Abacaice Bepusha Ukuti . . .

Mulandu Nshi Mfwile Ukwishibila Bashikulu na Bamama?

Damaris atila: “Ilyo ine na bamayo twakwete ubwafya bwa kulanshanya, bamama balitwafwilishe ukuwikishanya.”

MU CITABO cakwe icitila Grandparent Power!, Dokota Arthur Kornhaber alembele ukuti: “Ukutula fye ku kale, bashikulwibo na banakulwibo balibomba ulubali lukalamba mu kwikatanya no kusungilila ulupwa.” Kabili atile: “Pamo nga bakasambilisha, abatungilila abafyashi, abashimika amalyashi ya kale, abakusha abana, impanda mano, kabili abasekesha, ubwishibilo bwabo, imikalile yabo, ne milimo ya ku mupashi fyalicindeme nga nshi. Nshishibe umulandu ubwikashi bwesu bwasuulila nga nshi uyu mulimo wa bashikulwibo na banakulwibo uwakule ifi.”

Akale, bashikulwibo na banakulwibo balekosha imikalile ya lupwa, ukucilisha pali bakapepa ba kwa Yehova Lesa. Baibolo yafundile abena Israele ukucindikisha abakalamba. (Ubwina Lebi 19:32) Na kucilisha bashikulwibo na banakulwibo balemonwa nga bawamino mucinshi.—1 Timote 5:4.

Ku ca bulanda, ifintu fyalyaluka. Ukwikala mu ncende shitali ilingi line kulalekanya indupwa, kabili abacaice abengi tabamonana na bashikulwibo na banakulwibo. Imibele nayo yalyaluka. Mu ncende shingi isha calo, abakalamba—pamo na balupwa—tabapeelwa umucinshi walinga. (2 Timote 3:1-3) Ico baleita ukuti ukupusana mu mibele pa bakalamba na bacaice pali nomba cimoneka ngo mupokapoka. Abacaice abengi batontonkanya ukuti bashikulwibo na banakulwibo bakote kabili tabaishiba nangu kumfwikisha inshita sha nomba. Tabatontonkanya ukuti abakalamba kuti baumfwikisha ukutitikisha na mafya yantu abacaice balekwata ilelo.

Nga uleumfwa ifyo, ufwile ukutendeka ukutontonkanyapo libili pali ci! Pantu calicindama nga nshi ukwishiba basokulu na banokokulu—ukucilisha nga balatiina Lesa. Kabili nga taulabeshiba, ninshi uleipusula apakalamba. Bushe kuti waipusula shani?

Intulo ya Mano no Kufunda

Abacaice abengi balisango kuti bashikulwibo na banakulwibo kuti baba nge ca kucingilila mu myaka ya bwaice bwabo iya bwafya. Magazini wa Seventeen atile: “Apantu balikwata imyaka iingi iya kubelesha mu bumi, ilingi line kuti baafwilisha nga kwaba amafya ukucila ifibusa fya mushinku umo wine, abatulukusha na mafya yamo yene nga iwe. Iwe na banobe mulepita mu kushikitika ukwa myaka iya kwaluka iya kubalilapo; basokulu na banokokulu balipitamo kale muli uku kwaluka ukwingi. Ilingi line balakwata amano kabili balilamuka.” Uku kufunda kutwibukishako  cintu Baibolo yasosele kale sana, ukuti: “Umutwe wa mfwi cilongwe icayemba, cisangwa mu mibele ya bulungami.”—Amapinda 16:31.

Ca cine, basokulu na banokokulu limbi bakulile mu mibele iyapusana sana ne yo wikalamo pali nomba. Lelo kuti washininkisha ukuti pa nshita imo, nabo bene baleshomboka no kuyumfwa kumo kwine uko uli nako pali ndakai. Nangu ca kuti te kuti ubeleshe sana mu kubomba na mafya ya musango yo, basokulu na banokokulu balikwete inshita mu bumi bwabo iya kucimfya ubwafya ubwabe fyo. (Amapinda 1:4) Umuntu walungama Yobo atile: “Mu bakote e muli amano, na mu kutantalila kwa nshiku e muli umucetekanya.” (Yobo 12:12) Ca cine, pali uyu mulandu basokulu na banokokulu ilingi line balabe ca kwafwa nga nshi ku bacaice lintu bakabila ukupandwa amano kusuma, ukukoseleshiwa, nangu ukutungililwa.

Ku ca kumwenako, banakulu na banyina kwa Damaris, baikele pamo mu ng’anda imo ine iya mu tauni. Damaris atile: “Ilyo bamayo na ine twalefilwa ukumfwana, bamama baletwafwilisha ukupikulula amafya. Balenange nshila shapusanapusana isha kumwenamo ifintu.”

Alexandria ali no bwafya bumo bwine ilyo ulupwa lwakwe lwaselele no kukuukila kwi sukulu limbi. Atile: “Bakafundisha bandi abapya balyafishe kabili ilingi line balekalipa.” E co calikosele Alexandria ukubelesha ifintu pa sukulu ilipya. Lelo, banakulu balemwafwilisha. Banakulu bayafwile Alexandria ukuteuluka ukupitila mu kumukoselesha ukulamona ukuti imikalile yakwe ikaba fye bwino. Alexandria atile: “Pali nomba nalitemwa isukulu e lyo na bakafundisha bandi.”

Umulumendo umo mu Brazil ishina lyakwe Rafael atontonkenye pa kwafwilisha uko bashikulu wakwe na banakulu bamupeele ilyo alelundapo amasomo pa numa fye ya kupwisha isukulu lya ku sekondari. Atile: “Balimfundile sana pa bakubishanya nabo kabili ne fya kucimfya amafya ya miti ikola.” Pali ndakai Rafael ni kashimikila wa nshita yonse.

Mu citabo cakwe ica kuti Grandparenting in a Changing World, Eda LeShan alondolwele ica kukumanya cakwe pamo nga nakulubantu. Alembele ukuti: “Ubushiku bumo akeshikulu akakashana kalinjitile no kuti: ‘Mama, ndefwaya ukwafwa mu kushipikisha ukukanakonkelesha bambi.’ Abana be sukulu banankwe bamo balefwaya ukuti aleishishanya na balumendo, bamo pali aba balemutumina fye na foni.” Pa mulandu wa kuti umwishikulu wakwe umukashana alimwipwishe ukuti amwafwe, nakulu alimupandileko amano pa kwishiba ifya kucita. Na iwe wine kuti wasango ukulanshanya ukwipi na basokulu na banokokulu aba kutemwa ukuba ni ntulo ya kukoselesha icine cine.

Bashikulu na bamama balafwilisha ilingi line pa nshita ulupwa luli mu bwafya, pamo nga ukulwala nelyo imfwa. Lintu bawishi ba kwa Lacey bafwile pa mulandu wa kulwalilila, banakulu balimwafwile ukushipikisha. Lacey atile: “Tulomfwana sana ukucila na kale.”

Ukutemwana Kwine Kwine

Na kabili bucibusa bobe na basokulu na banokokulu tabwakabemo ukukansana uko ilingi line kuba pa bacaice na bafyashi babo. Mulandu nshi cikabela ifyo? Ica ntanshi, bashikulwibo na banakulwibo ilingi balaipakisha ukwikala mupepi  na beshikulu babo. Baibolo itila: “Abakote balayumfwa abacilumba pa beshikulu babo.”—Amapinda 17:6, Today’s English Version.

Kabili ibukisha ukuti bafyashi bobe e bakwata umulimo uukalamba uwa kukusha abana “mu kufunda no kukonkomesha kwa kwa Shikulu”—te bashikulwibo na banakulwibo. (Abena Efese 6:4) Apo umulimo wa bashikulwibo na banakulwibo tawakosa sana, tabacishamo ukukulengulula nga fintu abafyashi bobe bengacita. Kabili, bashikulwibo na banakulwibo tababa ne milimo iyafulisha na mafya ya cila bushiku aya kusakamana ulupwa. Apo balilubukako ku kufunshika kumo, kuti cayanguka kuli bene ukwankulako ku kukabila kobe nangu ukukusakamana. Tom uwa myaka 17 ebukisha ifyo bashikulu wakwe na banakulu bamusakamene. Balemupeela “ubupe ubunono pa mulandu wa kuti alecita bwino ku sukulu,” kabili balemulipilila fye ne fya kusambilila piyano.

Kwena, te bonse bashikulwibo na banakulwibo abengapeela ubupe bwa musango yo, nalyo line kuti balango kutemwa kuli iwe, limbi ukupitila mu ku kutasha no ku kukoselesha nangu ukukutika ku fyo ulelanda mu nshita ne nshita. Ici kuti cakosha nga nshi bucibusa bwenu. Damaris alandile pa lwa banakulu ukuti: “Banenga ukukanatiina, kabili kuti nabatununuka no kulanda nabo pa nshita iili yonse pantu baliiteyanya lyonse ukukutika—nangu fye nge fyo ndelanda filemoneka kwati tafilimo amano.” Mu kupalako, umulumendo we shina lya Jônatas alaipakisha ukulanda mu buntungwa no kulande milandu iyacindama kuli bashikulu wakwe na banakulu.

Ukukoseleshanya

Ilyo bashikulu na bamama kuti bakupeela amano no ku kutemwa, lelo kabili kuti banonkelamo na mu maka ya mu bulumendo bobe na muli bucibusa bobe. Mu nshila nshi? Kwena, kwalibe nshila ishingi umo wingafwilamo no kukoselesha basokulu na banokokulu. Ilingi line, balaya balecepelwa amaka. Limbi kuti balwalilila. Ukwabulo kutwishika kuti bakoseleshiwa nga ca kuti ulebafwa ukushita ifintu nangu ukubomba utumilimo twa pa ng’anda.

Bashikulwibo na banakulwibo abengi ni bamukamfwilwa kabili balatalalilwa pa nshita shimo. Kuti wabafwilisha sana ukulwisha ukutalalilwa no kuba abacincila mu bumi nga ca kuti wabapoosako amano. Ukucite co ni nshila imo iya kukonka ukufunda kwa Baibolo ukwa “kubweseshapo ubufubo ku bafyashi babo; [kuli bashikulwibo na banakulwibo, NW]; pantu ici casekelelwa ku cinso ca kwa Lesa.”—1 Timote 5:4.

Ukwabulo kutwishika, ukupalamina kuli basokulu na banokokulu kuti kwanonsha ubumi bobe—kabili no bwa bambi! Napamo limbi walitaluka kuli bene ukufika pali nomba. Limbi kuti ulefwaya ukwaluka lelo taulashininkisha ifya kutampa. Napamo basokulu na banokokulu bekala ukutali nangu limbi abafyashi bobe tabekala pamo kabili ico calikutalusha ukufuma kuli basokulu na banokokulu. Icipande ica ku ntanshi cikapeela imitubululo iisuma pa fya kucita ne mibele ya musango yo.

Nga mulefwaya ukwishibilapo na fimbi nelyo nga mwingafwaya umuntu umo ukwisamutungulula isambililo lya Baibolo ilya pa fye mu mwenu, shi lembeleni ku Watchtower, Box 33459, Lusaka 10101, nelyo ku keyala kalinga pe bula 5.

[Icikope pe bula 31]

Bashikulu na bamama kuti baba bakakutika basuma kabili intulo ya kupanda amano no kukoselesha

[Icikope pe bula 32]

Ba kafwa kuli basokulu na banokokulu