Ukutwalilila aba Citetekelo mu Mitekele ya Buluku iya Bumung’ang’ina Fyonse

NGA FINTU CASHIMIKWA NA BA MICHAEL DASEVICH

“Ku Germany tulapika Inte sha kwa Yehova. Bushe naumona ilya mfuti ili palya? E fyaipwishe cilolo wa baGestapo uku ninshi alesonta pa mfuti iyali pa cifutu ca ng’anda. Kuti nakulasaula ne ci cimwele ca mfuti kabili te kuti ng’umfwe ukuti ndi no mulandu.”

Nali fye ne myaka 15 ilyo banjebele aya mashiwi ya kutiinya lintu aba Nazi bapokele icalo cesu mu 1942.

NAFYELWE mu November 1926 mu mushi uunono uwali mupepi no musumba wa Stanislav (uwitwa nomba Ivano-Frankivs’k), kale wali ku lubali lwa calo ca Poland. Pa nshita ya Nkondo ya Calo iyalenga 2, iyabalamwike mu 1939 ukufika mu May 1945, incende yesu yalicandilwe pa muku wa kubalilapo ku bena Soviet Union, lyene pa kashita kamo yapokelwe na bena Germany, na pa kulekelesha yapokelwe na bena Soviet umuku walenga bubili. Ilyo inkondo yapwile, incende yesu yaishileba mu calo ca Ukrainian Soviet Socialist Republic, kabili ilyo Soviet Union yabongolweke mu 1991, yali ku calo ca Ukraine.

Batata bali bena Poland na bamayo bali bena Belorussia, bonse balepepa mwi calici lya Katolika ilya baGriki. Lelo pali ilya nshita, e kuti mu 1939, abanakashi babili abali mu cilonganino ca Nte sha kwa Yehova umwali fye abantu 30 abalefuma mu mushi wali lwa mupepi uwa Horyhliady batushilile akatabo kaleti Universal War Near. Akatabo kalondolwele ifintu ifyo nalemona ne ko fyalecitika. E ico, ilyo nabelengele icipusho cali mu katabo icaleti, “Bushe mulandu nshi wine wine uo ifyalo filefwaila ukulwila inkondo?” nalipooseleko sana amano ku bulondoloshi bwali muli aka katabo ubwashimpwa pali Baibolo.

Inkondo tayali e bwafya bweka ubo twakwete mu Ukraine. Mwali ne cipowe cikalamba. Imitekele ya kwa Joseph Stalin, Cilolo mukalamba uwa Soviet, yaleteleko lulu wa kutamfisha abantu ku Russia. Ubucushi namwene na menso yandi bwanengele ukuceeceeta Baibolo bwino bwino. Naipwishe Nte uwaleikala mu Horyhliady ukusambilila na ine Baibolo.

Umushi wesu uwa Odajiv wabela bushilya bwa Mumana wa Dniester ukufuma ku Horyhliady, kabili imiku iingi cila mulungu, nalebomfya akabwato akanono pa kwabuka uyu mumana no kuya ku masambililo yandi aya Baibolo. Mu August 1941, ine na nkashi yandi Anna e lyo na bambi babili twalibatishiwe mu mumana ulya wine.

Ukwipushiwa Kwakosa Kuli baGestapo

Abena Germany batendeke ukupokolola incende yesu mu 1941, kabili te mulandu ne cintiinya catwalilila ica kutweba ukuti bali no kutukanda, twatwalilile ne mibombele yesu iya Bwina Kristu. Umwaka wakonkelepo natendeke bupainiya, ukulapitamo ne ncinga. Tapakokwele sana  ukufuma apo, nakumenye Gestapo umwina Germany uo nacilandapo mu mashiwi yandi aya kubalilapo. Ifyo cali ni fi.

Ilyo nalebwelela ku ng’anda ukufuma mu butumikishi bushiku bumo, natandalile Abena Kristu banandi babili, nkashi no mwana wakwe umwanakashi. Umulume wa mwana wa kwa nkashi talefwaya imipepele yesu kabili alefwaisha ukwishiba uko umukashi wakwe alefumya impapulo shilanda pali Baibolo. Pali ubu bwine bushiku nalisendele ne mpapulo shimo na malipoti ya butumikishi aya Bena Kristu banandi. Umulume wa mwana wa kwa nkashi alimwene uko nafumine pa ng’anda.

Apundile ati, “iminina!” Nakumpwile icola candi no kubutuka.

Abwekeshepo ukupunda na kabili ati “iminina! Kabolala uyo!” Abali mwi bala balebomba batontonkenye ukuti nalimo pali ico naiba, e co bampatikishe ukwiminina. Ulya mwaume antwele ku kapokola, uko nailesanga Gestapo.

Ilyo amwene impapulo mu cola candi, alyawike no kusosa mu cina Germany ukuti: “Rutherford! Rutherford!” Nshalekabila na kapilibula wa kunjeba icamukalifye. Ishina lya kwa Joseph F. Rutherford, uwali ni presidenti wa Watch Tower Bible na Tract Society pali ilya nshita, lyalemoneka pa nkupo ya mabuuku yalesabankanishiwa ne Nte sha kwa Yehova. Lyene ulya mulume wa mwana wa kwa nkashi ampeele umulandu wa kuti naleenda na bakashi bakwe. Kapokola na Gestapo balimwene ukuti buwelewele, pantu abakashi bakwe atile ebo nyenda na bo bali bakalamba abengalinga ukuba bamayo. E lyo bayambile ukunjipusha ifipusho.

Balefwaisha ukwishiba ifingi pali ine no ko nafumine, na kucilisha, uko nalefumya impapulo. Lelo nshabebele. Balimpumine imiku iingi no kumpumya, e lyo banjisalile mu muputule wa pa nshi. Inshiku shitatu ishakonkelepo balenjipusha fye ifipusho. Ukufuma apo bantwele mwi ofeshi lya kwa Gestapo, umo ailentiinya ukuntumbula ne cimwele ca ku mfuti yakwe. Palipitile inshita ukwabula ukuti njishibe nampo nga cine cine alantumbula ne cimwele nelyo iyo. Nalikonteme, kabili bonse twaikele tondolo pa nshita iyamoneke kwati yalilepele sana. Lyene ukwabula ukwenekela anjebele ati: “Kabiye.”

Nge fyo mwaumfwa, ukushimikila pali ilya nshita kwali ukwayafya, no kulongana kwine kwalyafishe. Twasefeshe Icibukisho ca mfwa ya kwa Kristu icibako cila mwaka, uyu mwaka cali pa April 19, 1943, mu ng’anda yali mu Horyhliad. Twabomfesheko imiputule ibili. (Luka 22:19) Ilyo kwashele fye panono ukuti ukulongana kutendeke, twaumfwile ishiwi lileti ala bakapokola abo baleisa ku ng’anda. Bamo pali ifwe babutukile mwi bala ku kufisama, lelo nkashi yandi Anna na banakashi bambi batatu bafiseme mu muputule wali pa nshi. Bakapokola balibatutwilile no kubatakanya umo umo ukubatwala ku kulubulula. Balibacushishe nga nshi pa maawala ayengi, kabili umo pali aba banakashi balimucenene icabipisha.

 Ukwaluka kwa Fintu Fyalecitika mu Calo

Mu lusuba lwa mu 1944, abena Germany balibwelelemo kabili abena Soviet baishile na kabili ku ncende yesu. Pa mulandu wa kuba ababomfi ba kwa Yehova, twakakatile ku fishinte fimo fine ifya mu Baibolo filya twalekonka na lintu aba Nazi bapokolwele incende yesu. Twalikeene ukuba mu bushilika nelyo mu mapolitiki. Bucishinka bwesu ku fishinte fya mu Baibolo mu kwangufyanya bwalyeshiwe.—Esaya 2:4; Mateo 26:52; Yohane 17:14.

Mu nshiku fye shinono, abena Soviet batendeke ukusenda abalumendo bonse ku bushilika. Icabipishe cali ca kuti, te bena Soviet beka balefwaya abalumendo ba kusenda ku bushilika. Na bali ku lubali lwa bena Ukraine na bo basokwete abalumendo monse monse, no kubasenda mu mpanga mu kusambilila ifya kulwa inkondo. E co ifwe fwe Inte twali no bwafya bwa kushinina imbali shibili ishalelwishanya—e kuti abena Soviet na bena Ukraine, ukuti tatwaba ku lubali lwa bonse babili.

Aya mabumba yabili yalwilile mu mushi wesu mwine, kwali ifitumbi fya bena Ukraine fibili ifyashele nafilambalala mu musebo lwa mupepi ne ng’anda yesu. Intungulushi sha bena Soviet shaishile pa mwesu mu kwipusha nga ca kutila pa bafwile twalishibeko bamo. Ishi intungulushi shaishile pa mwesu shafwaile ukuti shinsende no kumpatikisha ukuba mu mulalo wa fita fyabo, uwalepanga ibumba lya fita ifyali no kuba fya bena Poland. Apo natuntwike ku bena Poland, nali no kuba kuli bena.

Ine, ne Nte shimbi shine, twalikeene ukwingila ubushilika, e co batuposele mwi shitima no kututwala ku Dnipropetrovs’k, umusumba wabela lwa ku kabanga apaba intamfu yalepa amakilomita 700. Kulya, pa numa ya kulondolola ukuti te kuti tubombe mu bushilika pa mulandu wa fisumino fyesu ifya mu Baibolo, batutwele mu kalokoni ninshi uku bacili balefwailishe milandu ya kutupeela. Ilyo twailemonekela mu cilye, twasangile ukuti uwaletulubulwisha ali mu Yuda, ushali mushilika. Pa kuipokololako, twalondolwele ifisumino fyesu, kabili uwalelubulwisha imilandu alikutike sana. Twalumbwile ifyo twaishibe ukuti nga afyumfwa aletemwa, twalandile pa kucula kwa bena Israele ne fyo Mose abalubwile ukufuma mu Egupti.

Imyeshi yonse iyapitilepo ilyo icilye cali tacilapingule milandu, batusungile mu kalokoni umwali abantu 25 bambi. Ilyo abo twasangile mu kalokoni baishibe ukuti twalikeene ukwingila ubushilika, basosele ukutila: “Muli bamunyinefwe!” Lelo, tapakokwele, twaishileishiba ukuti tabali ni Nte lelo bali ni baBaptisti. Bena baliitemenwe ukwingila ubushilika, lelo icalengele ukuti bekatwe ni pa kukaana ukusenda ifyanso.

Mu May 1945, ninshi apo tucili mu kalokoni ka mu Dnipropetrovs’k, twashibushiwe mu tulo pa kati ka bushiku ku mulandu wa kulila kwa mfuti ne congo calefuma ku twamba twa bashilika na mu misebo yali ku nse ya twamba. Tatwaishibe icalecitika nampo nga cimfulunganya, ubulwi, atemwa kusefya. Pa kulya ica kulya ca lucelo, twaumfwile ilyashi lyalefuma apo balebeyela umushishi lileti: Inkondo nomba yapwa! Pa numa ya ifi fyonse tapakokwele, icilye cabilishe ifyo capingwile imilandu. Bonse ifwe na baBaptisti batupingwile cimo cine—e kutila ukuba mu cifungo ca bafungwa ba mu nkondo pa myaka 10.

Icifungo ca Bafungwa ba mu Nkondo mu Russia

Ifwe fwe Nte shisano batutwele mu cifungo ca mu Russia. Pa numa ya bulendo bwa milungu ibili ubwa mwi shitima, twaikilile pa Sukhobezvodnoje, apali intamfu amakilomita 400 ku kabanga ka Moscow. Sukhobezvodnoje cali e cifulo ca pa kati ica bwangalishi apo inkambi sha ncito ya cibe 32 shali ukukonka fye umwalolele inyanji. Mu nkambi imo imo mwali imintapendwa ya bafungwa. Pa numa ya kuba ku Sukhobezvodnoje pa myeshi 6, bantwele ku Kamba kambi akalenga namba 18. Abafungwa abengi abo bakakile kulya bali ni bampulamafunde bambi ni pa mulandu wa fya mapolitiki.

Abaletusopa batupeele umulimo wa kuteme miti, umulimo uwakosa icine cine. Limo limo twalekubula mu mfula yabuuta iyalefika mu musana, ukuwishe miti na soo wa ku maboko, lyene no kukunkulusha ifitimbatimba ukufipisha mu mfula yabuuta. Umuku umo cila mulungu, e kuti pa Mulungu nga twapwisha fye ukulya ica kulya ca lucelo, nalekwata ishuko lya kulanshanyako ifya mu Baibolo fimo ne Nte shine ishali mu nkambi. Uku kwaleba e kulongana kwesu. Kabili twalesefya ne Cibukisho, cila mwaka twalesefesha mu ng’anda  ya kusambilamo. Twabomfeshe amenshi ya malubeni pantu tatwakwete umwangashi wa kubomfya ku cimpashanya ca mulopa wa kwa Yesu.

Ukutalalilwa kwalicililemo. Naebele Yehova ifyali ku mutima wandi, na o alinkoseshe nga filya akoseshe kasesema Eliya ilyo aumfwile fimo fine. (1 Ishamfumu 19:14, 18) Lesa alingafwile ukumona ukuti tatwali fweka. Cine cine Yehova ali e shintililo lyakosa mu bumi bwandi, nangu muli ilya ine mibele yayafya.

Mu nkambi imo na imo iyali mupepi na ku Sukhobezvodnoje mwali Inte ishinono, kabili twaletumishanya amashiwi cila nshita ukupitila muli Nte umo uwalebomba incito yalemutwala ku nkambi shonse. Ali kwati e shibukombe, ukutwala impapulo mu nkambi no kushifumya mu bumfisolo. Ici calitwafwile bonse ukubelengako impapulo ishinono twakwete. Mwandi twalikoseleshiwe!

Ukubwelelamo ku Ukraine

Pa mulandu wa kubilisha kwali mu calo ukwa kuti abafungwa balekweko, imyaka bampingwile ukukakwa yalibweshiweko ukufuma pa myaka 10 ukubwelela pa myaka 5. E co, mu April 1950, nabwelele ku cilonganino ca ku mwesu mu Horyhliady. Umulimo wesu mu Ukraine wali taulasuminishiwa, kabili kwaleba amafya ayengi pa kubombako fye ubutumikishi. Lelo ukubomba umulimo na ko kwalikwete ifilambu ifingi.

Pa numa ya kufika ku mwesu, bwangu bwangu nalandileko no mwaume we shina lya Kozak, uwaleikala mu Zhabokruky, umushi wabelele apali intamfu amakilomita 20 ukufuma pa mwesu. Namwipwishe ifyo ali ne fyo ulupwa lwakwe lwali. Nalishibe ukuti ababomfi balebomba mu mafarmu bali abasakamana pa lwa kukumanisha ifikabilwa, kanshi nalishibe ukuti ico cipusho cali bwino pa kutendeka ukulanshanya. Namulondolwelele ukuti Baibolo yalisobele ifyo ifipowe ne nkondo mu nshita yesu fyali no kubako. (Mateo 24:3-14) Alefwaisha ukwishibilapo na fimbi. E co nalibweleleko na kabili. Cila mulungu naleenda amakilomita 40 nelyo ukucilapo pa kuya ku Zhabokruky ku kusambilila Baibolo no lupwa lwa kwa Kozak no kubwela. Amafya, ne nshita yalepooswapo iishaikulila, fyalilabilwe lintu ulupwa lwa kwa Kozak lwabatishiwe mu August 1950.

Pa numa fye ya kubatishiwa ulupwa lwa kwa Kozak ukubikapo ne Nte shimbi baliketwe no kusendwa bunkole ku calo cimbi. Abashilika balibapumikishe no kwikata aba bantu ku kutendeka kwa April 1951 kabili—ukwabula no kubalubulwisha—babatwele ku Siberia. Kulya eko ulupwa lwa kwa Kozak na banandi bambi abengi bapatikishiwe ukupanga ubwikalo bwabo cipya cipya. *

Pa ndupwa 15 isha Nte mu Horyhliady, batamfishepo fye indupwa 4. Nangu cibe fyo, mu filonganino fimbi impendwa ya ndupwa shatamfiwe ukuya ku fyalo fimbi yalikulile sana ukucila indupwa shashele. Bacitile shani pa kuti batamfye aba bonse abantu? Cali ni fi, aba buteko balikwete umutande wa mashina ya Nte shonse e co tacabafishe ukukolonganya ubwingi bwabo pantu balefwaila. Camoneke kwati balembele amashina mu 1950, ilyo nali mu cifungo ca ku Russia, e calengele ukuti ishina lyandi liibapo. Umweshi wabangilileko, e kuti mu March 1951, naupile Fenia, umubomfi wa cishinka uwa kwa Yehova. Ulupwa lwa kwa Fenia lonse lwalitwelwe muli bunkole, lelo ena alipuswike pa mulandu wa kupwa kuli ine no kukwata ishina lyandi, ilishali pa mutande wa mashina bakwete.

Ifya Kwesha Icitetekelo Fyakosesha

Pa numa ya kutamfya bamo, ifwe fwe bashele ku mwesu twali no kuteyanya umulimo cipya  cipya. Napeelwe umulimo wa kusakamana ifilonganino fyali lwa mupepi mu citungu ca Ivano-Frankivs’k, ukwashele bamo pa numa ya kutamfyako bambi, kwali Inte mupepi na 30 ishashele mu cilonganino cimo cimo pali fyonse ifyasheleko 15. Apo naleibombela fye umulimo wa bukabasa bwa mbao, imibombele yandi tayaafishe, e co nalekumanya bamunyina mu bumfisolo mu cilonganino cimo cimo umuku umo pa mweshi.

Ilingi line twalekumanina ku nshishi ubushiku uko twaishibe ukuti twali no kubako fye fweka. Icalelandwapo sana cali kufwaya ukumona ifyo ifilonganino fyonse fingakwata impapulo sha Baibolo shimo. Mu nshita mu nshita twalepokelelako magazini mupya uwa Ulupungu lwa kwa Kalinda mu cina Poland nelyo icina Romania no kulupilibwila mu cina Ukraine. Nangu cibe fyo, lyonse aba buteko balefwailisha, kabili baleesha ukusanga no konaula mashini wa kale uo twalepulintilako.

Lelo ubwafya bwakulisheko bwali bwa kuti batutalwishe kuli bamunyina ba Bwina Kristu aba mu fyalo fimbi, kumo fye na ba ku Brooklyn, New York, abaletungulula umulimo wesu uwa Bwina Kristu. Icafuminemo cali ca kuti ifilonganino fyesu ilingi line fyaletebelelwa no kukanaikatana, amang’umfung’umfu, no bufumfuntungu. Inte shimo shalipondokele ukuteyanya no kuyapanga amabumba ya kulwisha. Amalyashi ya bufi kabili ayabipa yalelandwa pa lwa baletungulula ku Brooklyn.

E co, fwe bengi twasangile ukuti amesho yacililemo ukukosa aya citetekelo cesu tayalefuma ku kupakasa kwa baletulwisha, lelo ni ku kukansana kwali mu kati kene aka filonganino. Nelyo ca kutila bamo bapingwilepo ukukanapepa na ifwe pamo, twasambilile ukuti icakatama kukakatila ku kuteyanya no kulolela pali Yehova ukulungika ifintu. Ku ca buseko, Inte ishingi mu ncende ya ku mwesu e fyo shacitile. Kabili ndi uwa nsansa ukushimika ukuti abengi pali balya bapondokele ukuteyanya, balilwike icilubo bapangile no kubwela mu kubombela Yehova capamo na ifwe.

Nangu ni pali ilya ine nshita yayafya iyo tushalemonana na bamunyinefwe, twalitwalilile no kushimikila ku cintubwingi kabili twalipalilwe apakalamba. Kabili mwandi twalimona ifilambu ifingi! Lyonse nga nayasangwa kwi Sambililo lya Citabo ilya pa Cilonganino cesu, ndacinkulwako pa lwa mapaalo ya kwa Yehova. Bonse 20 nelyo ukucilapo abo twaba na bo pe sambililo lya citabo bantu bayafwiwe ukusambilila icine ku ba mu lupwa lwandi.

Abafyashi bandi na nkashi yandi Anna balifwa, bafwile ne citetekelo ca bo kuli Yehova. Ine na Fenia tucili tulabombela Yehova ukufika apo twingapesha. Inshita yalipita ulubilo. Mu myaka 30 iyapita, Inte sha kwa Yehova mu Ukraine shalimona ifintu fya kusungusha ifyo nshingalondolola muli lino lyashi ilipi. Lelo ndomfwa insansa nga naibukisha imyaka yandi iya ku numa iyo nabomba umulimo wa kwa Yehova, nalicetekela ukuti akatwalilila ukuba ishintililo lyandi ilyakosa kabili katungilila wandi, pantu umwine wine aliisosela ukuti: “Ine Yehova nshiteluka.”—Malaki 3:6.

[Futunoti]

[Icikope pe bula 20]

Ine na Fenia mu 1952

[Icikope pe bula 22]

Ine na Fenia pali ndakai