Ukwiba Abantu—Bushe Kuti Kwapwa?

CILOLO mukalamba uwa mu Chechnya lintu aalelaya ukuti ali no kupwisha ubu bwafya mu citungu cakwe umo abantu baleibwa sana mu calo ca Russia atile: “Ukufyusha abantu nakufula ica kuti kulekalifya umwikala calo onse, kabili abekashi bonse balingile ukulwisha ici cilwani.”

Bushe ukwiba abantu kuti kwacimfiwa? Ukufwaya ukupwisha ubwafya, buyo ubushaiwamina nga nshi, lelo ni shani bwingapwa?

Ifyo Abantu Baletukuta Ukubupwisha

Abalashi ba ku Colombia balipanga utubungwe utubomba mu bumfisolo 2,000, na bakalubulwisha 24, ukubikapo fye ne ncenshi yaibela mu kwampanya umulimo wa kucincintila ukwiba abantu. Mu Rio de Janeiro, ku Brazil, abantu 100,000 baimine ibungwe ukuya baleenda mu musebo pa kuti bengailishanya pa lwa kwiba abantu ukwanene nga nshi muli ulya musumba. Pa kuti bacincintile abeeba abantu, amabumba ya bashilika mu Brazil na Colombia,  na yo yalelandula ukupitila mu kwiba balupwa lwa beeba abantu. Kabili abena Philippine bamo nomba balebomfya amabumba ya bavigilanti abeme bungwe no kwipaya abeeba abantu.

Abalashi ba ku Guatemala balitendeke ukulaipaya abeeba abantu, kabili kateka wa cilya calo aliteyenye abashilika pa kuti bacincintile ici cikuko ca kwiba abantu. Ubuteko bwa mu Italy bwalisangile nshila shakosa isha kucingililamo ukwiba bantu, ukupitila mu kubinda ukulipila abeeba abantu indalama sha kuti balekeko bantu bebile. Kabili pa kuti bucilikile balupwa ukulipila indalama ku bebile abantu babo balabapoka fye ne ndalama ne fipe. Abalashi ba ku calo ca Italy balaitakisha ukuti ishi nshila e shayafwilishako ukucefyako ukwiba abantu. Nangu cibe fyo, bakalengulula bena batila ukucite fyo kwalenga fye balupwa ukufwaya inshila sha mu bumfisolo isha kupwishishamo ubu bwafya kabili ici calenga ukuti ubuteko bwishibepo fye impendwa inono iya bantu abeebwa. Impanda mano sha pa mbali ishisambilisha pa lwa kuicingilila shitunganya ukuti na kuba, impendwa ya bantu abeebwa mu Italy yaliilako pa muulu imiku ibili ukutula fye muli ba1980.

Inshila sha Kucimfishamo ubu Bwafya Shingi, Lelo Ishibomba Shinono

Ku ndupwa ishingi isho baibilapo abantu babo, kwaba fye inshila imo iimoneka ukubomba bwino, yaba ya kulipililako abatemwikwa babo bwangu bwangu pa kuti balekweko. Lelo incenshi shisoka ukuti nga ca kuti isho ndalama nashifula kabili shalipilwa bwangu, abeeba abantu kuti balya umundemwa no kufwaya ukubwela kuli ulo lupwa na kabili. Napamo kuti bafwaya fye no kulipililwapo indalama na shimbi pa kuti balekeko untu bebile.

Indupwa shimo shalilipilapo indalama ishingi pa kuti umuntu wabo alekweko, na pa numa ukwisasanga fye ukuti umuntu wabo alifwa kale. E co incenshi shitila umo tafwile nangu panono ukulipila indalama ku beeba abantu nelyo ukutendeka ukulalanshanya pa lwa ndalama shilekabilwa ukulipilwa ilyo ashilashininkisha nga ca kuti umuntu wakwe acili umumi. Kabili kuti ashininkisha fye lintu umwine uwaibwa ayasuka ukuti acili umumi. Indupwa shimo shifwaya ukuti umuntu wabo uwaibwa akopwe naikata inyunshipepala ya ndakai mu minwe pa kuti bashininkishe.

Ni shani pa lwa kwesha ukupususha abebilwe? Ilingi line mwaliba ubusanso. Brian Jenkins, incenshi mu kwafwilisha abebilwe, uwa ku Latin America atila: “Amapesenti 79 aya bantu abekatwa balepaiwa ilintu bambi baesha ukubapusushako.” Nangu cibe fyo, limo limo, ukubombesha kwa kupususha abebilwe kulatunguluka fye bwino.

E mulandu wine, kanshi, inshila ishingi isha kupusushishamo abebilwe shilanda sana pa fyo abantu bengaicingilila pa kuti beibwa. Te balashi ba mu buteko beka abaipoosa pa mulimo wa kucincintila ukwiba abantu. Na mu manyunshipepala abantu balasambilishiwa ifyo bengacita pa kuti beibwa, ifyo bengatoloka muli motoka uulenda, ne fyo bengasembeleka ababebile mu mano. Kwaliba amasukulu ayasambilisha abantu ifya judo na karate pa kuti bengaicingilila ku beeba abantu. Utwampani tumo tulashitisha utwa kubebetelako tumo utwitwa ukuti ultra microtransmitters pa madola 15,000, utwingafyantikwa mu meno ya baice ututuma ifishibilo fimo ifingamoneka apo bakapokola babebetela pa kuti beshibe uko bengasanga abaice abebilwe. Ku bengakwanisha ukushita, kuliko bamotoka abalepangwa abakwata ifya kucingilila ku beeba abantu, pamo nga amatiya-gasi (ayafuuminisha impilipili mu menso), umwa kufumina impolopolo, amawindo yakwata amaglasi ayashingapulamo ifipolopolo. Aba bamotoka balikwata amatayala ayashingatulika kabili balikwata no mwa kufumisha amafuta pa kuti yateleshe umusebo no kuleka ba motoka ba balebasupila ukufilwa ukwenda bwino pa musebo.

Aba fyuma bamo balafwayako aba kubalinda nge nshila ya kupwishishamo ubu bwafya. Nangu cibe fyo, incenshi mu fya kuicingilila, Francisco Gomez Lerma, alandile pa lwa mibele ili mu Mexico ukuti: ‘Ukukwata aba kumulinda takwafwa pantu kuti kwamusansalika fye ku filwani kabili napamo kuti aba kumulinda nabomana akapi na beeba abantu.’

Ubwafya bwa kwiba abantu bwalikulisha kabili bwalilimba imishila ica kuti takuli inshila iili yonse abantu bengabomfya iilemoneka ukuti e ingabomba bwino mu kupwisha ubu bwafya. Bushe kanshi, takwaba inshila ine ine iya kupwishishamo ubu bwafya?

Inshila E ko Yaba

Mu kubwekeshabwekeshapo; uno magazini alilanda pa nshila imo fye iya kupwishishamo amafya ya musango uyo yonse ayo abantu balepitamo. Iyo nshila e intu Umwana wa kwa Lesa, Yesu Kristu, alandilepo lintu asambilishe abakonshi bakwe ukupepa ati: “Ubufumu bwenu bwise. Ukufwaya  kwenu kucitwe pano nse nga mu muulu.”—Mateo 6:10.

Cine cine fye, tulekabila ubuteko bwa calo ubwalungama ukuti bukaletungulula imisango ya bantu iishaifulila, no bo buteko Bufumu bwa kwa Lesa bulya Yesu alandilepo. Apantu abantunse balifilililwa fye ukuletako ubuteko bwa musango uyo, kanshi kuti caba ca mano ukucetekela muli Kabumba wesu, Yehova Lesa. Icebo Cakwe, Baibolo, cisosa ukuti iyi e yali imifwaile yakwe.—Amalumbo 83:18.

Kasesema Daniele alembele pa lwa mifwaile ya kwa Yehova ati: “Mu nshiku sha shamfumu ishi Lesa wa mu muulu akemyo bufumu ubushakonaulwe umuyayaya . . . bukashonaula no kupesha aya mabufumu yonse, kabili bukeminina umuyayaya.” (Daniele 2:44) Baibolo ilalondolola fintu ubu buteko bwa kwa Lesa panono panono bukaya bulefumyapo imilimo yonse iya bumpulamafunde, ukusanshako no kwiba abantu.

Ukusambilishiwa Bwino Kulakabilwa

Ukwabulo kutwishika mwalasumina ukuti pa kuti ubwafya bwa kwiba abantu bwingapwa, abantu balakabila ukusambilishiwa imibele isuma. Ku ca kumwenako, tontonkanyeni pa fyo ubwikashi bwa bantu bwingaba nga ca kuti bonse balyumfwilile uku kufunda kwakonkapo ukwa mu Baibolo ukutila: “Imibele yenu ibe iishatemwa ndalama; muteke imitima ku fintu ifyo mukwete.” (AbaHebere 13:5) “Mwiba ba misha ku muntu nangu umo kano iya kutemwana.”—Abena Roma 13:8.

Kuti mwaishibapo fimo fimo pa lwa fyo ubumi bwingaba ukupitila mu kubebeta programu wa kusambilisha uwa Nte sha kwa Yehova mu fyalo ukucila pali 230 mwi sonde lyonse. Uyu programu alyaalula abantu abali abafunuka atemwa bampulamafunde bakalukisha ukuba ne mibele isuma. Umo uwaleiba abantu kale asosele ukuti: “Mu kupita kwa nshita, naishilekutuluka ukuti pa kuti ningateemuna Lesa nalekabila ukufuula ubuntu bwandi ubwa kale no kufwala ubuntu bupya, ubwafuuka kabili ubwapala ubwa kwa Kristu Yesu.”

Lelo, ukusambilishiwa nangu kwingawama shani takwakaalule bampulamafunde bonse, pali bufi icintubwingi. Cikaba shani kuli abo abashifwaya kwaluka?

Ukufumyapo Incitatubi

Incitatubi sha ku mufulo tashakasuminishiwe ukuba pa bakalatekwa no Bufumu bwa kwa Lesa. Baibolo isoso kuti: “Bushe tamwaishibo kuti abashalungama tabakapyane ubufumu bwa kwa Lesa? Mwitumpikwa; nangu ba bulalelale, . . . nangu ba lwinso, . . . nangu fipondo tabakapyane ubufumu bwa kwa Lesa.” (1 Abena Korinti 6:9, 10) “Abatambalala bakekala mu calo . . . Lelo ababifi bakaputulwa mu calo.”—Amapinda 2:21, 22.

Mu nshita sha ku kale, ukulingana ne Funde lya kwa Lesa, uwaleibo muntu no kukanalapila ali no kwipaiwa. (Amalango 24:7) Abantu abafunuka pamo nga abeeba abantu, tabakabemo nangu panono mu Bufumu bwa kwa Lesa. Ilelo bampulamafunde kuti bapotonganya ubupingushi bwa bantu, lelo tabakabale abapotonganya ubupingushi bwa kwa Lesa. Bonse bene bakakabila ukwalula imisango yabo pa kuti bakasuminishiwe ukulatekwa no Bufumu bwalungama ubwa kwa Yehova.

Ukwabulo kutwishika, bumpulamafunde te kuti bupwe nga ca kuti imisango ya bantu iibulenga taifumishiwepo. Lelo, Ubufumu bwa kwa Lesa tabwakasuminishe ica musango uyo, pantu Baibolo yalaya ukuti: “Ubufumu bwa buko . . . bukashonaula no kupesha aya mabufumu yonse,” ukusanshako na bantu bonse ba ncitatubi. Uku kusesema kwa mu Baibolo kutwalilila ukusoso kuti Ubufumu bwa kwa Lesa bukeminina umuyayaya. (Daniele 2:44) Elenganyeni fye ukwaluka kukalamba ukukacitika!

Icalo Cipya Ica Bulungami

Bebetenipo ukusesema kwa mu Baibolo na kumbi. Kulondolola bwino bwino inshita ya ku ntanshi ukutila: “Bakakuula amayanda no kwikalamo, bakalima na mabala ya myangashi no kulye fisabo fya yako; tabakakuule na bambi abekalamo, tabakalime na bambi abalyako; pantu inshiku sha bantu bandi shikaba nge nshiku sha muti, ne milimo ya minwe yabo abasalwa bandi bakasekelamo pa myaka iingi.”—Esaya 65:21, 22.

Ubufumu bwa kwa Lesa bukaalula uno planeti onse. Bonse abakaba abomi pali ilya nshita bakaipakisha ubumi umupwilapo, bakaya balelundulula ukulamuka kwabo ukupitila mu kubombako umulimo wa kwikusha kabili bakaipakisha ukukokoloka kusuma. Imibele mu calo conse ikawama ica kuti takwakabe nangu umo uukesha no kutontonkanya pa lwa kwiba umuntu munankwe. Abantu bakaba abacingililwa umupwilapo. (Mika 4:4) E co, Ubufumu bwa kwa Lesa bukaba nabufumyapo ukwiba abantu ukuletiinya isonde lyonse ica kuti likaba fye lyashi lyapita ilyo uuli onse ashakatale atontonkanyapo na kabili.—Esaya 65:17.

[Icikope pe bula 26]

“Tapakabe na wa kututumya.”—Mika 4:4