Bushe Ningile Ukunwa Umuti wa Aspirin Cila Bushiku?

Ilyashi lyakonkapo ilyashimikwa na dokota lya cine cine. Lilelangilila ubwafya bwaseeka sana.

ULUPWA lonse lwalisakamene. Dokota na o asukile asakamana. Dokota atile, “Nga ca kuti umulopa taulekele ukusuuma, twalamubikamo umbi.”

Uyu mwaume alesuuma umulopa mu mala panono panono pa milungu iingi, caishilesangwa ukuti ali ne filonda mu mala. Dokota wafulunganishiwa aipwishe ati, “Bushe cine cine taunwapo umuti uuli onse?”

Umwaume atile, “Iyo. Nwa fye umuti wa aspirin uwa kuishitila fye pa mulandu wa bulwele bwandi ubwa kufimbe mfyufyu.”

Apo pene dokota atampile ukukutikisha. Atile, “Tumone.” Ilyo alolekeshe pantu balemba ifyasakanishiwa mu muti, asangile cintu alefwaya. Mwali Aspirin! Ubwafya bwalapwa. Ilyo umulwele alekele ukunwa umuti wasakanamo aspirin, no kutendeka ukunwa iron uufusha umulopa ne miti imbi iya mu mala, umulopa walekele ukusuuma no kutendeka ukufulilako panono panono.

Umuti E Walengele Umulopa Ukusuuma

Ukusuuma umulopa mu mala ukulengwa no kunwa umuti buli bulwele bwabipisha pali lelo. Nangu ca kuti ingi imiti ingatunganishiwa ukucite fyo, amalwele ya musango yo ayengi yalengwa no muti ubomfiwa ku bulwele bwa kufimbe mfyufyu no wa kunasha ubukali. Ifi fisanshamo imiti imbi iya kulesha ukufimba umushaba aspirin, iitwa nonsteroidal nelyo NSAIDS. Amashina yalapusanapusana ukulingana ne fyalo.

Aspirin ilabamo mu miti iingi iyo abantu bengaishitila abene, kabili mu fyalo ifingi abanwa aspirin nabafulilako mu myaka ya nomba line. Mulandu nshi?

Ukutemwisha Aspirin

Mu 1995, ulupapulo lwa Harvard Health Letter lwashimike ukuti “ukunwa aspirin lyonse kuti kwapususha ubumi.” Ukulosha ku kufwailisha kwa mwi sonde lyonse, ukwacitwa pa miku iingi ukufume lyo, bakasapika basondwelela ukuti: “Mupepi na onse uwalwalapo ubulwele bwa ku mutima nelyo lupuma, uwakwata ubwafya pa kupeema, nelyo uwalepulwapo ku mutima alakabila ukunwa aspirin umo nelyo citika cila bushiku nga ca kuti umuti wa aspirin taumuletela amafya yambi.” *

Bakasapika bambi batunga ukuti ukunwa umuti wa aspirin cila bushiku kuti kwawamina abaume abacile myaka 50 na banakashi abengekatwa ku bulwele bwa ku mutima. Ukulundapo, ukufwailisha kumbi kulangilila ukuti ukunwa umuti wa aspirin lyonse kuti kwacefyako ubusanso bwa kulwala kansa wa mu mala kabili ukunwa aspirin uwingi pa nshita iitali kuti kwacefyako shuga mu mulopa ku balwala ubulwele bwa shuga.

Bushe umuti wa aspirin ubomba shani pa kuti uwame fi? Nangu ca kuti te fyonse fyaishibikwa, ifishinka filangilila ukuti aspirin ilaleshako insandesande sha mu mulopa ukukambatana, icicilikila umulopa ukutikama. Citungwa ukuti, ici cilalenga imishipa iya ku mutima na kuli bongobongo ukukanacilika, na muli fyo ukucingilila ifilundwa fyacindama ifya mubili ku konaika.

Apo citungwa ukuti aspirin ilabomba bwino ifi, mulandu nshi abengi bashinwena? Umulandu umo wa kuti, kucili ifingi ifishaishibikwa.  Nangu fye bwingi bwa muti umo afwile ukunwa tabwaishibikwa bwino. Ifyo bakoselesha fyalipusanapusana. Bamo batila ukunwa akabulungwa ka aspirin kamo imiku ibili mu bushiku bumo ukufika kuli citika wa kabulungwa ka aspirin wa bana kamo pa numa ya bushiku bumo. Bushe ubwingi bwa aspirin abanakashi balingile ukunwa bufwile ukupusanako ku baume? Badokota tabaishiba bwino. Nelyo ca kuti aspirin uo bashingako umuti ku kulenga ukuti wisungulukila mu cifu lelo uye usungulukile mu bula kuti amonwa ngo wingafwako, ubusuma bwa aspirin wa musango yo tabulaishibikwa bwino.

Imilandu ya Kubela Abashilimuka

Nangu line umuti wa aspirin upangwa ku fimenwa, nga fintu Abakaya ba ku North Amerika na ku South Amerika balefumya ifya kupangila aspirin ku cipande ca cimuti citwa willow, kuti wamuletelela na fimbi. Pa mbali ya kulenga umulopa ukusuuma mu bantu bamo, kwaliba na yambi amafya ayengemako, ukusanshako no kulwalika bamo abo imibili ishifwaya aspirin. Kanshi te onse afwile ukulanwa aspirin cila bushiku.

Nangu ni fyo umuntu uwingalwala ubulwele bwa ku mutima na lupuma nelyo uwaba na mafya yengalenga ukutila alwale, kuti afwaya ukwipusha dokota wakwe pa lwa bubi no busuma ifyaba mu kunwa aspirin cila bushiku. Kwena umulwele afwile ukushininkisha ukuti takwata ubwafya bwa kusuuma umulopa, kabili aspirin yalimusumina, e lyo no kuti talwala amalwele ya mu mala. Ilyo mushilatendeka ukunwa aspirin, mufwile ukulanshanya na dokota pa lwa mafya yengesa no kumona nga kuti mulenwa aspirin pamo pene no muti umbi.

Nga fintu tumwene kale, aspirin ne miti yapalako kuti fyaleta amafya ya kusuuma umulopa. Kabili te kuti mwishibe bwangu ukuti umulopa ulesuuma kabili ukusuuma kuya kuleluminako panono panono mu kupita kwa nshita. Imiti imbi na yo ikabilwa ukubebetwa bwino, maka maka imbi iilesha ukufimba. Shininkisheni ukuti mwaishibisha dokota wenu nga ca kuti mulenwa umuti wa musango yo. Ilingi cilaba bwino ukuleka ukunwa ilyo tabalamulepula. Nalimo no kubebeta ubwingi bwa mulopa libili libili mu cipatala kuti kwayafwa.

Nga tulefwaya ukuicingilila ku mafya yengesako ku ntanshi, tulingile ukumfwila ipinda lya mu Baibolo ilya kuti: “Uwacenjela amono bubi no kubelama; abapelwa amano bapitapo no kukandwa.” (Amapinda 22:3) Muli uyu mulandu wa fya miti, shi natube pa bacenjela pa kuti twikailetela amafya pa bumi bwesu.

[Futunoti]

[Akabokoshi ne Cikope pe bula 20, 21]

Ni Bani Bengalanwa Aspirin Cila Bushiku

● Abantu abalwala amalwele ya ku mutima nelyo abakwata imishipa iyafyenenkana (imishipa ikalamba umupita umulopa iyabela mu mukoshi).

● Abalwalapo ubulwele bwa lupuma ubulengwa no kutikama kwa mulopa nelyo abalwalapo lupuma pa kashita fye akanono.

● Abaume abacila imyaka 50 kabili abakwata ubwafya bumo nelyo ukucilapo pali aya ayengaletako ubulwele bwa ku mutima: pamo nga ukupeepa fwaka, ubulwele bwa BP, ubulwele bwa shuga, ukufula kwa mafuta mu mubili, ukucepelwa kwa mamolekyu yetwa HDL, abaina sana, ukunwensha ubwalwa, abo pa lupwa paba abalwalapo ubulwele bwa ku mutima ilyo bashilakula sana (ilyo bashilafisha imyaka 55) nelyo ubulwele bwa lupuma, na bashitukusha umubili.

● Abanakashi abacile myaka 50 ababa na mafya yabili nelyo ayafulilako pali aya tulandilepo.

Kuti cawama mwalanshanya na dokota wenu ilyo tamulapingulapo icili conse pali uyu mulandu.

[Abatusuminishe]

Intulo ya fyebo: Consumer Reports on Health