Icitetekelo Cakosa mu Nshita ya Bucushi

MUPEPI ne myaka 60 iyapitapo, Mina Esch apokelele kardi ukufuma kuli Peter, umulume wakwe. Alembele fye amashiwi ayanono kabili ifilembo fyalemoneka fye panono. Nangu cibe fyo, ukusansamuka kwena alisansamwike no kuyumfwa uwayangukililwa lintu abelengele amashiwi yali pali kardi. Umulume wa kwa Mina ali mu cifungo mu nkambi ya kucushiwilwamo iya Buchenwald, ubuteko bwa Nazi e bwamupooselemo pa mulandu wa kuti aali ni Nte ya kwa Yehova. Ku numa ya kardi kwali amashiwi ayanono ayaleti: “Umufungwa acili Musambi wa Baibolo [nga fintu Inte sha kwa Yehova shaishibikwe pali ilya nshita] kabili nkosa mutwe . . . Uyu e mulandu fye weka uo insambu sha kutumishanya amakalata shapokelwa.” Aya mashiwi yalengele Mina ukwishiba ukuti Peter aletwalilila ne citetekelo cakwe icakosa.

Uyu kardi uwanakanaka kabili uwacucuka pali ndakai asungilwa mu ng’anda ya babenye, iya Museum of Jewish Heritage—A Living Memorial to the Holocaust, iyabela mu Battery Park, mu musumba wa New York City. Kardi ne cikope ca kwa Peter Esch, fintu ifinono lelo ifishibisha abantu pa lwa bucushi bushaikulila buntu abantunse bapitilemo ilyo kwali ukwipayaululwa kwa baYuda, umo abaYuda amamilioni 6 bafwiile. Pa fyacindamisha ifyo balangisha muli iyi ng’anda ya babenye paba ifikope ukucila pali 2,000, ifyasangwa ne finkolonkolo 800 ifyo abaYuda balebomfya ukutula mu 1880 ukufika na lelo, ukubikako fye no kwipayaululwa kwa baYuda. Mulandu nshi cabela bwino ukusungila kardi wa kwa Peter Esch mu Museum of Jewish Heritage?

Dokota Jud Newborn, uwasoma ilyashi lya kale ilya mayanda ya babenye alondolwele ukuti, “Iyi ng’anda ya babenye yasuminishiwa fye ukulangisha fintu abaYuda baleikala kale. Inte sha kwa Yehova shalamatilwe pa mulandu we shina, fintu basuminemo, ukukanasumina mu kapaatulula ka mushobo, na pa mulandu wa kukananakila kuli kateka wa calo uwa lucu. Kabili tabasumiine ukumwafwako mu nkondo. . . . AbaYuda balwishishe abalwani babo abengi pa kuti bengasungilila icitetekelo ne fishinte fyabo. Iyi ng’anda ya babenye ilebushako ukushangila kwabo ukwa ku mupashi. E mulandu wine, iyi ng’anda ya babenye ibukishisha no kutashisha icitetekelo ca Nte sha kwa Yehova lintu ubuteko bwa Nazi bwaleteka.”

Mu Museum of Jewish Heritage, umo pali ino nshita batala bamusungila, uyu kalata umwipi alondolola ukulwisha kwa mwaume umo uo bucishinka bwakwe kuli Yehova bwaeshiwe. Peter Esch alipuswike ukukanda konse ukwa mu nkambi ya Nazi. Kabili afumiinemo ne citetekelo cakwe umo cakosela na ndi.

[Icikope pe bula 15]

Museum of Jewish Heritage, mu musumba wa New York City

[Ifikope pe bula 15]

Esch, Inte ya kwa Yehova, apooselwe mu cifungo mu mwaka wa 1938 ukufika mu 1945 pa mulandu wa kukananenuka ku fyo asuminemo