Bushe Cine Cine Fyalibipa?

UKULINGANA ne fyo twamona, Intaneti yalilenga ukuti abakalamba na bana baletamba ifye shiku. Bushe mufwile ukwangwako? Bushe ukutambako fye ifikope fya musango yo kwalibipa icine cine?

Abengi batila ukutamba ifye shiku ukwa limo limo fye takwabipa. Lelo, ifishinka filangilila ukuti kwalibipa. Natumone icacitikile abaupana bamo abaleikala fye bwino mu cupo cabo. Balikwete ulupiya lwalinga fye, kabili balitemenwe ukwenda. Abanabo balebamona nga bomfwana, abatemwana, kabili abaipeelesha kuli umo no munankwe, kabili ifyo fine fye e fyo bali mu mbali ishingi.

Nangu cibe fyo, amafya yatendeke ukumoneka ilyo umulume atampile ukutamba ifye shiku. Umukashi wakwe alembele kuli kalemba wa mikululo iya kupanda abantu amano no kulondolola icalemusakamika ukuti: “Ilyo [abalume bandi] batampile ukupoosa inshita ikalamba pali kompyuta mu nshita ya bushiku na ku maca, banjebele ati ‘balesapika fye ifyebo fimo.’ UIucelo lumo naingile mu muputule bali no kubasanganisha baletamba ifye shiku . . . Batile balefwaya fye ukumona ifyalipo. Lintu nalolekeshe ifyo baletamba, fyandetele ubunani. Baliketwe nsoni kabili batile tabakabwekeshepo, kabili nacetekele ico basosele. Nalibacindika pantu lyonse balekalila ku co balaya.”

Ukupala uyu mwaume, abengi mu kubalilapo batendeka  ukutamba ifye shiku pa mulandu fye wa kufwaya ukumona ifyo fimoneka. Ukutiina ukubasanganisha, besula Intaneti ubushiku sana nelyo ku maca. Nga basanganishiwa, ilingi line balafisa ico balecita pa kubepa fye ubufi, nge fyacitile uyu mwaume. Bushe kwena kuti cabamo amano ukusosa ukuti “icibelesho” cilenga ‘umwaume uwikalilila ku co alaya’ ukwima ubushiku no kubepa ku batemwikwa bakwe caliba fye bwino?

Ukulacita ici kuti kwalenga amafya yabipisha ku uletamba na ku lupwa. Bamo balisumina ukuti ukutamba ifye shiku kwalibalenga ukukanalundulula bucibusa bwapalamisha na bambi. Tabafwaya ukuba no uuli onse ilyo baletamba ifye shiku. Abantu balesha ukwelenganya ilyo baletamba ifye shiku, kabili ifya kwelenganya tafilenga umuntu ukulundulula bucibusa bwakosa nelyo ukulolenkana no bumi bwa cila bushiku. Bushe kwena umulesha citendwe uunununa abantu ku babasakamana sana, waliba fye bwino?

Limo limo abatamba nelyo ukubelenga ifitabo umwaba ifye shiku balasanga ubwafya ukuipakisha ukukumana kwa mu cupo na bena myabo. Pa kumfwikisha icilenga, tontonkanyeni pa mifwaile ya kubalilapo iya kwa Lesa ku baupana. Mu kutemwa Lesa apeele abalume na bakashi amaka ya kutemwana ukupitila mu kukumana kwa mu cupo mu nshila ya mucinshi. Amapinda 5:18, 19 yalangilila ukuti bali no kuipakisha kwene pa kusosa ukuti: ‘Saminwo mukashi wa ku bulumendo bobe . . . Leka amabele yakwe yakusekeleshe mu nshita yonse, upumbukile pe ku kutemwa kwakwe.’

Moneni ukuti ishinte lya kukumana kwa cupo lyali kutemwa. Bushe umuntu uutamba ifye shiku alalundulula icikakilo ca kutemwa na bucibusa bwapalamisha? Iyo, pantu ilingi line ekusha fye ukufwaya kwa kulaalana ku mwine eka. Umwaume waupa uutamba ifye shiku kuti atendeka ukumona umukashi wakwe nga uwabelako fye ku kwikusha insuuna yakwe. Ici capusanininako fye no mucinshi uo Kalenga afwaile ukuti abalume balepeela abakashi. (1 Petro 3:7) Bushe kwena icibelesho cicilima ukukumana kwa mu cupo cilingile ukumonwa kuti caliba fye bwino?

Ukulundapo, icalemonwa fye ngo kutamba kwa mulesha citendwe kuti catungulula ku kukunkuma kwa pa nshita ntali. Kalemba umo atile: “Kwati fye fintu abakunkuma ku miti bafwaya imiti yakalipisha iingi pa kuti bakolwe, abatamba ifye shiku na bo bafwaya ukutamba ifyacila pa fyo batambile umuku wafumako nga bengapeema.”

Cilemoneka kwati ico e cacitike na ku mulume ulumbwilwe pa kutendeka kwa cino cipande. Icungulo cimo imyeshi fye iingi ukutula apo alapile ukuti takabale abwekeshapo ukutamba ifye shiku, ilyo umukashi wakwe abwelulwike uko aile amusangile pali kompyuta. Imimonekele fye ya mulume wakwe yalengele ukuti eshibe ukuti ifintu tafyali bwino. Umukashi wakwe alembele ukuti, “Abalume bandi bamoneke ukukanashikatala kabili abafulunganishiwa. Naloleshe pali kompyuta, kabili ukwabula no kutwishika baletamba ifikope fya bucisenene bwabipisha. Ilyo balaile ukuti tabakatale ababwekeshapo ukufitamba tabalembepa iyo, lelo calibanshishe ukuleka ukufitamba.”

Umulandu wa bubi bwingafuma mu kutamba ifye shiku na pa mulandu wa kuti cili icayanguka ukusanga ifi fikope, e fifwile ukumulenga ukwangwako sana. Kuti mwaicingilila shani mwe bene no kucingilila abana benu? Icipande ca kulekeleshako muli fi fipande fikonkene e calayasuka ici cipusho.

[Icikope pe bula 6]

Ukutamba ifye shiku kulonaula imibele isuma