Abacaice bamo nga bafuma pa ng’anda no kuya mu kuyikalila, balakwata amafya ica kuti balasalapo ukubwelelamo ku ng’anda. Bushe ifya musango uyu fyalikucitikilapo?

Nangu ca kuti walitemwa abafyashi bobe, kuti cakwafya ukubwelelamo ku ng’anda. Sarah * atile: “Ilyo natendeke ukuyikalila, naliicetekele sana pantu nshaleenekela abantu bambi ukulangafwa. E ico nshalefwaya ukubwelelamo ku ng’anda pantu nalemona kwati abantu bakulamona kwati ndi mwaice.” Ifi fine e fyo na Richard alemona. Atile: “Nangu ca kuti nalifililwe ukuyikalila, nshalefwaya ukubwelelamo ku bafyashi bandi. Nalemona kwati abantu kuti balanseka.”

Nga ca kuti ifi twalandapo e filekucitikila, ninshi cino cipande calakwafwa ukwishiba ifyo wingacita pa kuti ukatendeke ukuyikalila na kabili.

Indalama. Abacaice abengi nga bafuma pa ng’anda balapapa nga basanga ifyo ukuyikalila kwayafya. Richard uo tulandilepo kale atile: “Ilyo naleyikalila, indalama shonse isho nasungile shalipwile.” Ifi fine e fyo cali na kuli Shaina, umukashana uwafumine pa ng’anda ninshi ali ne myaka 24, kabili uwabweleelemo ku ng’anda pa numa ya kuyikalila fye pa mwaka umo na hafu. Atile: “Nalingile ukulabomfya bwino indalama. Ilyo nalefuma pa ng’anda nshakwetepo indalama nangu shimo, kabili nabwelelemo ku ng’anda ninshi ndi ne nkongole.” *

Icinto ukwafya. Shaina alandile ukuti nangu ca kuti walipekenye bwino ifyo wali no kulaikala, nga ca kuti incito yapwa ifintu filafya. Atile, “Ilyo napwile isukulu lya fya ku cipatala, naingile mu kabungwe akangafwile ukusanga incito. Nomba ilyo incito yapwile, calimpeseshe amano. Apo naleikala ku mushi, takwali kumbi uko nali no kusanga incito iyo naishibe.”

Ukukanaishiba ifyo ukuyikalila kwaba. Abacaice abengi batendeka ukubomba ninshi tabalaishiba ifyo ukuyikalila kwaba. Basanga ukuti incito shalikosa sana ukucila ifyo baletontonkanya. Cilabapapusha nga basanga ukuti tabakwata ubuntungwa ubo baleenekela nga ca kuti balayikalila, kabili tabeshiba ukuti ukuyikalila kwalyafya.

Eba abafyashi bobe ukuti ulefwaya ukubwelela pa ng’anda. Kuti walanshanya nabo pa fintu fimo pamo nga: Imyaka nelyo imyeshi ulefwaya ukwikala nabo pa ng’anda. Ifyo ukalashitako nelyo ukulipila nga wabwela. Imilimo ya pa ng’anda iyo ukalabombako e lyo ne fyo ukacita pa kuti ukatendeke ukuyikalila na kabili. Ufwile ukulaibukisha ukuti nangu ukule shani, nga uleikala pa bafyashi bobe, ulingile ukulakonka amafunde yabo.—Ilembo ilingakwafwa: Ukufuma 20:12.

Sambilila ifya kubomfya bwino indalama. Icitabo icitila The Complete Guide to Personal Finance: For Teenagers and College Students citila: “Ukulabomfya bwino indalama kwalicindama sana. . . . Kanshi ulingile ukusambilila libeela ifya kubomfya bwino indalama no kukanalashibomfya ku fintu ifishicindeme.”—Ilembo ilingakwafwa: Luka 14:28.

Kuti waipushako abengakupandako amano. Abafyashi nelyo abakalamba bambi kuti bakupandako amano pa fya kusunga indalama, ukwishiba ifya kushita e lyo ne fintu fimbi ifyo ufwile ukulalipila. Marie atile, “Natendeke ukushita fye ifintu ifyo nalekabila. Umunandi alingafwile ukulemba ifintu ifyo nalekabila e lyo ne fyo nshalekabila. Ala nalipapile ukusanga ukuti ifintu ifingi ifyo naleshita fintu ifyo nshalekabila no kukabila! Nalisambilile no kuti mfwile ukuilama pa kuti ndeikala bwino.”—Ilembo ilingakwafwa: Amapinda 13:10.

Tendeka ukufwaya incito. Ulebomfya inshita iyo walepoosa ku ncito ku kufwaya incito imbi. Uleibukisha ukuti: Abantu bamo kuti bakweba ukuti “ufwile ukufwaya incito iyo watemwa.” Nomba incito ya musango uyo kuti yayafya ukusanga kabili kuti yalenga wakaana ukwingila incito iili yonse iingamoneka. Kanshi ukucila ukubika fye amano ku kufwaya incito iyo watemwa, ufwile ukulafwaya ne ncito shimbi. Ufwile ukulaibukisha ukuti ukulabomba bwino incito kwalicindama ukucila fye ne ncito ubomba. Na kuba, casangwa ukuti umuntu nga aishiba ukubomba bwino incito, alatendeka ukutemwa incito abomba. Te kuti tutile ulingile fye ukulabomba incito iyo watemwa pa kuti utemwe ukubomba.