1. Finshi filanga ukuti Abrahamu alicetekele ukuti Yehova wa mulinganya? (Moneni icikope pa muulu.)

“BUSHE Kapingula wa pano isonde ponse takacite icalungama?” (Ukute. 18:25) Ici icipusho Abrahamu aipwishe cilanga ukuti alicetekele ukuti Yehova ali no kupingula imisumba ya Sodomu na Gomora mu mulinganya. Abrahamu alishininkishe ukuti Yehova tali na “kwipaila umulungami kumo no mubifi.” Alishibe ukuti Yehova ‘te kuti acite’ ica musango uyu. Pa numa ya myaka nalimo 400, Yehova umwine ailondolwele ukuti: “Cilibwe, imilimo yakwe yalifikapo, pantu inshila shakwe shonse mulinganya. Lesa uwa cishinka, uushaba na lufyengo; alilungama kabili alitambalala.”—Amala. 31:19; 32:4.

2. Mulandu nshi twingalandila ukuti Yehova te kuti afyenge uuli onse?

² Cinshi calengele ukuti Abrahamu acetekele ukuti ubupingushi bwa kwa Yehova lyonse bwalilungama? Pantu Yehova wa mulinganya kabili alilungama. Na kuba ishiwi lya ciHebere  ilyo bapilibula ukuti “umulinganya” na ilyo bapilibula ukuti “ubulungami,” ilingi line aya mashiwi yaba pamo mu Malembo ya ciHebere. Tapaba ubupusano pali aya mashiwi. Kanshi apo Yehova alilungama, alaba no mulinganya ilyo alepingula. Na kabili Icebo cakwe, citila, ‘alitemwa ubulungami no mulinganya.’—Amalu. 33:5.

3. Landeni pa lufyengo ulucitika mu calo.

³ Apo mwi sonde mwalifula ulufyengo, abantu ababa no mutima wa kufwaya ukwishiba Lesa balasansamushiwa nga baishiba ukuti Yehova lyonse aliba no mulinganya. Inshita shimo abantu balabafyenga icine cine. Ku ca kumwenako, abantu bamo balibakaka pa milandu iyo bashacita. Ilyo batendeke ukufwailisha imilandu ukubomfya DNA balifumishe abafungwa bamo abali mu cifungo pa myaka iingi pantu balipitulwike mu milandu yabo no kusanga ukuti babakakiile pa milandu iyo bashacitile. Kwena umuntu nga bamukakila pa mulandu uo ashacitile kuti camukalifya umutima kabili kuti akalipa no kukalipa, lelo kwaliba ulufyengo ulucitikila Abena Kristu ulwayafya sana ukushipikisha.

4. Bushe icitetekelo ca Mwina Kristu kuti caeshiwa shani?

⁴ Abena Kristu batontonkanya ukuti abengabafyenga fye bantu abashili Bena Kristu banabo. Lelo icitetekelo cesu kuti caeshiwa nga twamona kwati bamo mu cilonganino nababafyenga nelyo nga twamona kwati nabatufyenga. Kuti mwacita shani nga mwamona ukuti bamufyenga mu cilonganino nelyo Umwina Kristu munenu amufyenga? Bushe mukapunwishiwa?

5. Mulandu nshi Umwina Kristu ashingapapila nga amona bamo babafyenga mu cilonganino nelyo nga bamufyenga?

⁵ Apo bonse tatwapwililika kabili tulalufyanya, twalishiba ukuti abantu mu cilonganino kuti batufyenga nelyo ifwe bene kuti twafyenga bambi. (1 Yoh. 1:8) Nangu ca kuti ifi tafyaseeka, Abena Kristu ba cishinka tabapapa nelyo ukupunwishiwa nga babafyenga. No mulandu wa kuti Yehova alitupeela Icebo cakwe umwaba ifyo twingakonka pa kuti tutwalilile ukuba aba kaele na lintu batufyenga ku ba bwananyina.—Amalu. 55:12-14.

6, 7. Bushe munyinefwe umo bamufyengele shani mu cilonganino, kabili finshi fyamwafwile ukwishiba bwino ifya kucita?

⁶ Natulande pali munyinefwe Willi Diehl. Ukutula mu 1931 uyu munyinefwe alebombela pa musambo wa mu Bern ku calo ca Switzerland. Mu 1946, alilesangwa kwi sukulu lya Gileadi ilyalenga 8 ilyabelele mu musumba wa New York, mu calo ca U.S.A. Ilyo apwishishe amasambililo, mu kupita kwa nshita balimutumine ukuyaba kangalila wa muputule mu calo ca Switzerland. Mu lyashi munyinefwe Diehl alembele pa bumi bwakwe, atile: ‘Mu May 1949, naishibishe umusambo wa mu Bern ukuti nalepanga ukuupa.’ Bushe bamwaswike shani? Bamwaswike ati: “Takuli amashuko yambi ukucila pali bupainiya bwa nshita yonse.” Munyinefwe Diehl batile: “Nshasuminishiwe ukupeela amalyashi,  . . . Abengi tabaletuposha, baletumona nga abantu abatamfiwa.”

⁷ Bushe munyinefwe Diehl acitile shani? Atile: ‘Na lyo line twalishibe ukuti amalembo tayalesha ukuupa, e co twalepepa lyonse kabili twacetekele fye Yehova.’ Mu kupita kwa nshita, ifyo aba bwananyina  balemona icupo fyalyalwike, kabili munyinefwe Diehl balimubweseshe imilimo alebomba mu cilonganino. Pa mulandu wa kuti alitwalilile ukuba uwa cishinka, Yehova alimulambwile. * Kanshi tulingile ukuyipusha atuti: ‘Bushe nga bamfyenga nga fintu bafyengele munyinefwe Diehl kuti nacita ifyo acitile? Bushe kuti nalolela pali Yehova nelyo kuti nashintilila pa mano yandi pa kupwisha ulufyengo?’—Amapi. 11:2; belengeni Mika 7:7.

8. Cinshi nalimo icingalenga mwalamona kwati nabamufyenga nelyo kwati umuntu umbi nabamufyenga?

⁸ Limo kuti mwamona kwati nabamufyenga nelyo kwati uwa mu cilonganino nabamufyenga. Icingalenga ifi ni co tatwapwililika, tatumona ifintu ukulingana ne fyo fili, e lyo limbi icingalenga ni co tatwishibe ifishinka fyonse. Na lyo line, nampo nga natwishiba bwino ifishinka nelyo iyo, tulingile ukulapepa kuli Yehova no kushintilila pali ena, kabili nga twatwalilila ukuba aba cishinka ‘tatwakafulilwe Yehova.’—Belengeni Amapinda 19:3.

9. Bantu nshi twalalandapo muli cino cipande e lyo na mu cikonkelepo?

⁹ Natulande pa bantu abo Baibolo yalandapo abo bafyengele e lyo na bafyengele abanabo. Muli cino cipande twalalanda pali Yosefe icishikulula ca kwa Abrahamu ne fyo bandume nankwe bamucitile. Mu cipande cikonkelepo, tukalanda pa fyo Yehova acitile kuli Ahabu imfumu ya Israele e lyo na pa fyo umutumwa Petro acitile ilyo ali mu Antioke ya ku Suria. Ilyo twakulasambilila pali aba bantu, mulemona ifyo mwingasambililako ifingamwafwa ukubika amano ku fya kwa Lesa no kutwalilila ukuba cibusa wa kwa Yehova maka maka ilyo mwafyengwa.

10, 11. (a) Bushe Yosefe bamufyengele shani? (b) Lishuko nshi Yosefe akwete ilyo ali mu cifungo?

¹⁰ Umubomfi wa kwa Yehova uwa cishinka Yosefe balimufyengele. Te bantu fye aba kutali abamufyengele lelo icabipishe ca kuti na bandume nankwe balimufyengele. Ilyo Yosefe ali ne myaka 17, bandume nankwe balimwibile kabili balimushitishe ukuba umusha. Abamushitile bamusendele ku Egupti. (Ukute. 37:23-28; 42:21) Ilyo ali mu Egupti balimubepeshe ukuti alefwaya ukucenda muka mwine, kabili balimubikile mu cifungo ukwabula no ku mulubulwisha. (Ukute. 39:17-20) Imyaka yonse ilyo ali umusha na iyo aikele mu cifungo yali 13. Finshi tulesambilila ku fyo Yosefe apitilemo ifingatwafwa Umwina Kristu munensu nga atufyenga?

¹¹ Yosefe ali ne shuko lya kwebako umufungwa munankwe amafya akwete. Ilyo uyu mufungwa tabalamubika mu cifungo, alebomba umulimo wa kupeela imfumu ifya kunwa. Ilyo Yosefe no walebomba umulimo wa kupeela imfumu ifya kunwa bali mu cifungo, uyu mwaume alilotele iciloto kabili Lesa alyafwile Yosefe ukwilula umo iciloto calolele. Yosefe aebele uyu mwaume ukuti bali no kumubwesesha umulimo alebomba mwi sano lya kwa Farao. Ilyo Yosefe amwebele ifi, alimwebeleko na pa bwafya akwete. Kuti twasambililako isambililo ilyacindama ku fyo Yosefe alandile na ku fyo ashalandile.—Ukute. 40:5-13.

12, 13. (a) Bushe ifyo Yosefe aebele uwalepeela imfumu ifya kunwa filanga shani ukuti tatemenwe ifyo bamufyengele? (b) Finshi Yosefe ashaebele uwalepeela imfumu ifya kunwa?

¹² Belengeni Ukutendeka 40:14, 15. Moneni  ukuti Yosefe atile “nasendelwe ukufuma mu calo ca baHebere.” Ishiwi lya ciHebere ilyo bapilibula ukuti “nasendelwe,” lipilibula ukuti Yosefe balimwibile. Ukwabula no kutwishika balimufyengele. Yosefe na kabili alandile no kuti tapali umulandu uo acitile uwalengele bamubike mu cifungo. Ilyo alandile ifi, aebele uwalebomba umulimo wa kupeela imfumu ifya kunwa ukuti akamulandepo kuli Farao. Mulandu nshi? Atile pa kuti ‘bakamfumye mu cifungo.’

¹³ Bushe ifyo Yosefe alandile fyalelanga ukuti alitemenwe ifyo alepitamo? Awe nakalya. Alishibe ukuti balimufyengele. Tapitile mu mbali ilyo alelondolwela uwalebomba umulimo wa kupeela imfumu ifya kunwa, nalimo uwali no kumwafwa. Na lyo line Amalembo tayalandapo ukuti Yosefe alyebeleko umuntu umbi nangu fye ni Farao ukuti bandume nankwe ebamwibile. Na kuba, ilyo bandume nankwe baile ku Egupti, batendeka no kumfwana na Yosefe, Farao alibapokelele, abapeela no kwa kwikala, kabili alibapeele ne “fisuma fyonse ifya mu calo ca Egupti.”—Ukute. 45:16-20.

14. Finshi fingatwafwa ukukanalanda ifyabipa nangu batufyenga mu cilonganino?

¹⁴ Umwina Kristu nga amona kwati nabamufyenga, alingile ukucenjela pa kuti tatendeke ukucita ulwambo. Kwena caliba fye bwino ukwebako baeluda ukuti bamwafwe, no kubebako nga kuli uwa mu cilonganino uucitile ulubembu ulukalamba. (Lebi 5:1) Lelo cilawama ukupwisha imilandu iinono ukwabula ukwebako umuntu umbi nangu fye ni baeluda. (Belengeni Mateo 5:23, 24; 18:15.) Kanshi tulingile ukukonka ifyo Baibolo ilanda pa kupwisha amafya ya musango uyu. Limo kuti twasanga ukuti no kutufyenga tabatufyengele. Kuti twaba ne nsansa nga ca kuti ilyo twalemona kwati nabatufyenga tatwabifishe ishina lya Umwina Kristu munensu! Muleibukisha ukuti nampo nga nabatufyenga nelyo nga tabatufyengele, ukulanda ifyabipa te kuti kulenge ifintu ukuwama. Kanshi nga tuli aba cishinka kuli  Yehova na kuli bamunyinefwe, tatwakulalanda ifyabipa. Uwaimbile amalumbo alandile pa muntu ‘uwenda uwa kaele’ ati, ‘tacita ulwambo ku lulimi lwakwe. tacita icabipa ku munankwe, kabili taseebanya cibusa wakwe uwa pa mutima.’—Amalu. 15:2, 3; Yako. 3:5.

15. Bushe bucibusa Yosefe akwete na Yehova bwamwafwile shani?

¹⁵ Kuli bucibusa Yosefe akwete na Yehova tulesambililako icintu icacindama. Mu myaka yonse 13 iyo alecula, Yosefe alecita ifyalelanga ukuti alishibe ifyo Yehova amona ifintu. (Ukute. 45:5-8) Talepeela Yehova umulandu pa mafya akwete. Nangu ca kuti talabile ifyabipa ifyamucitikile, taleenda ne cikonko ku mukoshi. Ne cacilapo ukucindama ca kuti, talekele ifilubo fya bantu bambi ne fyabipa ifyo bamucitile fyalenga ataluka kuli Yehova. Apo Yosefe ali uwa cishinka, alimweneko uko Yehova apwishishe ulufyengo ulwa mucitikile, kabili alimupaalile pamo no lupwa lwakwe.

16. Mulandu nshi tulingile ukupalamina sana kuli Yehova nga batufyenga mu cilonganino?

¹⁶ Na ifwe tulingile ukutemwa bucibusa twakwata na Yehova no kulabucingilila. Tatulingile ukuleka ifilubo fya ba bwananyina ukututalusha kuli Lesa uo twatemwa kabili uo tupepa. (Rom. 8:38, 39) Lelo nga ca kuti uwa bwananyina atufyenga, tulingile ukucita ifyo Yosefe acitile no kutwalilila ukupalama kuli Yehova no kulacita ifilanga ukuti tumona ifintu nge fyo afimona. Nga twabombesha ukucita ifyo Amalembo yalanda pa kupwisha ubwafya tukwete, tulingile ukushiila Yehova ubo bwafya, no kucetekela ukuti akabupwisha mu nshita yakwe na mu nshila yakwe umwine.

17. Kuti twalanga shani ukuti twalicetekela “Kapingula wa pano isonde ponse”?

¹⁷ Apo twikala muli cino calo cabipa, kuti twaenekela ukuti abantu kuti batufyenga. Limo limo aba mu cilonganino kuti bamufyenga nelyo kuti bafyenga umuntu umbi uo mwaishiba, e lyo limbi kuti mwamona kwati mu cilonganino muli ulufyengo. Ifi nga fyacitika, tamufwile ukupunwishiwa. (Amalu. 119:165) Apo tuli babomfi ba kwa Lesa aba cishinka, tulingile ukulapepa no kushintilila pali ena. Na kabili tulingile ukusumina ukuti nalimo tatwishibe ifishinka fyonse pa ficitike. Apo tatwapwililika twalishiba ukuti limo tatumona ifintu ukulingana ne fyo fili. Nga fintu tusambilile ku fyo Yosefe acitile, tatulingile ukulalanda ifyabipa, pantu kuti fyalenga fye ifintu fyabipilako. Na mukulekelesha, tatulingile ukushintilila pa mano yesu, tulingile ukutwalilila ukuba aba cishinka no kulolela Yehova ukuti akapwishe ulufyengo ulutucitikiile. Nga twacita ifi, tukalenga Yehova akatutemwe no kutupaala nga fintu acitile kuli Yosefe. Kanshi kuti twacetekela ukuti Yehova “Kapingula wa pano isonde ponse,” lyonse alacita icalungama, “pantu inshila shakwe shonse mulinganya.”—Ukute. 18:25; Amala. 32:4.

18. Finshi tukasambilila mu cipande cikonkelepo?

¹⁸ Mu cipande cikonkelepo, tukasambilila pa malyashi na yambi yabili aya bantu ba kwa Yehova abo Baibolo yalandapo abo bafyengele. Ukusambilila pali aya malyashi kukatwafwa ukumona ifyo ukuicefya no kuitemenwa ukwelela kwayampana ne fyo Yehova amona umulinganya.