Tinikeni pa kuti muye ku filimo

Tinikeni pa kuti mumone imitwe iilimo

Ukukubanya Ifyebo Kuti Kwalete Mfwa

Ukukubanya Ifyebo Kuti Kwalete Mfwa

Ukukubanya Ifyebo Kuti Kwalete Mfwa

“Ubufi bulenda bwangu ukucile cine.”—Aya e mashiwi ya kwa MARK TWAIN.

KAFUNDISHA atobele ulupi mu musambi wakwe uwa myaka 7 no kumwebo kuti, “we ka mu Yuda kacabe cabe we!” Pa numa ya ico aebele abana be sukulu bantu alesambilisha ukupango mulongo umo no kumufwishila amate pa menso lintu balepita apo aiminine.

Kafundisha alishibe bwino bwino ukuti umwana we sukulu uo atobele ulupi—mwanasenge wakwe—tatuntwinke ku baYuda, nangu fye mulumendo wine uyo atobele ulupi alishibe co. Nangu fye cisumino cabo tacali ca buYuda. Lelo, bali ni Nte sha kwa Yehova. Apo abantu abengi balipatile aba Yuda, kafundisha aleluminisha ulupato ku musambi wakwe. Pa myaka iingi kafundisha na bana be sukulu balyebelwe kuli shimapepo ukuti Inte sha kwa Yehova bali bantu ba cabe cabe. Abafyashi ba mulumendo balebeta ukuti ni ba Komyunisiti kabili ni ntumi sha cipani cifwailisha imilandu ica ba CIA (Central Intelligence Agency). Ecalengele no kuti abana be sukulu bapange umulongo, no kufwaisha ukufwishila amate pa menso ya “ka mu Yuda ka cabe cabe.”

Uyu mulumendo alipuswike kabili e calenga no kuti atushimikileko ifyamucitikile. Ukucula kwakwe kwapusana no kucula kwa baYuda amamilioni 6 abaleikala mu Germany na mu fyalo fyali mupepi imyaka nalimo 60 iyapitapo. Ukukubanya ifyebo kwabipisha kwalibomfiwe sana pa kwipaya abaYuda mu fifungo fya Nazi umwali umwela wa sumu kumo na mu nkambi sha kucushiwilwamo. Ukukalukila aba Yuda, kwali ukwayanana, ukwabipisha, kabili uko nelyo umo te kuti apaashe, kwalengele abengi ukutontonkanyo kuti bali balwani kabili ukubalofya kwali fye bwino kabili kwalimo ubulungi. Na muli yo nshila, ukukubanya kwali canso ca kulofeshako imyeo ya bantu abengi.

Cine cine, ukukubanya ifyebo kuti kwalangililwa pa lwalala ukubomfya ifimpashanya fimininako ulupato pamo ngo musalaba wa swastika atemwa ukweba abantu amashiwi ya musamwe wabipa ayayafya ukwilula. Bakateka wa lucu, aba mapolitiki, bashimapepo, abasabankanya ifya kushitisha, abamakwebo, bakalemba wa lyashi, abalanda pa filimba na pa televishoni, abasabankanya amalyashi, na bambi abafwaya ukusonge mitontonkanya ne mibele ya bantu babomfya lyonse inshila ishingi isha kunashanasha pa kukubanya ifyebo.

Ca cine, ukukubanya kuti kwabomfiwa mu kwafwa abantu ukuba ne mibele isuma mu mikalile, pamo nga ukunashako ukunwa ubwalwa lintu umo aleensha motoka. Lelo ukukubanya kumo kwine kuti kwabomfiwa pa kuluminisha ulupato pa kati ka mishobo atemwa imipepele yakwata abantu abanono nelyo pa kubeleleka abantu ukushita fwaka. Abafwailisha ifya kufwailisha, Anthony Pratkanis na Elliot Aronson batile: “Cila bushiku tulelolenkana no kunashanasha ukwingi. Uku kunashanasha takucitilwa mu nshila ya kupandishanya amano no kulanshanya, lelo kucitilwa mu nshila ya kubeleleka ukubomfya ifintu fya kuti uuli onse alifishibo kuti fyaba ifyakatama kabili filakuma inkuntu ya muntu. Ino nshita twikelemo ya kukubanya ifyebo, te mulandu uko kukubanya kuleleto busuma nelyo ububi.”

Ni shani fintu ukukubanya kwabomfiwa mukwalula imintontonkanya ne ncitilo sha bantunse mu myanda ya myaka iyapitapo? Cinshi mulingile ukucita pa kuti muicingilile mwe bene ku kukubanya ifyebo kwabipisha? Bushe kwaliba intulo ya lyashi iyashintililwapo? Ifi fipusho ukubikapo fye na fimbi filelandwapo mu fipande fikonkelepo.

[Icikope pe bula 11]

Ukukubanya ifyebo kwalibomfiwe lintu kwali ukululunkanya no kwipayaulwa kwa baYuda