Ing’anda Iya-akanikana Ifyo Ciba ku Bana Abafyashi Nga Balekana

IFIMBUSA ifyasambilila sana fyalemona kwati fyalishiba ukufunda. Aba bantu bale-eba abafyashi abashumfwana ukuti: ‘Mufwile ukubika amano ku fingamuletela insansa,’ balebeba no kuti ‘mwisakamana pa bana. Bakabelela. Kuti baikala bwino nga mwalekana ukucila ukwikala na bafyashi aboomana fye umo shacela!’

Nangu cibe fyo, impanda mano shimo abalelanda ukuti ukulekana kusuma nomba balyaluka batila takwawama. Pali ino nshita balanda ukuti: ‘Ukulekana kwaba kwati ni nkondo. Bonse fye mu ng’anda, kumo na bana bene cilabakalipa.’

Ifyo Abantu Balanda pa fyo Ukulekana Kwayanguka

Abantu abengi kuti batemwa ukutamba filimu umwaba ukulekana kwa mulume no mukashi. Umufyashi umwanakashi, apoka abana kabili aupwa na ku mwaume mukamfwilwa na o uwakwata na bana. Cina mulungu ulu lupwa umwaba abantu abashalingana amano lulekwata amafya ayo balepwisha fye mu mamineti 30. Kabili pa kupwisha ubwafya bumo na bumo tababalile abafulwapo lyonse, baleba fye aba nsansa.

Nalimo abantu kuti baleumfwa bwino ukutamba filimu ya pa TV iya musango yu. Lelo kwena abantu nga balelekana taiba ni nshita ya nsansa kwati ni filimu pa TV. Na kuba, ificitika pa kulekana tafiwama. Ba M. Gary Neuman mu citabo cabo (Emotional Infidelity) batila: “Pa kulekana kulaba no kutwalana ku cilye. Umulume nelyo umukashi alashitila umunankwe saimoni. Nga watila fye katulekane, ninshi balakupoka na bana. Bakupoke ne ndalama shobe, nalimo no kukupoka fye ne ng’anda. Nalimo kuti mwapwishisha ubwafya bwenu bonse mu cilye, lelo te lyonse cibe fyo. E lyo nomba na mu kulekelesha, shicilye, uwa kuti no ku kwishiba taakwishiba e wingakupingula imiku iyo ufwile ukulamonana na bana bobe, no kukweba indalama isho ufwile ukulabomfya pa sho wakulakwata. Na kuba, ifiletontonkanya uyo muntu nafipusana ne fyo uletontonkanya.”

Ilingi line, ukulekana kwaba kwati kuiletela fye amafya na yambi. Na kuba, fyonse filaluka ukutendekela ku mikalile e lyo na mu fya ndalama, kabili ilingi line taciwama, cilabipa. Lyena abana na bo balakwata amafya abafyashi babo nga balekana.

Ifyo Ciba ku Bana Imisepela Abafyashi Nga Balekana

Abafyashi nga balekana, abana bonse balomfwa ububi sana, nangu bengaba umushinku uuli shani. Bamo batila imisepela yena te kuti icule sana. Abatila imisepela te kuti icule batila, pantu abana ba musango yu ninshi nabakwata amano kabili bali na mupepi no kutampa ukulayikalila abene. Lelo, abafwailisha  pa ficitikila abantu balisanga ukuti kwaliba ifyabipa ificitikila abana imisepela. Basanga ukuti pa mulandu wa fyabipa ificitikila abana imisepela, abafyashi babo nga balekana, abana imisepela, e bacula na sana. * Tontonkanyeni pa fyebo fyakonkapo:

◼ Ilyo imisepela ilekula ukuba abakalamba, balaba sana no mwenso, nalimo ukucila na pa fyo baaleumfwa ilyo baali abaice sana. Te kwesha ukubepwa ku fyo imisepela bamoneka kwati nabakula aba kuicitila ifintu, balakabila abakalamba mu lupwa aba kubafwa pa kuti bashikatale mu mano.

◼ Pali iyi ine nshita ilyo imisepela balesambilila ifya kupanga ifibusa fisuma, abafyashi babo nga balekana kuti calenga balatwishika nampo nga kwaliba abantu abo twingacetekela, aba cishinka, kabili ababa ne citemwiko ca cine cine nelyo iyo. Nga bakula nalimo kuti bakaana fye no kuupa nelyo ukuupwa.

◼ Nangu ca kuti abaice fye bonse balitemwa sana ukucitapo fimo pa kulanga ukuti nabafulwa, imisepela yena pa kulanga ukuti nabafulwa, kuti limbi bacita ne fyabipa sana, limbi kuti balaonaula ifintu, balakolwa ubwalwa, no kulabomfya imiti ikola.

Tatuletila abana imisepela abo abafyashi babo balekana ninshi tabakabale abakwatapo ifibusa nelyo ukuti bakalacula mu mikalile. Kuti baikala fye bwino, maka maka nga ca kuti baleumfwana na bafyashi babo bonse. * Nangu cibe fyo, bufi ukutontonkanya nga filya bamo balanda ukuti, abafyashi nga balekana ‘abana e lyo bakalaikala bwino’ nelyo ukuti ukulekana e kwingapwisha fye amafya yonse ayo abaupana bakwata. Na kuba bamo basanga ukuti ilyo balekana e lintu batampa ukucushanya sana na baali abena mwabo ukucila ilyo bashilalekana kabili amafya bakwata yalaba ayakalamba, pamo nga ifya kwakana indalama nelyo ifya misungile ya bana. Ku bakwata amafya ya musango uyu, ukulekana takupwisha amafya mu lupwa; kulenga fye amafya ukukula ica kuti yaba ya kutwala fye na ku cilye.

Cimbi ico Mwingacita Icalenga Butatu

Inga nga ca kuti tamumfwana sana na bena mwenu ica kuti mulatontonkanya na pa kulekana, bushe kuti mwacita shani? Cino cipande nacilanda pa fishinka ifya kumwafwa ukutontonkanyapo. Ukulekana takupwisha amafya yonse ayo abaupana bakwata.

Lelo mwisendapo ubwafuufu: Ico tulelandapo te kutwalilila mu cupo ca mafya; kuliko na cimbi ico mwingacita. Icupo cenu nga cili na mafya, cinshi  mushingapwishisha ayo mafya pa kuti cibe bwino? Mwiyangufyanya ukulanda ukuti te kuti mupwishe ayo mafya ayali mu cupo cenu pantu yakalamba sana. Muipushe mwe bene ifi fipusho:

◼ ‘Bushe mibele nshi iisuma iyo namwene mu mwina mwandi iyalengele ukuti imutemwe? Bushe na pali ino nshita te kuti ntiile acili alikwata iyo ine mibele?’—Amapinda 31:10, 29.

◼ ‘Bushe te kuti imutemwe nga filya fine namutemenwe ilyo tatulaupana?’—Ulwimbo lwa Nyimbo 2:2; 4:7.

◼ ‘Nangu ca kutila umwina mwandi alecita ifi, finshi ine ningacita pa kuti inkonke ifyo balandile pa mabula 3-9 aya ino magazini?’—Abena Roma 12:18.

◼ ‘Bushe kuti nalondolwela umwina mwandi (pa kanwa nkati nelyo muli kalata) pa kuti eshibe ifyo ningafwaya ukucita pa kuti icupo cesu cibe bwino?’—Yobo 10:1.

◼ ‘Bushe kuti twaitako umukalamba uo tumfwana nankwe uwingatwafwa ifyo twingacita pa kuti tuwamye icupo cesu?’—Amapinda 27:17.

Baibolo itila: “Uwacenjela alalolekesha apo alenyanta.” (Amapinda 14:15) Amashiwi ya pali ili lembo tayabomba fye ku ulefwaya uwa kupana nankwe lelo yalabomba na ku baletontonkanya pa fya kucita icupo cabo nga tacikosele. Ca cine, nga filya fine balandile pe bula 9 muli ino magazini, nangu fye ni mu ndupwa umo baikala bwino na mo mwine mulaba amafya, ubupusano bwaba fye pa fyo bacita nga bakwata amafya.

Natulangilile: Tutile mwaima ukuya ku cifulo icaba ukutali sana muli na motoka. Mufwile ukwenekela ukuti mukakwata amafya pa lwendo, limbi imicele te kuti ibe bwino, ukufulisha kwa bamotoka e lyo na bakapokola kuti balamwimikaimika. Limbi no kuluba kuti mwaluba uko muleya. Bushe kuti mwacita shani? Bushe kuti mwabwelelamo uko mufumine nangu kuti mwaesha ukucimfya ubwafya no kutwalilila no bulendo? Ubushiku mwaupene, mwatendeke ubulendo umwaba amafya, pantu Baibolo itila “abaupa na baupwa balasanga amacushi ayengi mu bumi bwabo.” (1 Abena Korinti 7:28, Ishiwi lya kwa Lesa, Icipangano Cipya) Kanshi apo mu cupo mwaliba amacushi, tufwile ukutontonkanya pa fyo tuli no kucita nga twakwata ayo macushi. Bushe mukesha ukupwisha ubo bwafya no kutwalilila ukuba pamo mu cupo? Nangu ca kutila icupo cenu nalimo cilemoneka kwati tapali umo mwingalosha, bushe mukesha ukufwaya aba kumwafwa?—Yakobo 5:14.

Lesa E Wapekanya Icupo

Uwapekanya icupo ni Lesa kanshi calicindama nga nshi. (Ukutendeka 2:24) Nga mwakwata amafya ayakalamba aya kuti yamupesha amano, mukaleibukisha ifishinka ifili muli cino cipande.

1. Esheni ukutemwa abena mwenu nga filya fine mwabatemenwe pa kubala.—Ulwimbo lwa Nyimbo 8:6.

2. Tontonkanyeni pa fyo mwingacita pa kuti icupo cenu cibe bwino, kabili citeni ifyo fine.—Yakobo 1:22.

3. Londolweleni umwina mwenu ifyo mulemona ukuti e fyo mufwile ukucita pa kuti icupo cenu cibe bwino, kuti mwalanshanya pa kanwa nkati nelyo kuti mwalemba fye kalata.—Yobo 7:11.

4. Fwayeniko aba kumwafwa pa kuti icupo cenu cibe bwino!

[Amafutunoti]

[Akabokoshi ne Cikope pe bula 11]

‘NOMBA ICI CUPO CENA CALABA BWINO’

Ifyo abafwailisha pa fyupo basanga, fya kuti icupo ca bubili taciba bwino sana, nga cupo ca butatu cena cilabipa na sana. Ba M. Gary Neuman mu citabo cabo ica Emotional Infidelity balanda pali cimo icilenga ukuba ifi. Balembele ukuti, “Mu cupo cenu nga mwaliba amafya, tacilepilibula ukuti ninshi tawasalile bwino uo mwaupana nankwe. Uwalenga ni we wine. Ni we watemenwe uyo muntu. Mwalibombela pamo no yu muntu pa kuti mukwate ifyo mwakwata ne fyo mushakwata.” Ba Neuman balandile ifyo umuntu afwile ukucita batile: “Cisuma ukupwisha ubwafya no kutwalilila ukwikala no mwina mobe ukucila ukulekana no kutwalilila fye na mafya yenu.”

 [Akabokoshi pe bula 13]

ICUPO NGA CAPWA

Baibolo yalilanda ukuti mu cupo nga mwaba amafya ayakalamba sana, icupo kuti capwa. * Nga ca kuti icupo cenu cilepwa, kuti mwayafwa shani abana benu imisepela ukwishiba ifyo bengacita?

Ebeni umwana wenu umusepela ifilecitika. Nga cingacitika, abafyashi bonse babili bafwile ukulondolwela umwana ifilecitika. Bonse babili mufwile ukweba umwana ukuti mupingwilepo ukulekana. Mwebeni ukuti te walenga ukuti mulekane, mumwebe no kuti abafyashi bonse babili bakatwalilila ukumutemwa.

Lekeni ukuumana, pantu icupo nacipwa. Abafyashi bamo balatwalilila ukulwa nangu ca kuti apo balekanina napapita ne nshita iikalamba. Baba kwati ni filya uwasambilila sana pa ndupwa alandile ukuti, “balilekana mwi funde nomba mu muntontonkanya balafwaya ukumfwana kwati bashilika abali mu bulwi lelo abafililwe ukuwikishanya.” Abafyashi nga batwalilila ukulwa abana imisepela baba kwati bana ba nshiwa, pantu bawishi na banyina balwa fye umo shacela, te ico ceka, cilalenga no kuti abana batampe ukulalwikanya abafyashi babo pa kuti nomba bacite ifyo balefwaya. Ku ca kumwenako fye, umulumendo nalimo kuti aeba banyina ukuti: “Batata balansuminisha ukubwela apo ndefwaila. Inga imwe cinshi mulendesesha?” Apo banyina tabalefwaya ukuti umwana abapate, balamusuminisha.

Muleleka umwana wenu umusepela alelanda ifili ku mukoshi. Abana imisepela nalimo kuti balatontonkanya abati, ‘Apo abafyashi bandi balipatana, nalimo na ine wine kuti bampata,’ limbi na lyo kuti balatontonkanya abati, ‘Apo abafyashi bandi tabakonka amafunde, cinshi ine ningalayakonkela?’ Pa kupwisha umwenso uo umwana akwata e lyo na pa kuti mumulungike mu fyo atontonkanya, mulekeni alande ifyaba mu mutima. Lelo ico mushifwile ukucita ni ci: Te kwesha ukulenga umwana aba kwati e mufyashi uwa kumukoselesha. Mwana wenu, tamufwile ukumweba inkama shenu.

Koselesheni umwana umusepela ukuti aleumfwana na baali abena mwenu. Uwali umwina mwenu kale, acili mufyashi wa mwana wenu. Te cisuma ukulanda ifyabipa pa baali abena mwenu. Icitabo cimo (Teens in Turmoil—A Path to Change for Parents, Adolescents, and Their Families) citila: “Abafyashi abalekana nga balefwaya ukuti abana bapate abaali abena mwabo, ninshi abafyashi ba musango yu bafwile ukwenekela abana ukubapata na bo bene.”

Muleisunga bwino. Limo limo mukalamona kwati amafya nayacilamo fye. Lelo mwikanenuka. Mukatwalilile ukulacita ifintu ifisuma. Nga muli Bena Kristu, mukalebombesha mu milimo ya kwa Lesa. Nga mukalabombesha ninshi imwe no mwana wenu umusepela mukaba ne nsansa.—Amalumbo 18:2; Mateo 28:19, 20; AbaHebere 10:24, 25.

[Futunoti]

[Icikope pe bula 12]

Mulekosapo ukuipeelesha nga filya mwalaile ilyo mwaupene

[Icikope pe bula 13]

Nga ni mwe mwikala na bana, mulekoselesha abana imisepela ukuti baleumfwana bwino na baali abena mwenu