo ifyalo ifyali mu USSR fishilatendeka ukuiteka mu 1991, muli ifi fyalo mwali fye bakasabankanya ukucila pali 40,000. Pali ino nshita mu fyalo ifyali mu Soviet Union mwaba bakasabankanya ukucila pali 400,000! Nomba ndi ne myaka 83 kabili nalitwalilila ukuba eluda. Yehova lyonse alangafwa ukushipikisha. Ukwabula no kutwishika Yehova alimpaala nga nshi.—Amalu. 13:5, 6.