Ukulolenkana na Mesho mu Maka ya kwa Lesa

NGA FINTU CASHIMIKWA NA BA STEPAN KOZHEMBA

Inshita imo ubushiku mu April 1951, ifimbayambaya umwali ifita fya Soviet ifya nkondo fyaingile mu mushi wa mu Ukraine uwa Stenyatyn. Abashilika bali ne fyanso bashingulwike amayanda ayasalilwe kabela no kusenda indupwa shonse isha Nte sha kwa Yehova no kushitwala ku Siberia. Apo nali umwaice uwa myaka 12 cisuminesumine lelo caling’anshishe ici, nalefwaya ukwishiba umulandu balebasungila ifi no mulandu baleshipikishisha yalya macushi.

NAFYALILWE mu mushi wa Stenyatyn mu October 1938. Imilungu ibili pa numa ya kufyalwa bamayo balifwile, kabili batata balibepeye mu 1944 ilyo abashilika ba ku Soviet balelwa inkondo na bena Germany. Bankashi ya batata, ba Olena na ba Anna, balinsendele no kunkusha.

Ilyo nali umwaice, nalishibe Nte sha kwa Yehova ishingi mwi tauni naleikala. Balelanda na ine e lyo na bambi pa lwa Bufumu bwa kwa Mesia lyonse ilyo bakwete inshita. Mu kupita kwa nshita, naishileba cibusa wa bacaice bamo abali Inte. Ilyo basendelwe ku bashilika ba ku Soviet no kubatamfisha ku Siberia, nalipapushiwe cine cine.

Lelo te Nte shonse ishatwelwe kulya. Nte umo uwe shina lya Stepan uwaleikala mupepi na pa myesu, alisuminishiwe ukushala, pantu ba lupwa lwakwe tabali Inte. Ancilileko imyaka 6, kabili ilyo napwishishe isukulu, natendeke ukubomba nankwe umulimo wa kubasa. Alensambilisha Baibolo ukubomfya bamagazini ba Ulupungu lwa kwa Kalinda abo akwete. Stepan, uyo nomba abombela Lesa wa cine, Yehova mu Estonia, alitemenwe nga nshi ilyo nabatishiwe mu July 1956.

Ukukaanya kwali cintu ca lyonse ku mubomfi wa kwa Yehova onse mu Ukraine. Abalashi balesokota mu mayanda ukufwaya impapulo sha Baibolo, eco nalikwete umwa kufisa impapulo umwingi. Bamayo senge ba Olena na ba Anna, abali ni baKatolika ba ciGriki, tabalefwaya ine ukulabishanya ne Nte. Baeseshe fye no kundesha ukubishanya nabo. Naleumfwa nga fintu umutumwa Paulo aleumfwa, ‘ukufinininwa ukucilamo, ukucila amaka ya kushipikishapo.’ Lelo bucibusa bwandi na Yehova Lesa bwalinkoseshe ukuti nshipikishe amesho yonse.—2 Abena Korinti 1:8; Abena Filipi 4:13.

Ukwesha Ukukanaitumpamo

Abalumendo bonse aba myaka 18 baalingile ukubombako umulimo wa bushilika mu Soviet. Pa mulandu wa fyo naishiba pa lwa Baibolo, napampamine pa kukanaitumpa mu malyashi ya calo, icalepilibula ukukanaba umushilika wa Soviet. (Esaya 2:4; Yohane 17:14-16) Ba Olena na ba Anna bankoseleshe  ukuti mbe umushilika, nangu ca kuti bandume yabo, batata, bafwilile mu nkondo.

Pa numa ya kupokelela ifipepala fyalelangilila ukuti nalisalilwe ukuba umushilika, naile ku maofeshi yakalamba aya bashilika mu kulondolola ifyo nacetekelamo. Apo pene fye balinjikete no kunsunga ilyo balepekanya imilandu ya kunkonenkesha. Ubushiku bwa bupingushi tabwaishibikwe ku bantu bonse; nangu fye ni bamayo senge tababebele ulwa bushiku bwa bupingushi. Nalicitile ubunte kuli bakapingula. Pa numa ya maminiti 20, fyonse fyalipwile. Ifyo napingwilwe—imyaka isano ukulundapo na imbi isano umo nali no kulufya insambu sha bwana calo.

Ilyo Nali mu Cifungo

Pa numa ya bupingushi nabikilwe mu cifungo mu Lviv. Imyeshi itatu ukutula apo banjikatile ukufika apo bantwalile ku nkambi ya kubombelamo, nshalelongana, nshakwete Baibolo, kabili nshakwete fye ne mpapulo sha Baibolo. Nangu cibe fyo, natwalilile ukuba uwacincila lwa ku mupashi pa kushimikila ku bafungwa banandi, abafililwe ukumfwikisha ifyo nakaanine ukusumina ukubomba pamo ngo mushilika. Muli ilya myeshi, nashintilile pe sambililo lya pa lwandi ilyo nalecita ilyo tabalambika mu cifungo. Fintu napitilemo fyansambilishe isambililo lyacindama ilya kuti: Isambililo lya Baibolo ilya pa lwesu lilatwafwa ukukuula ubutala bwa ku mupashi ubwingatulenga ukushipikisha ilyo kwaima amesho.—Yohane 14:26.

Mu April 1958, natwelwe ku nkambi ya kubombelamo iyalenga 21, mupepi no musumba wa Dnepropetrovsk, ukucila bakilomita 700 ukufuma kuntu naleikala, uko nali no kubomba imyaka yasheleko pa yo bampingwile. Twaleima pa 06:00 hrs, kabili pa numa ya kulya ica kulya ca lucelo baletuninika mu fimbayambaya no kututwala ukwa kubombela ukwalepele bakilomita 50 ukufuma ku nkambi. Twalebomba amaawala 8 pa ncende ya kukuulapo, lyene baletubwesesha ku nkambi mu kusendama.

Twalesendama mu nkambi ya bashilika kabili inkambi imo imo mwaleba abantu mupepi na 100. Ifya kulya tafyalewama nakalya, kabili imikalile yali iyakosa; lelo nalikwete ifibusa fibili Inte mu nkambi naleikala. Ifwe bonse batatu twalekoseleshanya. Iyi e nshila na imbi iyo Yehova abomfya pa kukoselesha ababomfi bakwe ilyo bali mu kumanama—ukupitila muli bucibusa na basumina banabo.—2 Abena Korinti 7:6.

Mu nkambi bonse pamo twali Inte 12. Bamo pali aba balikwete balupwa ku nse ya nkambi abaleingisha amabula ya Ulupungu lwa kwa Kalinda mu nkambi mu fipe fya filyo. Abalinshi baleisula filya fipe, no kumona ifilimo ilyo tabalatupeela. Lelo pa kutila beishiba, amabula ya Ulupungu lwa kwa Kalinda yalefungilwa mu mapulasitiki no kubikwa mu fikopo fya jamu, ifyo abalinshi bashaleisula. Ilyo twapokelela ifipande, twalefilembulula no kwakana.

Na kabili twalibombeshe mu kushimikila pa lwa Bufumu bwa kwa Lesa, kabili Yehova alipaalile imilimo yesu. Ku ca kumwenako, naishileishibapo umuntu twali na o uwe shina lya Sergei, uwalebombela ku ndalama sha kampani ka buteko lwa ku kabanga ka Ukraine. Ilyo uko alebombela kwacitike ubupupu, batile e wali no mulandu kabili bamupingwile ukukakwa imyaka 10. Inte shingi mu cifungo shalisambilile nankwe, ukubomfya bamagazini bonse abalipo. Sergei alyankwile bwino kabili kuli pele pele anjebele ukuti: “Ilyo nkafuma mu nkambi, ndefwaya ukubatishiwa pamo no kuba Inte ya kwa Yehova!” Ukulingana fye na fintu alandile, Sergei alibatishiwe pa numa fye ya kufuma mu nkambi, kabili abombele Yehova muli bucishinka ukufikila ilyo afwile.

Ukufulunganishiwa pa lwe Lembo lya Abena Roma Icipandwa 13

Nafumine mu cifungo mu January 1963 no kubwelela ku mushi uko naleikala ku Stenyatyn. Ilyo fye nafikile mu cilonganino ca cikaya mu Sokal, namwene ukuti kwali icalubene mulya. Bamunyina bali fye abakalipa. Cinshi  calubene? Cinshi calengele kube ukutwishikatwishika?

Pa myaka iingi aba mu bulashi bwa Soviet balyeseshe ukupaatukanya abantu ba kwa Yehova pa kubasenda no kubepusha ifipusho kabili no kubeba ukuti Inte shilabomfiwa mu kutwala pa ntanshi amabuyo ya calo ca United States of America. Abalashi batubulwile ukuti Inte ishali mu Soviet Union shipange akabungwe ka shiko sheka, lyene no kutila bali no kwikala mu mutende no Buteko kabili ukuba abantungwa mu mipepele yabo ukwabula ukupakaswa. Bacilolo balengele fyonse ifi ukumfwika ifya kucebusha.

Lyene mu Ulupungu lwa kwa Kalinda ulwa July 1, 1963, ulwaishilefuma pa numa mu cina Ukraine ulwa July 1, 1964, umwalembelwe ukumfwikisha kupya ukwe buuku lya Abena Roma icipandwa 13. Ukufikila ilya nshita, twaishibe ukuti “bakateka abacilamo” abalumbulwa mu cikomo 1 ni Yehova Lesa na Yesu Kristu, lelo Ulupungu Lwa kwa Kalinda lwalandile ukuti “bakateka abacilamo” bemininako amakamfulumende ya pe sonde kabili ukuti aba “batekwapo kuli Lesa.”—Abena Roma 13:1.

Inte shimo shalifililwe ukusumina ici cishinka icipya, pantu intungulushi sha buteko bwa mu Soviet Union shali isha buluku pa kwesha ukufumyapo umupwilapo ukupepa kwa cine ukwa kwa Lesa. Eco Inte shatontonkenye ukuti lulya Ulupungu lwa kwa Kalinda umwali ukumfwikisha kupya talwalembelwe na baba mu kuteyanya kwa Nte sha kwa Yehova. Kanshi nomba, batontonkenye ukuti filya fyebo fyapangilwe fye na balya abalenakila abalebombela pamo no bulashi pa kutila Inte shileumfwila Ubuteko bwa Soviet.

Eco umubomfi wa kwa Yehova onse mu Ukraine ali ne cipusho ca kuti Ibumba lya cine ni lili kwi, kabili libumba nshi ilya bufi? Nabebetele Inte ishali muli aya mabumba yabili no kuipusha ukuti, ‘Finshi filebalenga ukucita ifyo balecita?’ Bwangu bwangu nalisangile ubupusano pali yalya mabumba yabili.

Inte sha kwa Yehova ishingi, bamo pali abo abashaumfwikishe ubulondoloshi bupya ubwe lembo lya Abena Roma icipandwa 13, balefwaya ukukakatila kuli Yehova no kuteyanya kwakwe. Nangu cibe fyo, bambi batendeke ukutwishika nga ca kutila shilya mpapulo shalefuma isha Watch Tower Bible and Tract Society shalefuma ku kuteyanya kwa cine ukwa Nte sha kwa Yehova. Abantu ba ifyo balekwata fye ne mimwene yacilamo pa fintu fyalekanalekana. Ku ca kumwenako, baletontonkanya ukuti tacalingile nabwinga ukufwala ilaya lyabuuta pa bwinga bwakwe no kutila abaleupana tabalekabila ukufwala inindaminwe. Abantu abengi balifumine mu kuteyanya. Nomba, mu kupita kwa nshita, abengi pali abo basangile  ukuti balilubile kabili batendeke ukubombela Yehova na kabili.

Ukubomba mu Bumfisolo

Nangu ca kuti imibombele ya Bwina Kristu yalibindilwe, twalekwata ukulongana kwa cila mulungu mu mabumba ya bantu 10 na 15 ilyo imibele yasuminisha. Ukulongana kwa musango yo kwaletukosha lwa ku mupashi, fyonse isambililo lya Baibolo no kubishanya na bamunyina pa numa ye sambililo fyaletukosha. Twalelanda pa fyo twapitilemo, kabili ici caletwafwa ukwiluka ukuti bonse twalepita mu mafya yamo yene. Twalicindike nga nshi amashiwi umutumwa Petro alembele aya kuti: “Bamunyinenwe ba pano isonde batuulo mutuulo uyo wine wa kucula.”—1 Petro. 5:9.

Ifipande fya mu Ulupungu lwa kwa Kalinda e fyo twalelanshanyapo. Bushe twalepokelela shani bamagazini? Inte shalebomba pamo nge ntumi shaleleta amakope ya bamagazini pa maslaidi ukwabuka umupaka wa Ukraine. Ifi fikope fyalikwete inshila intu fyalepitamo ukufuma kuli Nte umo ukuya kuli umbi. Lyene ilyo Nte umo umo apokelela ifi fikope alepanga amakope na yambi aya kubomfya icilonganino cakwe. Inshita shimo na ine nalepangako amakope ya musango yo. Nalebomba akasuba konse kabili ubushiku nabo, nalebomba umulimo wa kwa Yehova ukupanga amakope ya bamagazini ne fintu fimbi. Calikosele nga nshi ukukonka iyo mitantikile, lelo fwe bakwete imilimo mu kuteyanya twaishibe ukuti Yehova “apeela amaka ku wapomponteka.”—Esaya 40:29.

Twalefwaya inshila sha kulandilamo na bantu twalekumana nabo pa lwa Baibolo. Fwe bengi twalecita ici muli bamotoka ba cintubwingi. Inshila iyo twalebomfya sana ya kubelenga fye inyunshipepala no kulanda pa lwa filecitika ku muntu tuli na o muli motoka. Pa numa ilyashi ninshi nalitendeka, lyene twalelitwala ku lyashi lya mu Baibolo. Ifi e fyo twaleananya imbila nsuma mu ncende yesu.

Umukashi wa Bunyinu

Mu 1965, naupile Tamara uwakushiwe pamo ngo mubomfi wa kwa Lesa kabili uwaishibe ifyo calepilibula ukwiminina ndi mu citetekelo cakwe ilyo amesho yaima. Ndume yakwe Sergei aliketwe no kupingulwa imiku itatu pa mulandu wa milimo yakwe pamo nge Nte. Pa kulekelesha, balimusangile na makope ya Ulupungu lwa kwa Kalinda kabili bamupingwile ukukakwa pa myaka 10. Tamara na o wine balimwikete ku balashi no kumutwala ku maofeshi yakalamba mu kumwipusha ifipusho kabili bamutiinishe ukuti bali no kumukaka.

Calitwafishe ukusanga ukwa kwikala pa numa ya kuupana, lelo ulupwa lwaleikala mu Sokal ulwatemenwe Inte lwatusuminishe ukubomfya umuputule unono mu ng’anda yabo pa mutengo fye unono. Ulu lupwa lwatwebele ukuti nangu ca kutila balinjikete no kumbika mu cifungo na kabili, Tamara ali no kutwalilila ukwikala muli ulya wine muputule. Ine no mukashi wandi twatashishe Yehova pe paalo lya musango yo kabili twatashishe lulya lupwa pa cikuuku cabo. Pa numa ilyo lulya lupwa lwafwililwe, Tamara alondololwele isubilo lya kubuushiwa ku mwana mukashana, Galina. Inseke sha cine ca mu Baibolo shatendeke ukutwala ifisabo, kabili Galina atemenwe Kabumba wesu. Alibatishiwe kabili nomba alabombela Yehova pamo no mulume wakwe.

 Ilingi line pa mpela ya milungu mu myaka ya ba 1970, naleenda mu ncende ishalekanalekana mu Ukraine ukufika fye na ku Moldavia (Moldova) na mu mpili sha Carpathian, mu kukumanya no kukoselesha abaletangilila mu kuteyanya kwa kwa Yehova. Ilingi naleima pali Cisano icungulo no kubwela ku ng’anda icungulo pa Mulungu. Tamara taleishiba uko naleya kabili inshita shimo taleishiba nga ndebwela nelyo iyo. Ici catwalilile ukucitika pa myaka. Nsuminisha fye fintu Baibolo isosa pa lwa mukashi wa bunyinu aiti: “Umutengo wakwe wa patali ukucila bakorali.”—Amapinda 31:10.

Muli shilya nshiku umulimo onse uwa Nte sha kwa Yehova wali wa busanso. Maka fye yantu Yehova aletupeela ayalengele ukuti tutwalilile. Ilingi line naleba mu mibele yayafya ica kutila nshaleishiba fya kucita nakalya. Eco nalepepa ipepo lya mu mutalalila no kushintilila pali Yehova pa kutila ankoshe. Iyi e yaishileba imikalile yesu.—Imilimo 4:29.

Pali Ndakai

Mu kupita kwa nshita, imikalile ya babomfi ba kwa Yehova mu Ukraine yalyangwikeko. Ukupakasa kwalipwile, kabili ukupingwilwa imyaka iingi mu cifungo kwapyenwepo no kulipilisha fye indalama. Mu myaka ya ba 1980, ababa mu bulashi baishiletesekesha ukuti Inte sha kwa Yehova baba kuteyanya kwa mu fyalo ifingi. Eco ukukaka Inte mu Ukraine nelyo umusumba onse mu Soviet Union, kwalepilibula ukonaula ishina lya Buteko mu fyalo fimbi. Ndebukisha inshita imo ilyo balenjipusha kuli cilolo umo uwanjebele ukuti: “Twalishiba nomba ukuti imipepele tayabipa nakalya. Ico tushifwaya fye libumba lya mipepele ukubika Ubuteko mu bwafya.”

Ku mpela ya myaka ya ba 1980, ifyalo fya mu Eastern Europe fyatendeke ukufumyapo filya fibindo, kabili ukutula ilyo tulaipakisha ubuntungwa mu Ukraine. Mu 1991 umulimo wesu uwa kushimikila walilembeshiwe mwi funde. Lyene, mu September 1998, Watch Tower Society yaiswile amaofeshi mu Lviv. Ku kutendeka kwa 1999 ubukuule bwa maofeshi yapya umuli no kulabomba abantu ukucila 170 bwalitendeke. Mu Ukraine mwaba abantu ababombako umulimo wa kushimikila ukucila pali 112,000 nomba, kabili ukucila pali 250,000 e basangilweko ku Cibukisho mu mwaka wa 2000. Icacilamo ukupapusha ni mpendwa ya bacaice twaba nabo. Ilyo nali kwi bungano mu musumba wa Kiev mu 1991, kalemba we lyashi anjipwishe ukuti:

 “Bushe ni kwi aba bantu bonse bafumine? Naletontonkanya ukuti tamwaba Inte mu Soviet Union, lelo mu nshita fye inono baba amakana!”

Namwaswike ukuti “Te nomba tulimo, twalibombela Yehova muno pa myaka iingi.”

Aipwishe ati: “Cinshi calenga abacaice ukufula ifi mu mipepele yenu?”

“Icingawamisha kwipusha abacaice bene we mwine. Uleke bakwebe umulandu bafwaila ukubombela Yehova.”

Uyu kalemba atile, “Nimbepusha kale, bacilanda ukuti balaipakisha ukucita ico.”

Natile “uyo nga e mulandu abacaice balandile, lyene ninshi ni fyo fine, ico e casuko cine.”

Te bacaice fye abaipakisha ukubombela Yehova. Ine na Tamara twalimubombela ukucila pa myaka 80, nga kushansha imyaka yesu babili, kabili te kuti tufwaye ukwalula icitetekelo cesu pa mulandu wa conse nakalya. Nangu ca kuti tuli Nte sha kwa Yehova, twalikwata amafya. Twaishiba ukuti apo tucili muli buno bwikashi, umuntu onse akatwalilila ukukumanya amafya. Lelo twaliipangasha ukulolenkana na mesho ukucila ibumba lya bantu lyonse mwi sonde. Tutwalilila ukuba abapampamina pa kulolenkana na mesho nga fintu twacitile ku numa, mu maka ya kwa Lesa wesu uwa maka yonse, Yehova. Tuumfwa nge fyo Mose aumfwile ilyo aimbile ulwimbo lwa kucimfya ulwa kuti: “Ukukosa kwandi kabili ukulumba kwandi ni Yehova, kabili aisabe pusukilo lyandi.”—Ukufuma 15:2.

[Icikope pe bula 22]

Ine ne Nte shinandi mu nkambi ya kubombelamo iyalenga 21

[Icikope pe bula 22]

Icikope ca “Lupungu lwa kwa Kalinda” ulwa ku Ukraine (e fyalemoneka icikope)

[Icikope pe bula 23]

Ine no mukashi wandi, Tamara

[Icikope pe bula 24, 25]

Icikope ca maofeshi yapya ayalekuulwa mu Lviv

[Ifikope pe bula 25]

Mulandu nshi abacaice abengi mu Ukraine babombela Yehova?