Abantu Abengi mu Calo Conse Balileka Ukuba ne Mibele Isuma

BA DAVID CALLAHAN nomba line balembele ibuuku lya kuti, The Cheating Culture umo balembele ukuti: “Ubufi buli fye mpanga yonse.” Pa bantu bamo ababepa mu United States abo alandilepo, paba na “bana be sukulu aba ku sekondari na ku koleji,” ‘abalembulula inyimbo na mafilimu ya bene ukwabule nsambu,’ “abeba pa ncito,” “na baba mu fipatala abacita amakwebo ya bufi,” na balya ababomfya imiti ya kubapeela amaka ilyo baleteya ifyangalo. Na mu kulekelesha batila: ‘Imisango yabipa iyalekanalekana yonse iyi twalumbula iya kutoba amafunde cilangililo ca kuti imibele isuma naipwa icine cine.’

Inyunshipepala ya The New York Times yalandile pa cinkunka caponene mu United States ku mpela ya mwaka wa 2005 ico beta ati Hurricane Katrina ukuti, “muno nshiku abantu baliba incenjeshi sana, bafwaya ukucita ifintu mu bumfisolo e lyo na mu buteko mwaliba sana ubufumfuntungu.” Umulashi umo uwa buteko mu United States atile: ‘Indalama baonawile pali iyi nshita shali ishingi nga nshi.’

Kwena, abantu ababa ne cikuuku ku bantu banabo bacili e ko baba. (Imilimo 27:3; 28:2) Nomba, lyonse tulomfwa uko abantu basoso ukuti: “Nga ine cinshi nalalilapo?” Ilingi line abantu bafwaya e babalilapo muli fyonse.

Bamo batila icalengele abantu ukuba ne mibele yabipa mu myaka ya kale, pamo nga mu Buteko bwa ciRoma, mulandu wa kuti kwali abantu abali abaitemwa kabili abalepula mu mafunde ukwabula ne nsoni. Bushe ifi imibele ya calo ili muno nshiku kuti yatungulula ku cintu cimo icacilapo ukubipa? Bushe mu calo fye conse mwaliba “ukufulisha kwa bumpulamafunde,” uko Baibolo yasobele ukutila e cikaba icishibilo ca kupwa kwa buno bwikashi?—Mateo 24:3-8, 12-14; 2 Timote 3:1-5.

Bumpulamafunde bwa mu Calo Conse

Inyunshipepala ya Africa News iya pa June 22, 2006 yalandile pe bumba limo ilya bantu abalongene ukulanshanya pa mulandu ukucenda no kutamba ifye shiku kwafulila mu mishi ya mu Uganda. Balanshenye ukuti ico bucisenene e lyo no kubomfya imiti iyabindwa fyafulila mulandu wa kuti abafyashi balalekelesha abana. Iyi nyunshipepala yatile: “Mr. Dhabangi Salongo, umukalamba wa kabungwe ka Child and Family Protection Unit akaba pa maofesi ya bakapokola ba kwi tauni linono ilya Kawempe, atile ukucenda abana ne mbuli sha pa ng’anda nafifula sana.”

Dokota umo uwa ku India asosele ukuti, “abantu ino nshita tababa ne mibele isuma iyo ifikolwe fyabo bakwete.” Umukalamba wa mafilimu muli cilya calo atile, “ukubomfya sana imiti no bulalelale na fyo fishibilo na fimbi ifya kuti ‘imisango yabipa iya ku Bulaya’ naifika na mu India.”

BaHu Peicheng, abakalamba ba kabungwe ka China Sexology Association aka mu Beijing batila: “Ilyo twalekula twalishibe icisuma ne cibi. Nomba ino nshita tuicitila fye ifyo tulefwaya.” Muli magazini ya China Today mwali ilyashi limo ilyatile: “Abantu abengi baleti caliba fye bwino ukusha umwina mobe no kuya kumbi.”

 Inyunshipepala ya ku England iyo beta ukuti Yorkshire Post nomba line yatile: “Cilemoneka kwati abantu abengi kuti batemwa ukubomfya imibili yabo no kucito bulalelale pa kuti fye abantu bashite ifipe fyabo. Imyaka inono iyapitapo iyi misango yabipa nga yali mipamba no kuleto lwaisula umushi. Shino nshiku, konse fye uko walolesha kube fikope fya bucisenene e lyo ne fye shiku . . . fimoneka ifisuma ku bantu abengi.” Iyi inyunshipepala na kabili yatile: “Ifitabo, bamagazini na mafilimu ifyo kale baleti fya bakalamba abacilile imyaka 18 ino nshita e fyo baleti fisuma abafyashi ukutambila pamo na bana, kabili abalanda pa bubi bwa kutamba ifye shiku bena batila, aba abapanga aya mafilimu te bakalamba bapangila lelo baice.”

Magazini ya The New York Times Magazine yatile: ‘Abaice bamo balalanda pa bulalelale ukwabula ne nsoni nga filya balanda pa fya kulya.’ Magazini ya Tweens News yatila, “akabungwe akalanda pa fya kutungulula abana abali ne myaka 8 ukufika ku 12, kalandile pa mukashana umo uwalembele ifyebo ifyapapwishe abantu, atile: ‘Bamayo balampatikisha ukulaangala na balumendo no kulaala nabo. Ndi fye ne myaka 12 . . . napapata njafweniko!’”

Ala mwandini ifintu nafyaluka! Magazini ya ku Canada iya Toronto Star yatile kale “ukulaalana kwa baume beka beka e lyo na banakashi nabo ukulaala na banakashi banabo ukwabula ne nsoni cali lishiku.” Lelo, baBarbara Freemen bakafundisha ba pe sukulu lya Carleton University, mu Ottawa ku Canada abafunda ifyo abena kale baleikala, batila: “Abantu ino nshita batila, ‘Ifyo ncita fyandi ne mwine, bambi tabalingile ukubikako amano. Tatulefwaya abantu bambi ukulafwaya ukwishiba ifyo tulecita.’”

Kanshi, pa myaka iyi yapita, abantu abengi mu fyalo ifingi balileka ukuba ne mibele isuma. Cinshi calenga abantu ukwaluka ifi? Nga imwe mutontonkanyapo shani pali aba bantu? Kabili bushe uku kwaluka kulelangilila ukuti ku ntanshi ifintu fikaba shani?