ABANTU abengi batila, “Tapali ico umuntu engacita ukwabula indalama.” Ca cine ukuti indalama shisuma pantu umuntu afwile ukukwata indalama pa kuti ashite ifya kulya, ifya kufwala na pa kuti asonkele nelyo ashite ing’anda. Umuntu uulemba amalyashi pa fya ndalama atile: “Indalama shisuma sana ica kuti nga twalilekele ukushibomfya kuti twatendeka ukulasakamikwa sana kabili mu mweshi fye umo, kuti kwaba icimfulumfulu.”

Lelo te muli fyonse umo indalama shingatwafwa. Kalemba wa mishikakulo uwa ku Norway, Arne Garborg, atile: “Kuti twabomfya indalama ukushita ifya kulya, lelo ku mukoshi nga nakufiita te kuti tufilye, kuti twashita umuti, lelo te kuti tushite ubumi ubusuma, kuti twashita apa kulaala, lelo te kuti tushite utulo, kuti twabomfya indalama pa kwishiba fimo, lelo te kuti tushite amano, kuti twashita ifibekobeko, lelo te kuti tushite ukuyemba, kuti twashibomfya ukucita ifintu twatemwa, lelo te kuti tushite insansa, kuti shalenga twaishibana na bantu abengi, lelo te kuti shishite ifibusa fya cine, kuti shalenga twakwata ababomfi, lelo te kuti shilenge baba ne cumfwila.”

Nga tulemona ukuti indalama shabelako fye ukushita ifyo tukabila, tatwakulafwaisha ukukwata indalama ishingi. Baibolo itila: ‘Ukutemwa indalama e ntulo ya bubi bwa misango yonse, kabili bamo pa kushitemwisha . . . balailasaula abene amacushi ayengi.’—1 Timote 6:10.

Nga fintu Baibolo yalanda, indalama tashabipa, lelo icabipa kutemwa indalama. E ico ukutemwa indalama kuti kwalenga balupwa ne fibusa bapatana. Natulande pa fyacitikiile abantu bamo.

 Ba Daniel batile: * “Nalemona kwati cibusa wandi Thomas aliba bwino kabili wa cishinka. Ilyo nshilamushitisha motoka, twaleumfwana bwino sana. Ine namwene ukuti motoka tayakwete ubwafya ubuli bonse. Thomas alisumiine ukushita motoka kabili alisaine ukuti takabweshe nangu ikakwate ubwafya ubuli bonse. Ilyo papitile imyeshi itatu, motoka yalifwile. Thomas alifulilwe sana ica kuti anjebele ukuti imfwile fye ukumubwesesha indalama shakwe. Ala calimponeshe pa musao! Ilyo naeseshe ukulanshanya nankwe, alifuliilweko. Kanshi indalama shalilengele napatana no munandi.”

Ba Esin batile: “Naleumfwana sana no mwaice wandi Nesrim, ica kuti nshaletontonkanyapo ukuti bushiku bumo indalama kuti shalenga twapatana. Ku ca bulanda, indalama shalengele twapatana. Ilyo abafyashi besu bafwile, balitushilile ifyuma kabili batile tukaakane ifi ifyuma pa kati. Umwaice wandi ena alefwaya ukuti asende ifyuma ifingi. Ilyo namwebele ukuti tufwile ukukonka ifyo abafyashi besu batwebele, alifulilwe icine cine kabili atendeke ukuntiinya. Ukufika na lelo, umwaice wandi alimpata.”

Ifyo bamo bamona indalama kuti fyalenga balatontonkanya ifyabipa pa bantu bambi. Ku ca kumwenako, umukankaala kuti alatontonkanya ukuti icilenga umuntu ukuba umupiina bunang’ani. E lyo abapiina na bo, kuti balatontonkanya ukuti abakankaala balitemwa fye indalama nelyo bafunushi. Leanne, uwafyelwe ku bafyashi abali abakankaala alilondolwele ifyo abantu bamo baletontonkanya ifibi pali ena. Atile:

“Abantu abengi balishibe ukuti batata bali abakankaala sana. E ico abantu balenjeba ukuti: ‘Nga ulefwaya icili conse kweba fye abafyashi bobe,’ bambi nabo balenjeba abati, ‘Ala te bonse abakankaala abengashita imyotoka ishisuma nga bafyashi bobe.’ Mu kupita kwa nshita, nalyebele abanandi ukuti ifyo balenjeba fyalenkalifya no kuti balingile fye ukuleka ukunjeba amashiwi ya musango uyo. Nshalefwaya ukwishibikwa ukuti ndi mwana wa bakankaala, lelo nalefwaya abantu ukunjishiba pa fisuma ifyo nalecitila abantu.”

Baibolo tailanda ukuti indalama shalibipa nelyo ukuti calibipa ukukwata indalama ishingi. Kanshi ukukwata ifyuma ifingi takwabipa, lelo icabipa ni fintu umuntu amona ifyuma. Ifyo Baibolo ilanda pa kukwata ifyuma, fya cine kabili filatwafwa nga fintu fye fyaleafwa abantu ilyo yalembelwe fye. Natulande pa fya kumwenako fimo.

BAIBOLO ITILA: “Wilaicusha pa kuti unonke ifyuma.”—Amapinda 23:4.

Icitabo ca The Narcissism Epidemic cilanda ukuti, abantu abafwaisha ukukwata ifyuma ilingi line “balalwala amalwele ya muntontokanya, ifilonda pa mukoshi, inuma e lyo no mutwe ukukalipa. Bambi kuti baba bacakolwa nelyo kuti balabomfya imiti ikola. Kanshi ukufwaisha ukukwata ifyuma kulalenga abantu baba na mafya.”

 BAIBOLO ITILA: “Mu mikalile yenu mwilatemwa indalama, lelo muteke imitima ku fintu ifyo mukwete.”—AbaHebere 13:5.

Nangu fye muntu uushatemwa sana indalama, limo alasakamikwa pa ndalama, lelo tekalila fye ukusakamikwa. Ku ca kumwenako, umuntu uushatemwa indalama tasakamikwa sana nga ca kuti kuli ifyacitika ifyalenga camoneka kwati apoosa fye indalama shakwe mu menshi. Lelo aba fye kwati ni filya umutumwa Paulo aumfwile ilyo atile: “Nalishiba ifya kwikala ilyo nkwete ifinono, kabili nalishiba ne fya kwikala ilyo nkwete ifingi. Muli fyonse na mu mibele yonse nalisambilila inkama ya kwikuta ne ya kuba ne nsala, iya kukwata ifingi ne ya kubulwa.”—Abena Filipi 4:12.

BAIBOLO ITILA: “Uutetekela ifyuma fyakwe akawa.”—Amapinda 11:28.

Abafwailisha pa fintu batila indalama shilalenga sana ukuti mu fyupo muleba amafya ica kuti bamo ne fyupo filapwa. Bamo nabo balayipaya pa mulandu wa ndalama. Ku bantu bambi, indalama shalicindamisha ukucila fye ne cupo nangu ubumi bwabo! Abashatemwa indalama bena tabatontonkanya ukuti indalama kuti shapwisha amafya yonse, lelo bamona ukuti amashiwi Yesu alandile ya cine. Atile: “Umuntu nangu akwate shani ifingi, ubumi bwakwe tabwaba mu fintu akwata.” —Luka 12:15.

Nga mulefwaya ukwishiba nga ca kuti mwalitemwa indalama, mulingile ukuyipusha amepusho yakonkapo.

• Bushe ndafwaisha ukucita ifingandetela ifyuma bwangu?

• Bushe nalikwata akaso ka ndalama?

• Bushe abantu abo mfwaya baba ifibusa fyandi ni balya abalanda fye pa ndalama na pa fintu bakwata?

• Bushe ndabepa ubufi nelyo ukucita ifintu fimbi ifyabipa pa kuti fye nkwate indalama?

• Bushe indalama shilalenga ndeumfwa ukuti nalicindama?

• Bushe lyonse ntontonkanya fye pa ndalama?

• Bushe ukufwaisha indalama kulalenga ubumi bwandi ukukanaba bwino nelyo shilalenga nalafilwa ukusakamana ulupwa lwandi?

  Muleba bakapekape

Nga ca kuti pali ifi ifipusho pali ico mwacasuka ati ee, ninshi mulingile ukubombesha pa kuti mukaane itunko lya kutemwisha ifyuma. Mwilapanga ifibusa na bantu abatemwa indalama, lelo mulepanga ifibusa na bantu abakwata imibele iisuma.

Mulingile ukubika sana amano ku bumi bwenu, kuli balupwa e lyo na ku fibusa, ukucila ukubika fye amano ku kufwaya indalama. Nga mulecita ifi, cikailanga fye apabuuta tuutu ukuti tamwatemwa indalama.