Ubulwele bwa Mutatakuya Lisakamika lya Lupwa

PROFESA umo alondolola ukuti ubulwele bwa mutatakuya “bulwele ubushingondapwa kuli opareshoni uwayanguka nelyo ukundapa kwa pa nshita inono.” Icilenga ubulwele bwa mutatakuya nelyo ififumamo muli bwene ukwafya te bulwele ubwine bweka no kundapa lelo ni co umuntu alingile ukwikala na bo pa nshita yalepa.

Ukulundapo, ilingi line ififuma mu bulwele bwa mutatakuya tafikuma fye umulwele. Icitabo ca Motor Neurone Disease—A Family Affair citila: “Abantu abengi balikwata indupwa kabili ubulanda ne sakamika ifyo mwingomfwa [pamo ngo mulwele] na bambi abapalamana na imwe kuti bafyumfwa.” Nyina umo uwakwata umwana mukashana uwakwete kansa alishininkishe ci cishinka. Atila: “Bonse aba mu lupwa balambukilwa nampo nga abene balemoneka ukuti nabambukilwa atemwa bali abaibukila ulwa ico.”

Kwena, te bonse bakambukilwa mu nshila imo ine. Nangu cibe fyo, nga ca kutila aba mu lupwa baumfwikisha ifyo ilingi line ubulwele bwa mutatakuya bwambukila abantu, bakaba abaipangasha bwino ukulolenkana na mafya yamo ayabakumine. Ukulunda pali co, nga ca kuti abashaba mu lupwa abali nga abo tubomba na bo, abo tusambilila na bo, abena mupalamano, ifibusa—baumfwikisha ifyo ubulwele bwa mutatakuya buli, bakaba abaiteyanya bwino ukutungilila bwino no kulangulukilako. Ilyo tuleibukishe ci, natubebete inshila shimo isho ubulwele bwa mutatakuya bwingambukila indupwa.

Ulwendo Ukupita mu Calo ca Cilendo

Ifyo ulupwa lupitamo lintu umo mu lupwa alwala ubulwele bwa mutatakuya kuti fyapashanishiwa ku bulendo bwa ulo lupwa ubwa kupita mu calo icilendo. Nangu cingati fimo fimo kuti fyapalana sana ne fyaba mu calo ico ulupwa lwikala, fimbi filaba ifyeni atemwa filapusanako sana. Lintu uwa mu lupwa alwala ubulwele bwa mutatakuya, imikalile ya lupwa tayakaluke apakalamba. Nangu cibe fyo, ifintu fimo fikapusanako sana.

Intanshi, ubulwele ubwine kuti bwayambukila imibombele ya lyonse iya lupwa no kupatikisha umo na umo mu lupwa ukuteuluka pa kuti ifintu fyendeko bwino. Helen uwa myaka 14 uwakwata banyina abalwala ukupopomenwa kwabipisha ukwa mutatakuya alasuminishako ici. Atila: “Tulateulula ifyo twatantika pa kuti fingalinga ifyo bamayo bengacita nelyo ifyo bashingacita.”

Nangu fye ukundapa—ukufwile ukutontolola ubulwele—kuti kwapumfyanya imibombele ipya iya lupwa. Natumone ica kumwenako ca ba Braam na ba Ann, abalumbwilwe mu cipande cifumineko. Ba Braam batila: “Twaliteulwile imibombele yesu iya cila bushiku pa mulandu wa kundapwa  abana besu baleundapwa.” Ba Ann balondolola ukuti: “Twalesempela ku cipatala cila bushiku. Lyene ukulunda pali co, dokota atubulwile ukuti tulepeela abana ifya kulya ifinono imiku 6 cila bushiku pa kuti twingacincintila ukubulisha ukulengwa no bulwele bwabo. Kuli ine, cali kutendeka imipikile yaibela.” Ubwafya bumbi ubwacililenapo bwali bwa kwafwilisha abana ukutukusha imicincili pa kuti ikose nga fintu badokota batubulwile. Ba Ann bebukisha ukuti: “E fintu twaleshomboka ukucita cila bushiku.”

Ilyo umulwele atendeka ukubelesha ububi no bukali limo limo ubwa kundapwa no kupimwa ku babomfi ba mu cipatala, alatendeka ukushintilila sana pali balupwa pa kuti aafwiwe no kutungililwa mu nkuntu. E ico, aba mu lupwa balingile ukusambilila ifya kutensha umulwele kabili balapatikishiwa ukuteulula imibele yabo, inkuntu, imikalile, ne mibombele.

Iyi milimo yonse kwena, ilapinda sana ukuti ulupwa lushipikishe. Nyina umo uwalelwalika umwana mwanakashi mu cipatala uwalwele kansa asumina ukuti waba “mulimo uwakosa nga nshi ukucila ne fyo abengi batontonkanya.”

Ukutwishika kwa Mutatakuya

Icitabo ca Coping With Chronic Illness—Overcoming Powerlessness citila: “Ukwalukaaluka kwa bulwele bwa mutatakuya kulatiinya no kutwishikwa.” Ilintu fye ulupwa lulebelela imibele imo, kuti kwaisa imibele iyaaluka kabili napamo iyacilapo ukwafya. Ifishibilo nalimo kuti filealukaaluka atemwa mu kupumikisha ukubipilako, kabili ukundapa nalimo te kuti kulenge umulwele ukumfwako eyefilya. Nalimo ukundapa kuti kwakabilwa ukulateululwa mu nshita mu nshita atemwa kuti kwaletako amafya ayashileenekelwa. Ilintu umulwele ashintilila sana pa kutungililwa no lupwa lwapelenganishiwa ululetukuta ukumwafwa, nalimo inkuntu shabo shintu balelama ku numa kuti shapuuka mu kupumikisha.

Ifishaishibikwa ifingafuma mu malwele ayengi no kundapa kuti fyaleta ifipusho pamo nge fi: Bushe butali bwaba shani cikasenda? Bushe ubulwele bukabipilako shani? Bushe tukakumamo ukushipikisha? Ubulwele bwa kufwa ilingi line buleta ukutwishika ukwa kuti: “Bushe ni lilali umulwele akafwa?”

Ubulwele, imiti ya kundapila, ukunaka, no kutwishika fyonse capamo filetako cimbi icishingenekelwa.

Ifyo Imikalile Yambukilwa

Kathleen, uo umulume wakwe ali no kupopomenwa kwa mutatakuya alondolola ukuti: “Nalekabila ukucimfya imyumfwile ya kutalalilwa no kumona kwati ndi mu cifungo.” Atwalilila ati: “Iyi mibele yalitwalilile pa mulandu wa kuti tatwalelaalika abantu nelyo ukusumina ukulaalikwa. Kuli pele pele, ni cikanga tulekelele ukubishanya na bantu bonse.” Ukupala Kathleen, abengi  kuli pele pele balatendeka ukuumfwa kwati bali no mulandu wa kukanaba ne cileela no wa kukanasumina ukulaalikwa. Mulandu nshi ici cicitikila?

Ubulwele ubwine nelyo ififuma mu kundapwa kuti fyalenga camukosela ukukanabishanya na bantu bambi nelyo kuti calenga mwalekelela ukubishanya na bo. Ulupwa no mulwele kuti baumfwa kwati ubulwele bulenga abantu ukulabakankamba, atemwa kuti batiina abati kuti bwabaseebanya. Ukupopomenwa kuti kwalenga umuntu ukumfwa kwati ifibusa fya kale te kuti fimutemwe, no kuti ulupwa talwingakwata amaka ya kubishanya na bambi. Pa milandu yalekanalekana, ubulwele bwa mutatakuya kuti bwalenga ulupwa lonse ukuitalusha ku bantu no kuba ulwatalalilwa.

Ukulunda pali fyo, te bonse bengeshiba ifya kusosa nelyo ifya kucita lintu bali no mulwele. (Moneni umukululo uleti “Ifyo Mwingabatungilila,” pe bula 19.) Ba Ann basoso kuti: “Nga ca kuti umwana wenu alipusana na bana bambi, abengi balalolekesha no kulanda ifishalolamo. Na kuba, cilenga ukuti mumone kwati ni mwe mwalengele ukuti alwale, kabili ifyo abantu balanda filenga ukuti mucilepo ukuipeela umulandu.” Ifyalanda ba Ann nafyampana ne cintu cimbi ico indupwa shingapitamo.

Inkuntu Ishibongolola

Kasapika umo atila: “Ilyo umuntu wabo asangwa no bulwele, indupwa ishingi shilapelenganishiwa, kabili shilafilwa ukusumina. Tashingashipikisha cene.” Ca cine, kuti mwabongoloka nga mwaumfwa ukuti umutemwikwa wenu ali no bulwele bwa kufwa nelyo ubulenga ukupomponteka. Ulupwa kuti lwaumfwa kwati amasubilo yabo nayonaulwa, bashala ukwabula ukwishiba ifyo cikaba ku ntanshi kabili ababifiwa kabili aba bulanda.

Ca cine, indupwa ishingi ishamona ifishibilo fyatantalila kabili ifya kucululusha kuli umo uwa mu lupwa ukwabula ukwishiba ubulwele, kuti shapemwinako lintu ubulwele bwaishibikwa. Lelo indupwa shimo kuti shaankulako mu kupusanako lintu ubulwele bwaishibikwa. Nyina umo ku South Africa asumino kuti: “Calinkalipe sana ilyo basukile banjeba icalecusha abana bandi, awe mwandi, nga caliwamako ukukanaishiba ubulwele balwele.”

Icitabo ca A Special Child in the Family—Living With Your Sick or Disabled Child cilondolola ukuti: “Ca cifyalilwa ukukwata amalangulushi . . . ilintu muleteulukila ku fimuponene. Limo limo kuti mwasakamikwa sana ica kuti mwatiina nga mukakumamo.” Kalemba wa citabo, Diana Kimpton, uwakwete abana abalwele ubulwele bwa cystic fibrosis,  ashimika ukuti: “Nalitiinine ifyo naleyumfwa kabili nalekabila ukwishiba ukuti ukucululuka nalecululuka kwali fye bwino.”

Caliseeka sana ku ndupwa ukutiina—ukutiina ifyo tabeshibe, ukutiina ubulwele, ukutiina ukundapwa, ukutiina ubukali, no kutiina imfwa. Abana maka maka kuti baba no mwenso sana—maka maka nga tababalondolwelele bwino ifilecitika.

Ubukali na bo bwaliseeka sana. Magazini wa TLC uwa ku South Africa alondolola ukuti: “Ilingi line aba mu lupwa kuti bapeelwa umulandu wa kulenga umulwele ukukalipa.” Aba mu lupwa na bo kuti bakalipa—ukufulilwa dokota pa kukanasanga ubulwele bwangu, ukuifulilwa pa kulenga umulwele afyalwe no bo bulwele, ukufulilwa umulwele pa kukanaisakamana bwino, ukufulilwa Satana Kaseebanya pa kulenga ukucula kwa musango yo, nelyo fye ukufulilwa Lesa, ukumona kwati na o wine alingile ukupeelwa umulandu pa bulwele. Ukwankulako kumbi ukwaseeka kwaba kuyumfwa uwa mulandu pa bulwele bwa mutatakuya. Icitabo ca Children With Cancer—A Comprehensive Reference Guide for Parents citila: “Mupepi no mufyashi onse nelyo umwana munankwe uwa mwana uwalwala kansa alayumfwa uwa mulandu.”

Uku kupuuka kwa nkuntu ilingi line kulenga ukupopomenwa kukalamba nelyo ukunono. Kasapika umo alemba ukuti: “Ifi nalimo e kwankulako kwaseeka sana. Ninkwata faelo uwaisulamo bakalata ku kushininkisha ici.”

Cine Cine Indupwa Kuti Shakumamo

Ku ca buseko, indupwa ishingi shalisanga ukuti ukukumamo ukulwalika takwayafya sana nga fintu intanshi calemoneka. Diana Kimpton alaya ukuti: “Ifyo mwelenganya kuti fyabipapo ukucila ifya cine cine.” Ukulingana na fintu aimwenene umwine asangile ukuti “te lingi ifintu fisa mu kubipisha nga fintu mwalemona ilyo bamwebele fye pa bulwele.” Ishibeni ukuti indupwa shimbi shalipusuka ukupita mu lwendo lwa shiko ulwa mu calo icilendo ica bulwele bwa mutatakuya na imwe bene kuti mwapusuka. Abengi balisanga ukuti ukwishiba fye ukuti bambi balikumamo kwalipayanyako ukwilulukwa ne subilo kuli bene.

Nangu cibe fyo, ulupwa nalimo kuti lwaipusha, aluti, ‘Ni shani twingakumamo?’ Icipande cikonkelepo calalanda pa nshila shimo indupwa shingakumamo no bulwele bwa mutatakuya.

[Amashiwi pe bula 13]

Indupwa shikabila ukusakamana umulwele no kuteulula imibele ya shiko, inkuntu, ne mikalile

[Amashiwi pe bula 14]

Umulwele no lupwa lwakwe bakaba na malangulushi

[Amashiwi pe bula 15]

Mwifuupulwa. Indupwa shimbi shalikumamo. Na imwe kuti mwakumamo

[Akabokoshi pe bula 15]

Amafya Yamo Ayaletwa no Bulwele bwa Mutatakuya

• Ukwishibapo fimo pa bulwele ne fyo mwingakumamo

• Ukuteulula imikalile ne mibombele ya cila bushiku

• Ifya kukumamo lintu ukwampana na bantu bambi kwaaluka

• Ukulamona lyonse ukuti ifintu fili fye bwino

• Ukulilishika pa bubi ubulengwa no bulwele

• Ifya kucita ne nkuntu shayafya

• Ukutwalilila lyonse ukuba ne subilo