Abaice Bepusha Ukuti

Bushe Kuti Nacita Shani pa Kuti Ndeumfwana na Bamunyinane?

Bushe umfwana shani na bamunonko?

․․․․․ Banandi sana

․․․․․ Ilingi line tulomfwana

․․․․․ Tusuulako fye nga twakalifyanya

․․․․․ Tuumana fye inshita yonse

ABANA NKASHI bamo balomfwana sana. Ku ca kumwenako, Felicia uuli ne myaka 19 atile, “Pali bamunyinane bonse, nkashi inandi Irena uli ne myaka 16 e cibusa wandi sana.” * Kabili Carly uuli ne myaka 17 na o alandile pali Eric ndume yakwe uuli ne myaka 20 ati: “Tulomfwana bwino sana, tatuumana.”

Lelo ificitika ku bengi ni filya caba kuli Lauren na Marla. Lauren atile: “Tuumana fye pa fili fyonse te mulandu akantu kabe akanono.” Limbi na iwe mulakalifyanya nga filya caba kuli Alice uuli ne myaka 12, alandile pali ndume yakwe Dennis uuli ne myaka 14 ati: “Alankalifya sana! Alengila mu muputule ndalala ukwabula ukulomba ulusa no kunsendela ifintu. Dennis talakula mu mano!”

Bushe walikwata munonko uukukalifya? Abafyashi bobe balikwata insambu sha kulenga ukuti mu lupwa mube umutende. Lelo mu kupita kwa nshita ufwile ukusambilila ukulaumfwana na bambi. Kabili pa ng’anda e po wingasambilila ifya kulaumfwana na bambi.

Tontonkanya pa fyo mumaninapo na ndume yobe nelyo nkashi yobe. Finshi mumaninapo sana? Lolesha pa fili pe samba kabili conga pa kabokoshi kamo nelyo lemba ifilenga ukuti uulekalipa!

□ Ifintu fyobe. Munyinane alansendela ifintu ukwabula ukulomba.

□ Mwalipusana imibele. Munyinane ali-itemwa nelyo talangulukilako bambi nelyo alafwaya ukulantungulula.

□ Tatiina. Munyinane alengila umo nsendama ukwabula ukukonkonsha nelyo alabelenga amakalata yandi aya pa kompyuta nelyo alabelenga amameseji aya pa foni ukwabula ukunjipusha.

□ Fimbi. ․․․․․

Nga ca kuti munonko lyonse alakukalifya, alafwaya ukuti lyonse ulecita ifyo alekweba nelyo alafwaya ukwishiba fyonse ifyo ulecita, ca nsambu ukukalipa. Lelo ipinda lya mu Baibolo litila: “Ukutitila imyona e kulenga ifumye umulopa, no kutitila ubukali e kulenga kube ulubuli.” (Amapinda 30:33) Nga wasunga icintu ku mukoshi kuti wakalipa sana nga filya fine ukutitila imyona kwingalenga umulopa ukufuma. Lyena ubwafya kuti bwakulilako. (Amapinda  26:21) Kuti wacita shani pa kuti ifyo munonko akukalifye tafilengele mwatampa ukuumana? Ica kubalilapo kwishiba icilenga sana ukuti muleumana.

Bushe Cinshi Cilenga Muleumana?

Ifilenga abana nkashi ukuumana kuti twafilinganya ku fyo imfine shaba. Imfine tashimoneka bwino ku menso, lelo ifilenga ukuti imfine shitumbe fiba panshi ya nkanda. Abana nkashi nga baleumana ninshi pali ubwafya ubulengele.

Nga wafina imfine kuti shamoneka kwati nashipola. Lelo ukufina te kuti kupwishe ifilenga ukuti shiletumba kabili ukufina kuti kwalenga wakwata fye ifibala nelyo kuti kwalenga ubwafya ukukulilako. Icingawama ukucita, kupwisha ubwafya ubuli panshi ya nkanda kabili ukucita ifyo kuti kwalenga ukukanakwata imfine na kabili. Ifi fine e fyo wingacita nga naukwata ubwafya na bamunonko. Intanshi ishiba icilengele muleumana, kabili nga wacishiba ninshi mukaleka ukuumana. Na kabili nga wacita ifi ninshi ukalakonka amashiwi yasuma ayo Imfumu ya mano Solomone yalembele, ayatila: “Umuntu wa mano takalipa bwangu.”—Amapinda 19:11.

Ku ca kumwenako, Alice uo tulandilepo kale alandile pali ndume yakwe Dennis ukutila, “Alengila umo nsendama ukwabula ukunjipusha kabili alansendela ifintu.” Ici e cilenga baleumana. Nga iwe uleti cinshi cilenga baleumana? Nalimo umo takwata umucinshi. *

Alice kuti amona kwati pa kuti baleke ukuumana afwile fye ukweba Dennis ukutila elaingila mu muputule wakwe nelyo elabomfyako ifintu fyakwe. Nga acita ifi kuti amona kwati apwisha ubwafya lelo nalimo e lyo ubwafya bwingakulilako. Nomba nga ca kuti Alice aeba Dennis umulandu ashilingile ukwingila mu muputule wakwe no mulandu ashifwile ukulabomfesha ifintu fyakwe, ninshi bakalaumfwana.

Ishiba Ifya Kupwisha Ubwafya

Kwaba ifingi ifyo wingacita pa kuti muleke  ukuumana. Cimo pali ifi, kwishiba icilelenga uleumana na munonko. Finshi wingacita pa kuti mupwishe ubwafya nelyo ifyo wingacita pa kuti mwikalaumana? Eshako ukucita ifyakonkapo 6.

1. Umfwaneni ukulakonka amafunde yamo. Imfumu Solomone yalembele ukutila: “Abantu nga tabalelanshanya amapange yalafulungana.” (Amapinda 15:22) Pa kutila mwilaumana, lemba ifyo ulemona ukutila e filenga muleumana na munonko. Pangeniko amafunde ayo imwe bonse babili mwingasuminishanya ukulakonka ayengalenga mwapwisha ubwafya. Ku ca kumwenako, nga muumanina pa fintu mwakwata, ifunde lya kubalilapo kuti lyaba lya kuti: “Lyonse kwipusha ilyo ushilasenda ifintu fya munobe.” Ifunde lya bubili: “Munonko nga atila, ‘Nshilefwaya ulebomfyako ifintu fyandi,’ ninshi taufwile ukulafibomfya.” Ilyo mulepanga aya mafunde tontonkanyeni na pe funde Yesu alandilepo ilya kuti: “E ico, fyonse ifyo mufwaya abantu ukuti balemucitila, e fyo na imwe mulebacitila.” (Mateo 7:12) Nga mwakonka aya mashiwi mukapanga amafunde ayo imwe bonse mukalakonka. Lyena lanshanyeni na bafyashi benu pa kuti basuminisheko amafunde mwakulakonka.—Abena Efese 6:1.

2. Iwe wine ulekonka amafunde. Umutumwa Paulo alembele ati: “Bushe iwe, we usambilisha umbi, taubala waisambilisha we mwine? We ubila auti ‘Wilaiba,’ bushe uleba?” (Abena Roma 2:21) Bushe kuti wakonka shani ifyaba pali ili ilembo? Ku ca kumwenako, nga ca kutila ulefwaya munonko elaingila umo usendama ukwabula insambu, ninshi na iwe ufwile ukulakonkonsha ilyo ushilaingila mu muputule wakwe nelyo na iwe ufwile ukumwipusha nga ulefwaya ukubelengako amakalata yakwe aya pa kompyuta nelyo amameseji ya pali foni.

3. Wilafulwa bwangu. Cinshi cingawamina ukukonka aya mashiwi yasuma? Pantu ipinda lya mu Baibolo litila, “ubukali bwaba mu fifuba fya bawelewele.” (Lukala Milandu 7:9) Nga ca kuti ulafulwa bwangu, ukalaba fye uwa bulanda. Ukwabula no ukutwishika, munonko akulacita nelyo ukulanda ifintu ifingakukalifya. Lelo ipushe auti, ‘Bushe na ine nalimukalifyapo kale?’ (Mateo 7:1-5) Jenny atile, “Ilyo nali ne myaka 13 naletontonkanya ukuti ifyo nalelanda e fyacindeme sana kabili bonse balingile fye ukufikonka. Umwaice wandi na o pali ino nshita e fyo atontonkanya. E co nangu alande fimo, nshifulwa.”

4. Ule-elela no kulabako. Mufwile ukulanshanya amafya ayakalamba no kuyapwisha. Lelo bushe ufwile ukukalipila munonko pa cilubo icili conse ico alufyanya? Yehova alatemwa nga ca kuti ‘ulesuulako fye ku filubo.’ (Amapinda 19:11) Alison uuli ne myaka 19 atile: “Ine na nkashi yandi Rachel ilingi line tulesha ukupwisha ubwafya tukwete. Bonse tulangufyanya  ukulomba ubwelelo no kulanda icacilenga ukuti tupusane. Limo nsalapo ukwisalanda pa bwafya ubushiku bwakonkapo. Ilingi line icicitika ca kuti nga bwaca, cilanguka ukwelela no kulabako fye.”

5. Lekeni abafyashi bamwafwe ukupwisha ubwafya. Nga ca kutila iwe na munonko mwafilwa ukupwisha ubwafya, abafyashi benu kuti bamwafwa ukulacita ifingaleta umutende. (Abena Roma 14:19) Lelo uleibukisha ukutila nga ulepwisha ubwafya ukwabula ukuti abafyashi bobe bakwafwe, ninshi naukula.

6. Ulemonamo imibele isuma muli bamunonko. Bamunonko bafwile balikwata imibele iisuma iyo ushakwata. Lemba imibele isuma iyo munonko umo umo akwata.

Ishina Imibele isuma akwata

․․․․․ ․․․․․

Ukucila ukulatontonkanya sana pa filubo fya bamunonko, kuti cawama walabeba imibele isuma bakwata iyo watemwa.—Amalumbo 130:3; Amapinda 15:23.

Ico ufwile ukwishiba: Nga wafuma pa ng’anda ukalaba na bantu abakalakukalifya, na ba bantu bakaba ni balya nalimo ukalabomba nabo e lyo na bambi fye, abashakwata umucinshi, abashilangulukilako kabili abaitemwa. Kanshi pa ng’anda e po wingasambilila ukupwisha amafya ya musango yu. Nga ca kuti walikwata ndume yobe nelyo nkashi yobe uwayafya, ulemona ukuti e nshita ya kusambililako fimo. Uyu munonko kuti akulenga wasambilila amasambililo yacindama ayengakwafwa ku ntanshi!

Baibolo ilanda icishinka ilyo itila, te lyonse munonko engaba cibusa obe. (Amapinda 18:24) Nangu nga uli ne ca “kuilishanya” pali bamunonko, kuti wakosha bucibusa bobe nabo nga ca kuti “muleshipikishanya.” (Abena Kolose 3:13) Nga wacita ifyo, bamunonko tabakalekukalifya sana na iwe tawakalebakalifya sana!

Ifipande fimbi ifitila “Abacaice Bepusha Ukuti” kuti wafisanga pa Intaneti pa www.watchtower.org/ype

[Amafutunoti]

IFYA KUTONTONKANYAPO

● Mulandu nshi cacindamina ukwishiba ubwafya mumaninapo e lyo ne cilenga?

● Pa nshila 6 isho tulandilepo, ni nshila nshi iyo ulefwaya ukubombelapo?

[Akabokoshi pe bula 27]

 ISHIBA ICILENGA MULEUMANA

Bushe ulefwaya ukwishiba icingakwafwa pa kuti wilaumana na bamunonko? Belenga umulumbe wa kwa Yesu uwa mwana uwafumine pa ng’anda no kuyaonaula icuma bamusungile.—Luka 15:11-32.

Ubike sana amano ku fyo umukalamba wakwe acitile ilyo umwaice wakwe abwelele pa ng’anda. Lyena wasuke aya mepusho.

Cinshi cacitike icalengele umukalamba wakwe ukufulwa?

Bushe ulemona ukuti bwafya nshi bwalipo?

Bushe bawishi bacitile shani pa kupwisha ubwafya?

Bushe cinshi umukalamba wakwe alingile ukucita pa kupwisha ubwafya?

Nomba ibukisha ifyo mwapusene nomba line na munonko. Lyena asuka aya mepusho.

Cinshi calengele?

Bwafya nshi ulemona ubwalipo?

Mafunde nshi ayo mwingasuminishanya ukulakonka ayengapwisha ubu bwafya kabili ayengalenga ukuti mwilaumana?

[Akabokoshi ne Fikope pe bula 28, 29]

IFYO ABAICE BANOBE BALANDAPO

“Mfwaya twaba ifibusa na bankashi nandi mu bumi bwandi bonse, e co ino ine e nshita mfwile ukucitapo cimo pa kuti mbe cibusa wabo.”

“Mu lupwa lwesu tucitila ifintu pamo, kabili ici calenga twaikatana. Tatuumana sana nge fyo cali kale.”

“Ine na nkashi nandi tatwaba cimo cine. Ena alikwata umutima uusuma kabili nalimutemwa sana!”

“Ukukwata bankashi nandi, kulalenga tuleibukisha ifintu ifisuma ifyacitike kale. Bonse mwe bakwata bamunyinenwe, ‘Ala mwalishuka ukubakwata!’”

[Ifikope]

Tia

Bianca

Samantha

Marilyn

[Icikope pe bula 27]

Ifilenga abana nkashi ukuumana fyaba kwati ni mfine—pa kupwisha ukuumana ufwile ukwishiba icilenga