Ukulingana na Baibolo

Bushe Sayansi Kuti Yaleta Umweo wa Muyayaya?

KU NUMA uku, ukwipusha icipusho ca musango yo cali kupelwa amano. Lelo, pali ino nshita, bamo batontonkanya ukuti icintu ca musango yo kuti cacitika. Kale kale, basayantisti balilundako ubumi bwa tushishi ne myambo imiku ibili pa kubomfya inshila sha sayansi isho batila kuti shabomba na ku bantunse.

Ukusapika kwalangilila ukuti insandesande sha muntu ishituntulu shilafwa, ukwakanikana ukufika ku cipimo cimo. Pa numa ya ico shilaleka ukwakanikana. Uku kwakanikana kwaba kwati ni nkoloko iyaba mu kati ka mubili kabili eipima ilyo umuntu afwile ukukota no kufwa. Basayantisiti nomba bali pa mulimo wa kwalula iyi nkoloko.

Icisambilisho cimo icaseeka cisosa ukuti icilenga ukukota caba ku mpela ya cila DNA, uko abene batila ati telomere. Batelomere baba kwati ni tuplastiki tuba ku mpela ya ku ntambo sha pa nsapato, utucingilila intambo ukukanafubuluka. Basayantisiti basanga ukuti cila nshita ilyo insandesande shimo shilepaatukana, batelomere balepifiwa kwati nalimo ni fyuzi yapya. Kuli pele pele, cimoneka ukuti, batelomere balepifiwa ku cipimo ca kuti no lusandesande lwaleka ukwakanikana. Nga ca kuti muliko enzyme imo, batelomere tabepifiwa. Kanshi, ukulingana ne ci cisambilisho, ici kuti calenga insandesande ukuba na maka ya kulaakanikana ku ciyayaya. Umukalamba wa kampani kamo akaipoosa muli aya yene matukuto atile: “Uno e muku wa kubalilapo ukutontonkanya pali bumunshifwa bwa mweo.” Lelo te bonse basayantisiti abasumina.

Ifyo Imfwa Yaishile

Ca cine, abatetekela muli Baibolo balisumina ukuti abantu kuti bakwata umweo wa muyayaya. Tabatetekela muli sayansi ya bantunse lelo batetekela muli Sayantisiti Mukalamba, uwalengele ifya mweo fyonse, Yehova Lesa.—Amalumbo 104:24, 25.

Baibolo itila imfwa tayali mu mifwaile ya kwa Kabumba. Abantunse ba kubalilapo babili balengelwe mu cipasho ca kwa Lesa kabili babikilwe mwi bala lya paradise. Bali abapwililika mu muntontonkanya na mu mubili. E co, balikwete isubilo lya kwikala ku ciyayaya pe sonde. E fyo Lesa alefwaya ukuti bekale. Abebele ukufyala abana na kuli pele pele ukutanununa Paradise pe sonde lyonse.—Ukutendeka 1:27, 28; 2:8, 9, 15.

 Nga filya calangwa mu Ukutendeka icipandwa 3, ilyo Adamu, alishibe ukuti ali no kupingwilwa ukufwa, apondokele Lesa ku mufulo. Ukulundapo, pa kukonkelela inshila ya bucintomfwa, aletele ulubembu ne mfwa pa bana bakwe abali tabalafyalwa. Umutumwa Paulo acilondolwelele muli iyi nshila ukuti: “Filya ulubembu lwaingilile mu muntu umo pano isonde, ne mfwa yaingilile mu lubembu; e fyo ne mfwa yayambukile ku bantu bonse, pantu bonse balibembwike.” (Abena Roma 5:12) Cimo no kutila, pa mulandu wa kuti Adamu alibembwike, umubili wakwe tawatwalilile ukuba uwapwililika. Na mukulekelesha alikotele no kufwa. Ubufyashi bwakwe bwapyene kulya kukanapwililika.

Imfwa ya bantu yaishile pa mulandu wa kupondoka kwa kwa Adamu kabili no bupingushi bwa kwa Lesa ubwakonkelepo. Abantunse tabakatunguluke mu kwesha ukwalula bulya bupingushi. Nangu ca kuti sayansi yalilunduluka sana mu fya miti, amashiwi yapuutwamo aya kwa Mose, ayalembelwe imyaka 3,500 iyapita, yacili ya cine aya kuti: “Inshiku sha myaka yesu shabe myaka amakumi cinelubali, kabili imyaka amakumi cinekonsekonse nga tuli aba mapiki; lelo isasa lya lupi lya iko kucucutika no bucushi, pantu ilapitingana, e lyo twapupuka twaya.”—Amalumbo 90:10.

Ukupayanya kwa kwa Yehova Ukwa Mweo wa Muyayaya

Ku ca nsansa, isubilo e ko lyaba! Nangu ca kuti pali ino nshita abantu bonse balasuka bafwa, Yehova tafwaya ukuti citwalilile fye ifi fine ukwabula impela. Nangu line Adamu na Efa bawaminwe ukufwa, Lesa alishibe ukuti abengi pa bana babo abali tabalafyalwa bali no kuinashisha ku butungulushi bwakwe ubwabamo ukutemwa. Aliteyanishishe aba musango yo umweo wa muyayaya pe sonde. Kemba wa malumbo alembele ati: “Abalungama bakapyaninine calo, no kwikalamo inshiku pe.” (Amalumbo 37:29) Lelo ni shani ici cili no kucitwa?

Ici tacali no kucitika nga bantu baishiba ifyebo pali DNA ifyo bashaishibe kale. Lelo, umweo wa muyayaya bupe Yehova akapeela abatetekela muli wene. Ukwishiba ukuti ubufyashi bwa kwa Adamu na Efa bwalekabila ukupusushiwa, abateyanishishe inshila ya kukwatilamo umweo wa muyayaya—ilambo lya cilubula ilya kwa Yesu Kristu. Yesu alilosesheko kuli ici ilyo atile: “Lesa atemenwe aba pano isonde ukutemwa kwa kuti apeele Umwana wakwe uwafyalwa eka, ukuti onse uumutetekela eonaika, lelo abe no mweo wa muyayaya.”—Yohane 3:16.

Ukupala Adamu, Yesu ali muntu wapwililika. Ukupusanako na Adamu, Yesu ali uwa cumfwila nga nshi kuli Lesa. Kabinge Yesu apeele umweo wakwe uwa buntunse uwapwililika ku kulipila pa lubembu lwa kwa Adamu. Ukupitila muli iyi ncitilo ya kutemwa, iyalingenye sekelo wa bulungi, abana ba kwa Adamu kuti balubulwa ku bupingushi bwa mfwa. Kabili, bonse abatetekela muli Yesu bakapokelela ica bupe ca kwa Lesa umweo wa muyayaya.—Abena Roma 5:18, 19; 1 Timote 2:5, 6.

Nga ca kuti abantu baali na maka ya kucimfya ukukanapwililika no kuiletela umweo wa muyayaya, te kuti tukabile ne cilubula. Baibolo ipeela uku kufunda kwa mano ilyo itila: “Mwitetekela bakankaala, nangu mwana wa muntu uo takuli ukupususha muli wene; wafumo mupu wakwe, abwelela ku mushili wakwe, ubushiku bulya bwine yaloba amatontonkanyo yakwe. Alishuka uo Lesa wa kwa Yakobo e kwafwa kwakwe, uo icilolelo cakwe cili kuli Yehova Lesa wakwe, uwacitile umuulu na pano isonde, bemba, na fyonse ifilimo. E ubake cishinka umuyayaya.”—Amalumbo 146:3-6.

Umweo wa muyayaya tawakafume mu kusapika kwa sayansi, lelo ukafuma kuli Yehova. Conse ico Lesa apanga ukucita, kuti acita kabili akapwishishisha. “Icebo conse icifuma kuli Lesa tacakabulwe amaka.”—Luka 1:37.

[Abatusuminishe Ukubomfya Icikope pe bula 26]

© Charles Orrico/SuperStock, Inc.