Tinikeni pa kuti muye ku filimo

Tinikeni pa kuti mumone imitwe iilimo

Ukwiba Abantu—Ifikalamba Ifyalenga Ukuti Kubeko

Ukwiba Abantu—Ifikalamba Ifyalenga Ukuti Kubeko

Ukwiba Abantu—Ifikalamba Ifyalenga Ukuti Kubeko

UKWIBA abantu kwasanguka cikuko ca muno nshiku. E fyaba no kwipaya, ukulaalana no mwanakashi ukwa kupatikisha, ubupupu, ukucenda abana, nangu fye ukulofya kwa myeo ya bantu. Mulandu nshi ubumi bubelele mu busanso ifyo ica kuti abantu ilingi line baletiina ukulafuma mu mayanda yabo ubushiku?

Ifikalamba ifilenga ukuti kube ici cikuko ca bumpulamafunde, ukusanshako no kwiba abantu, fyalikuma nga nshi ku kubipa kwa mibele ya bantunse mu bwikashi. Bushe mwalishibe ukuti mupepi ne myaka 2,000 iyapitapo, Baibolo yalisobele shino nshiku sha busanso? Shi bebeteni ifyasobelwe pali 2 Timote 3:2-5.

“Abantu bakaba abaitemwa, abatemwe ndalama, aba mataki, aba miiya, aba miponto, aba bucintomfwa ku bafyashi, abashitootela, abashashila, abaumalala, abatalama, aba lwambo, ababulo kuiteka, abankalwe; bakaba abashatemwa busuma, bashikamfutu, bacintalika, abatuumikwa, abatemwo kwangala ukucisho kutemwa Lesa; abantu abakwate mimonekele ya bukapepa, lelo abakaana amaka ya buko.”

Napamo mwasumina ukuti aya mashiwi ayalembelwe kale sana yalalondolola bwino nga nshi imibele ili mu calo ilelo. Ni muli ino nshita twikelemo e lintu imibele yabipisha iya bantunse ifikile apabi. E mulandu wine, ilyo Baibolo ilelondolola ifintu fya kulengo bulanda ifyo abantunse bacita ifilumbwilwe pa muulu itendekela na mashiwi ya kuti: “Mu nshiku sha kulekelesha mukesaba inshita ishayafya.” (2 Timote 3:1) Natubebetepo fye ifintu fitatu ifikalamba ifyalubana mu bwikashi ifyalenga ukuti kube ici cikuko ca kwiba abantu.

Ubwafya Ubwaba ku Bafwile Ukumona Ukuti Amafunde Yakonkwa

“Pa kuti ukupingulo mulimo wabipa takucitwa bwangu, ni pali ici umutima wa bana ba bantu waiswilamo ku kucito bubi.”Lukala Milandu 8:11.

Bakapokola abengi tabakwata ifisolobelo fya kubafwa ukucincintila ici cikuko ca bumpulamafunde. Kanshi mu fyalo ifingi, ukwiba abantu ni bumpulamafunde ubuletela abantu indalama ishingi. Mu 1996, bantu fye abanono nga nshi abafikile fye ku mapesenti yabili mu Colombia e baiketwe no kupeelwa umulandu wa kwiba abantu. Mu Mexico, icipendo cingamonwa ukuti e cinono icalipilwe ku beeba abantu cafikile ku madola amamilioni 200 mu 1997. Bamo abeeba abantu mu Philippines balasumina fye no kulipilwa amaceke ya ndalama pa kuti balekeko abantu baiba.

Ukulundapo, limo limo bakapokola na ba mu buteko abafwile ukumona ukuti ifunde lyakonkwa tabakanda bampulamafunde pa mulandu wa kuti na bo bene balapoka amafisakanwa. Abakalamba ba tubungwe twacetekelwa utucincintila ukwiba abantu mu Mexico, mu Colombia, na mu fitungu ifyaletekwa ne calo cali kale Soviet na bo bene balitunganishiwa no mulandu wa kwiba abantu. Umukalamba wa Cilye ca ku Philippine, Blas Ople, alandile mu nyunshipepala ya Asiaweek ukuti ukulingana no kufwailisha kwacetekelwa casangwa ukuti pa beeba abantu mu Philippines abafikile ku mapesenti 52 paaba na bakapokola atemwa abashilika abacili balebomba na baleka ukubomba. Cashimikwa ukuti umwina Mexico umo kalapashi mu kwiba abantu “acingililwa na bakalamba bakalamba abaumana akapi mu kupeela amafisakanwa ku balashi ba fipani fya buteko bwa cikaya, bakapokola ba buteko na ba mu filonganino fya mapolitiki ukubikako fye na bakapingula.”

Ubupiina no Muncishanya

“Nabwekeshepo ukumone fya lumanimani fyonse ificitwa mwi samba lya kasuba. Kabili, moneni, ifilamba fya bacitwo lumanimani, abashaba na kasansamusha—ku kuboko kwa ba lumanimani kufuma amaka, lelo kuli aba takwaba kasansamusha!”Lukala Milandu 4:1.

Abantu abengi bali mu bupiina ubwine bwine mu fya ndalama na mu mikalile, kabili aba bene ilingi line e beeba na bantu. Kanshi apo fye umuncishanya uwaba pa bakankaala na bapiina uleya ulekulilako fye, kabili ne nshila sha mpomfu isha kusangilamo indalama shileya shileyafishako fye, abantu bakatwalilila fye ukukumbwa ukwingila mu bukwebo bwa kwiba abantu pa kuti balesangako indalama. Kano fye ulumanimani lukapwe, nakana nga te ifyo, ukwiba abantu e nshila abantu bakalafwailamo ukufiliila mu nsenga kabili nge nshila ya kuilishanishishamo.

Ukufunuka no Kubulwo Kutemwa

“Ukutemwe ndalama e shinte lya bubi bonse.” (1 Timote 6:10) “Ukutemwa kwa bengi kukashibantukila pa mulandu wa kufulisha kwa bupulumushi.”Mateo 24:12.

Ukutula fye ku kale ukutemwa indalama kwalilenga abantu ukucite fintu fya makankamike. Kabili takwaba bumpulamafunde ubulungulusha abantu, ukubalenga ubulanda no kupeleelwa nga fintu ubukwebo bwa kwiba abantu bucita. Icilenga abengi ukululunkanya no kulungulusha umuntu uo bashishibe na kwishiba no kulenga ba lupwa lwakwe ukulungulushiwa pa milungu atemwa imyeshi nangu fye imyaka iingi, kufunukila indalama no kushitemwa.

Cine cine, kanshi, ifintu fimo fyalilubana icabipisha mu bwikashi pa kuti abantu balecindikapo indalama ukucila ubumi ne nsambu sha bantu. Kanshi, iyi iine mibele e ibalamuna imisango yonse iya bumpulamafunde, ukusanshako no kwiba abantu.

Bushe ici cilepilibula ukuti tuleikala mu nshita intu Baibolo iita “inshiku sha kulekelesha”? Nga e fyo, cikaba shani kuli cino calo na kuli ifwe? Bushe kwalibako inshila ya kupwishishamo amafya abantu balepitamo, ukusanshako no kwiba abantu?

[Akabokoshi ne Cikope pe bula 24]

Ukwiba Abantu kwa Kale na Kale

Kale sana mu mwanda wa myaka uwalenga 15, abaleiba abantu baleipaiwa ukulingana ne Funde lya kwa Mose. (Amalango 24:7) Julius Caesar uwa mu mwanda wa myaka uwa kubalilapo B.C.E., na Richard I, imfumu ya ku Bulaya, iya mu mwanda wa myaka uwalenga 12 C.E. uo baleti the Lionhearted. (uwashipa nge nkalamo), baalibilwe kabili ababebile balefwaya ukulipilwa. Pa malipilo yonse ayalipilwa abeeba abantu ayafulishepo ni yalya ayo abaInka balipiile kuli kacimfya umwina Spain Francisco Pizarro ayafikile ku matani 24 aya golde na silfere ilyo balefwaya ukuti imfumu yabo Atahuallpa iyaiketwe mu 1533 ilekelweko. Nangu cibe fyo abamwibile balimukamine pa mukoshi ukufikila afwa.

[Icikope pe bula 25]

Te mulandu no kuipangasha kwa bakapokola, ukwiba abantu kucili nakuseeka