Ukumwentula Kuti Kwamuletelo Busuma!

KU ULEMBA LOLENI! MU JAPAN

NGA kwafuma pa nshi ya mutima kulafumyapo umutunganya. Kulafumyapo impatila iyabapo pa myaka. Kulaalula abantu abafine mitima pa mulandu wa kutwishika no kukanacetekela bambi. Kulenga abengi ukupepemuka no kusansamuka. Kutila, “Mwisakamana. Ning’umfwa.” Kulangilila ifyo umo alelanda ukuti, “kuti natemwa ukuba cibusa obe.” Lelo cinshi cilenga ifi fyonse? Kumwentula. Na IMWE bene kuti mwamwentula.

Bushe ukumwentula cinshi? Ba dikishonari balondolola ili ishiwi ukuti ‘kupondamika kwa kanwa panono ukulola pa muulu, ukulangilila umusamwe, ukusuminisha, nelyo insansa.’ Umu e mwaba inkama ya kumwentula kwa cine cine. Ukumwentula ni nshila ya kulangilamo ifyo umo ayumfwa ukwabula ukulanda nelyo ukulangisha inkuntu sha umo kuli bambi. Kwena, ukumwentula inshita shimo kuti kwapilibula imiponto nelyo imisuula, lelo ico te co tulelandapo.

Bushe cine cine ukumwentula kulawamyako ifintu? Bushe muleibukisha lintu ukumwentula kwa muntu umo kwamulengele ukupepemuka nelyo ukwangukilwa? Atemwa fintu mwayumfwile abasakamikwa nelyo abasuulwa ilyo umo ashamumwentwilile? Cine cine, ukumwentula kulawamyako ifintu. Kulafwa bonse babili uwamwentula na untu bamwentwila. Umuntu walumbulwa mu Baibolo Yobo alandile ku balwani bakwe ukutila: ‘Nabamwentamwentele ilyo tabali na citetekelo, no kubalika kwa cinso candi kwakoseleshe abafwilama.’ (Yobo 29:24) “Ukubalika” kwa cinso ca kwa Yobo napamo kwalelangilila icimwemwe nelyo ukusansamuka.

Ici cilacitika fye na nomba. Ukumwentula kwa cine cine kuti kwatontololako ukukalifiwa. Kwaba kwati kapunda ka pa nkupiko ya pa mpoto akacilukuka ilyo amenshi yabilauka mu kati. Ilyo twakalifiwa nelyo ukupumfyanishiwa, ukumwentula kuti kwatontololako ifi fibili. Ku ca kumwenako, umwanakashi uwitwa Tomoko ilingi line alemona abantu balemulolesha. Aletunganya ukuti balemonamo ububi muli wene pantu baalefumyako amenso bwangu bwangu nga baishiba ukuti abamona. Tomoko talekwata fibusa kabili talesansamuka. Bushiku bumo umunankwe amwebeleko ukutila alemwentula ku bantu nga amona balemulolesha. Alyeseshe ukucite co pa milungu ibili  kabili alipapushiwe pa kusanga ukuti bonse nabo balemwentula! Ukukalifiwa kwalipwile. Alanda ukuti, “Nomba ndaipakisha ubumi icine cine.” Ca cine, ukumwentula kutulenga ukuyumfwa abakakuka ilyo tuli na bambi kabili kulatwafwa ukuba aba bucibusa.

Ifyo Kwingawamina Imwe na Bambi

Ukumwentula kuti kwakuma inkuntu sha muntu. Kulafwilisha umo ukutontonkanya pa fisuma. Kusuma fye na ku bumi bwenu. Kwaliba insoselo itila, “inseko muti usuma.” Na kuba, abaishiba ifya bumi basanga ukuti imibele ya bumi bwa muntu ilakuma imitontonkanishishe yakwe. Ukufwailikisha ukwingi kulangilila ukuti nga ca kuti ukukanshika, ukusakamikwa, ne fyapalako fyatwalilila, kuti fyatompola amaka ya nsandesande sha mu mibili yesu ishitucingilila ku malwele. Lelo ukumwentula kwena kutulenga ukuba ne cimwemwe, kabili inseko shikosha fye ne nsandesande sha mibili yesu ishitucingilila ku malwele.

Ukumwentula kulafwilishako fye na bambi apakalamba. Elenganyeni ukuti mulefundwa nelyo ukukonkomeshiwa. Mimonekele nshi iya pa menso mwingatemwa ukumona ku ulemufunda? Icinso ca nkanshi nelyo icaluma kuti calangilila ubukali, ukuselaushiwa, imisuula, nelyo fye ubukalushi. Lelo nga uulemufunda alemwentula bwino bwino, bushe ici te kuti cimulenge ukuba abakakuka no kukutikisha ku fyo mulefundwa? Cine cine, ukumwentula kulafwilisha ukucefyako ukukanaumfwikisha mu mibele yakakala.

Ukutontonkanya pa Fisuma Kulenga umo Ukumwentula Ukwabula Ubwafya

Ca cine, ifwe bonse tatwaba nga abangala amafilimu abengamwentula pa nshita iili yonse; kabili tatukabila ukuba nge fyo. Tufwaya ukumwentula kwesu ukuba ukwa cine cine. Kafundisha wa pe sukulu lya fya kulanshanya alandile ukuti: ‘Calicindama ukuba abakakuka no kumwentula ukufuma pa nshi ya mutima wenu, pantu nga te ifyo ukumwentula kwenu kuti kwaba ukwabulamo akantu.’ Lelo kuti twamwentula shani ukufuma ku mitima yesu? Baibolo kuti yatwafwa pa lwa ico. Ukukuma ku milandile yesu, Mateo 12:34, 35 atweba ukuti: “Ku bwingi bwa fya mu mutima e fyo akanwa kasosa. Umuntu musuma afumye fisuma ku cipao cakwe cisuma, no mubifi afumye fibi mu cipao cakwe cibi.”

Ibukisheni ukuti, ukumwentula ni nshila ya kulangilamo ifyo tuyumfwa ukwabula ukulanda amashiwi ayali yonse. Apo twalishiba ukuti tusosa “ku bwingi bwa fya mu mutima” kabili ukuti “ifisuma” fifuma mu ‘cipao cisuma,’ caba icashininkishiwa ukuti ukumwentula kwa cine cine kushintilila pa muntontonkanya wesu ne nkuntu. Ifyaba mu mitima  yesu ukwabula ukutwishika fikasuka fikamoneke bushiku bumo, mu fyo tulanda no kucita na mu mimonekele ya pa menso. Eco, tulekabila ukutwalilila ukubombela pa kutontonkanya pa fisuma. Imimonekele yesu iya pa menso ilangilila ifyo tutontonkanya pali bambi. Eco na tulelolesha pa mibele isuma iya ba mu lupwa, abena mupalamano, ne fibusa fisuma. Lyene cikatwangukila ukubamwentwila. Lukaba luseko lwa cine cine, pantu lukafuma mu mutima uwaisulamo ubusuma, inkumbu, ne congwe. Icinso cesu cikabengeshima, kabili bambi bakeshiba ukuti cine cine natutemwa.

Nangu cibe fyo tulingile ukwishiba ukuti, bambi pa mulandu wa mikulile nelyo indupwa bakulilamo, calibakosela ukumwentula. Nangu bengafwaya ukucita icisuma ku bena mupalamano babo, te kuti bamwentule pantu tababelesha ukucite fyo. Ku ca kumwenako, abena Japan abaume ukulingana ne myata yabo benekelwa ukuba abatekanya kabili abashilandalanda inshita yonse. E co, abengi tababelesesha kumwentwila abantu bashaishiba. Ifi limbi e fyaba intambi mu fyalo fimbi. Kabili abantu bambi ba nsoni mu cifyalilwa fye e co napamo tacayanguka kuli bene ukumwentula kuli bambi. Kanshi, tatulingile ukupingula bambi ku fyo bamwentula atemwa imiku bamwentula. Abantu balipusana, e co imibele yabo ne nshila bomfwaninamo na bambi na fyo fyalipusana.

Nangu cibe fyo, nga calimikosela ukumwentula ku bantu, mulandu nshi te kuti mweseshe ukucite co? Baibolo itila: “Twinenuka mu kucite cawama. . . . Tubombe icisuma kuli bonse.” (Abena Galatia 6:9, 10) Inshila imo twingacitilamo “icawama” kuli bambi kumwentula—kabili na imwe bene kuti mwacite co! Eco bombeleni pa kuposha abantu no kumwentula ilyo mulebakoselesha. Bakatasha nga nshi. Na kabili mukasanga ukuti ukumwentula kukamwangukila nga nshi nga mwabelesha ukucite fyo.

[Akabokoshi pe bula 30]

Amashiwi ya Kumucinkulako

Ca bulanda ukwishiba ukuti te kumwentula konse tumona ukwaba ukwa cine cine. Incenjeshi, bakashitisha bapusauka, kuti bamwentula bwino nga nshi. Balishiba ukuti ukumwentula kulanashanasha abantu no kubalenga ukukanailuka ifilecitika. Abantu abakwata imibele ya bufumfuntungu nelyo aba mapange ayabi kuti bamwentula mu nshila ya kucebusha. Lelo ukumwentula kwabo kwa fye; kabili kwa kubeleleka. (Lukala Milandu 7:6) E ico nangu tatutunganya bambi mu kucilamo, tulingile ukwishiba ukuti apo twikala mu “nshiku sha kulekelesha,” ishayafya, tukabila ‘ukuba abacenjela nge nsoka, kabili abafuuke nge nkunda,’ nga fintu Yesu umwine alandile.—2 Timote 3:1; Mateo 10:16.

[Icikope pe bula 31]

Balilenipo ni mwe ukumwentula ilyo muleposha bambi