Ukweshiwa kwa Citetekelo mu Poland

NGA FINTU CASHIMIKWA NA BA JAN FERENC

NALI fye umwaice ilyo kwali Inkondo ya Calo iya Cibili. Ndebukisha batata mwaice abali ni Nte ya kwa Yehova. Baletutandalila ku ng’anda no kutubelengela Baibolo. Abafyashi bandi tabalefwaya ukukutikako, lelo munyinane Józef, nkashi yandi Janina, na ine twalitemenwe ukukutika. Mu kwangufyanya ifwe bonse twalangilile ukuipeela kwesu kuli Yehova ukupitila mu lubatisho. Ilyo nabatishiwe, nali fye ne myaka 14.

Pa kumona ifyo isambililo lya Baibolo lyawemye imibele yesu, abafyashi besu batendeke ukulakutika. Lintu batata baishibe ukutila Baibolo yalilesha ukupepo tulubi, batile: “Nga ca kuti ifi e fyo Icebo ca kwa Lesa cisosa, ninshi bashimapepo tabatweba icine. Mwana wandi, fumya ifimpashanya fyonse ku fibumba no kufipoosa!” Pa numa ya myaka mupepi na ibili, abafyashi bandi balibatishiwe. Babombeele Yehova mu busumino ukufikila ne mfwa.

Amafya Twapitilemo

Inte sha kwa Yehova shapitile mu mafya ilyo inkondo yapwile. Ku ca kumwenako, iofeshi lyali mu Lodz lyalisanshilwe ku ba mu kabungwe ka Office of Security, kabili abalebombela pali ili ofeshi baliketwe. Ku cifulo ca ku kabanga ka Poland, ifipondo fya mu kabungwe ka National Armed Forces, ifyasongelwe kuli bashimapepo ba ciKatolika, fyasanshile icabipisha Inte sha kwa Yehova. *

Na kabili pali iyi nshita, abalashi ba Cikomyunisti balitupokele insambu batupeele isha kukwata ukulongana kukalamba, kabili baeseshe no kubinda ukulongana kukalamba kumbi ukwali nakutendeka kale. Lelo, ukukaanya kwalikulile kwatulengele ukucilapo ukuba abapampamina pa kutwalilila umulimo wa kushimikila Ubufumu bwa kwa Lesa. Mu 1949 Inte abali mu Poland bacilile pali 14,000.

Tapapitile ne nshita, nali painiya, umutumikishi wa nshita yonse uwa Nte sha kwa Yehova. Icifulo napeelwe ukubombelamo intanshi cali ca makilomita 500 ukufuma ku ng’anda. Lelo, mu kuya kwa nshita, nasontelwe ukuba kangalila wenda mu ncende yabela ku kabanga ka Lublin, mupepi na kuntu abafyashi bandi baleikala.

Ukwikatwa no Kupakaswa

Mu June 1950, naliketwe no kupeelwa umulandu ku balashi ba Cikomyunisti ukuti nali inengu ya calo ca United States of America. Napooselwe mu muputule wa pa nshi umwali umutonshi. Mu nshita ya bushiku balinsendele no kuntwala kuli mushika ku kundubulwisha. Anjebele ati: “Imipepele wabamo cakaniko kabili ilwani ku Calo cesu. Umulimo obe wa kweba akabungwe ka ku Amerika pa lwa calo cesu. Kuti twashininkishe co! Bamunonko nabasumina kale ukuti balenda mu calo no kulonganya ifyebo pa fya bushilika no ko ifyanso fipangwa.”

Kwena, fyonse ifi fyali fya bufi. Lelo, uyu mushika anjebele ukusaina pa cipepala apali amashiwi ya kusuusha ukuteyanya uko umwine aleti “kuteyanya kwaseebana.” Libili libili, aleesha ukumpatikisha ukusaina pa cipepala. Aeseshe fye no kumpatikisha ukuti nembe amashina no kwikala Inte shonse isho naishibe ne fifulo uko impapulo shesu shalesalanganishiwa. Amatukuto yakwe yaile fye mu menshi.

 Pa numa ya ico, bamushika bampumine ne cipompoolo ukufikila nafwe cipupu. Lyene, banjitile amenshi pa kuti mpuupuutuke, ilyo napuupuutwike batendeke ukundubulwisha na kabili. Ubushiku bwakonkelepo, mu nshita ya bushiku, balingumine sana ku fitende. Nalombele Lesa ninshi ndepunda ukuti ampeele amaka ya kushipikisha. Ndayumfwa ukuti alimpeele ubukose. Uko kulubulwisha mu nshita ya bushiku kwalecitwa lyonse mupepi no mwaka uutuntulu.

Nafumine mu cifungo mu April 1951, lelo Inte ishingi ninshi shalikakwa. Naile kuli Nte uwashingemwe ukupeela imilimo no kulomba umulimo upya. Anjipwishe ukuti: “Bushe tauletiina ukukakwa na kabili?” Nayaswike ati: “E lyo mpampamine sana pa kubomba ukuli ukukabila ukukalamba.” Naishileba kangalila wenda na kabili, pa numa nalitilwe ukutungulula umulimo wa kupulinta no kusalanganya impapulo shesu mu Poland.

Pali ilya nshita, twalebomfya bamashini ba kale aba mimeograph na ma stencil ya wax ku kulembulula Ulupungu lwa kwa Kalinda. Ifilembo twalepulinta tafyali ifyafikapo, kabili twaleshita amapepala mu ndalama ishingi, ayo pali ilya nshita yali fye ayanono. Ukulembulula kwalecitilwa mu fifulo ifishalepitanako bantu, pamo nga mu matala, mu miputule ya pa nshi, na mu miputule ya pa muulu. Abo basanga balepingulwa ukukakwa.

Ndebukisha icishima cakamamo amenshi ico twalebomfya. Mu cibumba, nalimo amafiti 35 pa nshi ya mushili, mwali umwinshi waletungulula ku muputule unono umo twalepulintila bamagazini. Pa kuya kuli uyo muputule, kwaleba ukubomfya umwando. Bushiku bumo, ilyo balentwala pa nshi ya cishima mu mbeketi ikalamba iya mbao, mu kupumikisha, umwando waliputwike. Naponene mu cishima no kukontoka ukuulu. Pa numa ya kwikala mu cipatala, nalibwelele mu kupulinta na mashini wa mimeograph.

Ni pali iyi ine nshita epo nakumenye Danuta, painiya wapimpa. Mu 1956 twalyupene, kabili mu myaka ine iyakonkelepo, nalebomba nankwe mu butumikishi mu ncende yabela pa kati ka Poland. Ilyo umwaka wa 1960 walefika twakwete abana babili, kabili twapingwilepo ukuti Danuta aleke ubutumikishi bwa nshita yonse pa kuti alesakamana abana. Ilyo pashilapita ne nshita, naliketwe na kabili, kabili uno muku bambikile mu kalokoni umwali bakwindi. Pa numa ya myeshi 7, bampingwile ukukakwa imyaka ibili mu cifungo.

Ukukakwa no Kulekwako Libili Libili

Mu cifungo ca Bydgoszcz mwali abafungwa ukucila pali 300, kabili nalepepa kuli Yehova ukuti ningashimikila ubukombe bwa Bufumu ku ba mitima ya bufumacumi. Nalanshenye no mukalamba wa cifungo, ukutubulula ukuti ndebomba umulimo wa kubeya umushishi. Alisumine, kabili nalipapile. Mu kwangufyanya natendeke ukubeya abafungwa umushishi no kushimikila ku balemoneka ukuti balefwaya icine.

Umufungwa uwalebeya umushishi pamo na  ine alyankwileko bwino ku fyo twalelanshanya. Alitendeke no kwebako bambi ifyo alesambilila mu Baibolo. Mu kwangufyanya, umukalamba wa cifungo atwebele ukuti tufwile ukuleka ukusalanganya ifyo aleita ati “ukukubanya kwabipa.” Uo nalebeya nankwe umushishi aiminine ndi. Alondolwele ukuti: “Naleiba nomba nalileka. Nali uwa kunkuma kuli nicotine, nomba nshipeepa. Nalisanga imifwaile mu bumi bwandi, kabili ndefwaya ukuba Inte ya kwa Yehova.”

Ilyo nafumine mu cifungo, bantumine ku Poznan ku kwangalila “bakery,” (umwa kufumbikila) e fyo twaleita ififulo fyabelama uko twalepulintila. Ku mpela ya ba 1950, ukupulinta kwesu kwaliweme nga nshi. Twasambilile ifya kucefyako amabula—ukwali kulunduluka kukalamba kuli ifwe mu fya kupangapanga—ne fya kubomfya mashini wa kupulintilako uwa Rotaprint. Mu 1960 twatendeke no kupulinta ifitabo no kubikako inkupo.

Ilyo papitile fye inshita inono, umwina mupalamano asebele umulimo wesu, e co balinjikete na kabili. Ilyo bankakwile mu 1962, napokelele umulimo wa kuyabombela ku Szczecin pamo na bambi. Lelo ilyo tushilaya, twapeelwe ubutungulushi bumbi ubo twamwene kwati bwafuma ku Bena Kristu ba bucishinka, ubu butungulushi bwali bwa kuya ku Kielce. Lelo, ilyo twaile kulya twaliketwe, kabili bampingwile ukukakwa umwaka na umbi umo na hafu mu cifungo. Twalifutwikwe ku ncenjeshi shali mu kati ka cilonganino. Mu kuya kwa nshita, abacitile fyo balisangilwe no kufutwa imilimo ya mu cilonganino.

Ilyo nafumine mu cifungo, nasontelwe ukwangalila umulimo wa kupulinta mu Poland yonse. Mu 1974, pa numa ya myaka 10 iyabula ukwishibikwa, balinsangile no kunjikata mu Opole. Ilyo papitile fye inshita inono bantwele ku cifungo mu Zabrze. Umukalamba wa cifungo anjebele ukuti: “Imilimo yobe iya bushikofu yapwa. Nga watwalilila ukukubanya, tukakubika mu cifungo umo ukaba weka.”

Ukushimikila mu Cifungo

Kwena, umulimo wandi uwa kushimikila tawapwile. Na kuba, natendeke ne sambililo lya Baibolo na bafungwa banandi babili. Kuli pele pele, balilundulwike ukufika na ku kubatishiwa, kabili nalibabatishe mu cibafwa ca kowelamo icali mu cifungo.

Abafungwa bambi na bo balyankwileko ku kushimikila kwesu, kabili mu April 1977, twalikumene ku kusefya Icibukisho ca mfwa ya kwa Kristu. (Luka 22:19) Pa numa ya myeshi ibili, mu June 1977, balinkakwile, kabili nshabalile njikatwapo libili.

Abalashi nomba balisuminishe umulimo wesu. Ukwabula no kutwishika ukutandala kwa ba mwi Bumba Litungulula ilya Nte sha Kwa Yehova kwali ukwa kwafwa apakalamba. Mu 1977, batatu pali aba balanshenye na bakangalila, bapainiya, ne Nte ishikokole mu misumba yalekanalekana. Umwaka wakonkelepo, babili pali bene batandalile iofeshi lya fya mipepele (Office for Religious Affairs). Lelo icibindo pa mulimo wesu cafumishiwepo mu 1989. Pali ino nshita, mu Poland mwaba Inte nalimo 124,000.

Pa mulandu wa kulwalilila, Danuta tabomba na ine mu myaka ya ndakai, lelo alankoselesha kabili afwaya natwalilila ukutandalila ifilonganino no kukoselesha bamunyina. Lyonse nakulatasha pa fyo alenkosha ilyo nalekakwa imiku iingi.

Ukwabula no kutwishika ukupingulapo nacitile imyaka 50 iyapitapo ukwa kubombela Yehova Lesa cine kwalilungeme. Nalisanga ubuseko ubukalamba mu kumubombela no mweo onse. Ine no mukashi wandi twalimona bucine bwa mashiwi yalembwa pali Esaya 40:29 aya kuti: “[Yehova] apeela amaka ku wapomponteka, no kufusho kucincila ku ushakosoboka.”

[Futunoti]

[Ifikope pe bula 29]

Pa kupulinta impapulo twalebomfya mashini wa mimeograph kabili ku ntanshi twatendeke ukubomfya Rotaprint

[Ifikope pe bula 30]

Ine no mukashi wandi, Danuta