Muno nshiku, ificitika mu ndupwa ishingi ku fyalo fya basungu fyalyaluka. Kale, abana balekonka ifyo abafyashi balefwaya. Nomba ino nshita mu ndupwa ishingi, abafyashi ebacita ifyo abana balefwaya. Ku ca kumwenako, tontonkanyeni pa fyebo fyakonkapo ifilelanga ificitika mu ndupwa shimo.

• Banyina no mwana uwa myaka ine bali mwituuka, e lyo umwana abula aka kwangasha. Banyina baesha ukumulesha, abati, “Bushe tawakwata ifya kwangasha ifingi?” Lyena bailuka ukuti kanshi nga tabacimwipusha. E lyo umwana alilila ati: “Nakakeene ndekafwaya!” Banyina batiina ukuti alatampa ukulila filya fine acita lyonse, eco bamuleka asenda.

• Umwana uwa myaka 5 acilima bawishi ninshi baleshimika ilyashi na banabo. Alanda ati, “Nanaka mwe, tiyeni ku ng’anda!” Bawishi baputukisha ilyashi, bainamako e lyo baeba umwana mwi shiwi ilisuma abati, “Twalaya nomba line, waumfwa?”

• James uuli ne myaka 12 na kabili na bamupeela umulandu wa kusasukila bakafundisha bakwe. Mu nshita ya kukalipila umwana bawishi ba kwa James bafulilwa kafundisha, abati “Awe kafundisha obe alikupata fye, nkaya musoselela ku bakalamba be sukulu!”

Ifi twalandapo nangu fya kwelenganya fye, ukucitika kwena filacitika. Filelangilila fye amafya yaba mu mayanda umo abafyashi balekelesha abana babo, umo babapeela fyonse fye ifyo balilila, e lyo no kulabafumya mu mulandu na lintu balufyenye. Icitabo citila The Narcissism Epidemic, citila “Muno nshiku naciseeka sana abafyashi ukulatungululwa na bana. Lelo kale, abana balishibe ukuti abafyashi e balingile ukulabatungulula.”

 Kwena abafyashi abengi balesha ukusambilisha abana imibele iisuma, tabapelela fye pa kucita ifisuma pa kuti abana basambilileko lelo balabalungika mu nshila iisuma. Na lyo line, icitabo tulandilepo kale citila abafyashi abasalapula abana babo, ‘babamona ukuti tababa bwino.’

Cinshi calenga ifintu ukuba ifi? Bushe abafyashi balileka ukusalapula abana?

Abantu bamo batila amaka abafyashi bakwata pa bana babo yatendeke ukuceepa muli ba 1960, ilyo abasambilila sana balecincisha abafyashi ukulatentemba sana abana. Baleti: ‘Muleba ifibusa fyabo, mwilalenga balemona ukuti ni mwe mwakwatapo amaka pa ng’anda.’ ‘Ukutasha abana kwaliwama ukucila ukubasalapula.’ ‘Mu nshita ya kulungika abana nga balufyanya, mulebatasha fye.’ Mu nshita ya kweba abafyashi ukuti balingile ukulatasha abana nga calinga e lyo no kubalungika nga balufyanya, abasambilila sana baletila apo abana tabakosa mu nkuntu, ukubasalapula kuti kwalenga balaumfwa sana ububi kabili nga bakula kuti bapata abafyashi babo.

Tapakokwele batendeke ukulanda ukuti ukucita ifi kulalenga abana ukuicetekela. Cali kwati e lyo baishibe ifyo umo afwile ukucita pa kuba umufyashi umusuma, e kutila: Ukulacita ifingalenga abana balaicetekela. Kwena, calicindama ukuti tuleafwa abana ukulaicetekela, lelo ifi balelanda fyalicilile mu cipimo. Abasambilila sana baleeba abafyashi ukutila: ‘Mwilaeba abana amashiwi pamo nga awe na ici wacita cibi.’ ‘Muleeba abana amashiwi ayalanga ukuti balicindama sana no kutila kuti baba conse ico bafwaya ukuba.’ Cali kwati aba bantu baleti ukusansamusha abana kwalicindama ukucila ukubakusha bwino.

Nomba icafumamo muli ifi abasambilila sana balelanda ca kuti, balenga fye abana balamona kwati abantu bonse balingile ukulabatentemba. Icitabo ca Generation Me citila, ici calilenga abacaice abengi “ukukanaishiba ifya kucita nga babakalipila nelyo bafilwa ukucita ifintu fimo mu bumi.” Umufyashi umo uo balandapo muli ici citabo  atile, ‘Ku ncito tabatentemba umuntu nangu umo, nga wafilwa ukulemba bwino ifyo abakalamba ba ncito balefwaya ulembe tabakakutashe pa mulandu wa kuti wacilemba pe pepala ilisuma. Kanshi ukukusha abana muli uyu musango kubonaula.’

Mu myaka iingi iyapita, ifyo balanda ukuti e nshila isuma iya kukushishamo abana filaya fileyaluka. Ba Ronald G. Morrish batile, “Ifi inshila sha kusalapwilamo abana shaaluka-aluka, cilanga fye ifyo abantu mu calo balaaluka.” * Kanshi nga filya Baibolo ilanda, abafyashi nga tabacenjele, nabo bene kuti ‘balasendwa nga ku mabimbi nangu ukutwalwa uku no ku, ku mwela onse uwe sambilisho.’—Abena Efese 4:14.

Kanshi ukutentemba sana abana takwawama nangu fye panono. Takwalenga fye abafyashi ukukanakwata amaka pa bana lelo kwalenga abana ukukanakwata ubutungulushi bwine bwine ubo balingile ukukwata pa kuti balesala bwino ifya kucita, no kulacita ifintu ifilanga ukuti baliicetekela.

Bushe kwaliba inshila iisuma iya kusalapwilamo abana?