Abafyashi bandi basambilile icine ninshi tabalaupana muli ba 1920. Nafyelwe mu 1939. Ilyo nali umwaice twaleikala ku England. Naleya na abafyashi bandi mu kulongana, kabili mu kupita kwa nshita nalilembeshe na mwi Sukulu lya Butumikishi Ilya Bulesa. Ncili ndebukisha ifyo cali ilyo nalandile ilyashi lya kubalilapo. Nalininine pa cibokoshi pa kuti ndepeko ilyo ndelanda ilyashi ukubomfya itebulo lya kwa kalanda. Nali ne myaka 6, kabili nali no mwenso sana ukulolesha abakalamba abali mwi bumba.

Pa kuya mu kubila imbila nsuma, batata balenembela ifyebo ifya-anguka pali kardi ifyo nalebomfya pa kulanda na bantu. Nali ne myaka 8 ilyo naile pa ng’anda imo neka pa muku wa kubalilapo. Nalitemenwe icine cine ilyo abo nasangile pa ng’anda bapokele kardi no kuibelenga, kabili apo pene fye balipokele icitabo icaleti “Lekeni Lesa Abe Uwa Cine”! Naile ulubilo ku musebo mukweba batata. Umulimo wa kubila imbila nsuma no kulongana fyalendetela insansa kabili fyalengele nalafwaisha ukubombela Yehova mu mulimo wa nshita yonse.

Ilyo batata banembeseshe ukulapokelela Ulupungu lwa kwa Kalinda, nalitendeke ukutemwa sana ifya mu Baibolo. Nga napokelela fye magazini naleibelenga yonse. Icitetekelo candi muli Yehova calikulile sana ica kuti nali-ipeele kuli ena.

Ine na bamayo na batata twalisangilwe ku kulongana kwa citungu ukwaliko mu 1950 mu New York ukwaleti Theocracy’s Increase (Ukusanduluka kwa Teokrasi). Umutwe wa pali Cine pa 3 August waleti “Ubushiku bwa ba Mishonari.” Pali bulya bushiku munyinefwe Carey Barber uwaishileba mwi Bumba Litungulula e walandile ilyashi lya lubatisho. Ilyo munyinefwe Barber aipwishe abalefwaya ukubatishiwa amepusho yabili pa mpela ye lyashi lyakwe, naliminine no kwasuka ati “Ee!” Nali fye ne myaka 11, lelo nalishibe ukuti ifyo napingwilepo ukucita fyali ifyacindama. Na lyo line nali no mwenso  wa kwingila mu menshi pantu ninshi nshilaishiba ukowa. Batata mwaice balinshindike ku cishiba uko twalebatishiwilwa kabili banjebele ukuti wisakamana fyonse fyalaba fye bwino. Nga fintu banjebele, mu nshita fye iinono balimbatishe ica kuti na molu yandi tayanyantile na pa nshi ya cishiba. Munyinefwe umo alimbatishe, e lyo umbi na o alinjimishe no kumfumisha pa nse ya cishiba. Ukufuma pali bulya ubushiku ubwali ubwacindama, Yehova alitwalilila ukutambalika inshila shandi.

Ilyo napwile isukulu nalefwaya ukutendeka bupainiya, lelo bakafundisha bankoseleshe ukuya ku universiti. Balimpatikishe ica kuti nalisukile naya na ku universiti. Na lyo line tapapitile inshita nasukile nailuka ukutila te kuti ntwalilile ukuba uwakosa mu fya kwa Lesa pa nshita imo ine no kubika sana amano ku masambililo ya ku universiti. Kanshi napingwilepo ukuleka amasambililo ya pa universiti. Nalipepelepo kuli Yehova kabili nalilembele kalata kuli bakafundisha no kubalondolwela bwino bwino ukuti nali no kuleka isukulu pa mpela ya mwaka. Apo nalitetekele sana Yehova, ukwabula no kwikata ku cani nalitendeke bupainiya.

Mu July mu 1957 nalitendeke umulimo wa nshita yonse mwi tauni lya Wellingborough. Nalipwishe ku Bethel ya mu London ukuti banjebeko painiya uwabomba pa myaka iingi uo ningaya mu kubomba nankwe. Natendeke ukubomba na munyinefwe Bert Vaisey, kabili alinsambilishe ifintu ifingi. Alebombesha mu mulimo wa kubila imbila nsuma kabili alingafwile ukutantika ifya kubomba bwino uyu mulimo. Mu cilonganino nali twalimo ine, munyina Vaisey, e lyo na bankashi 6 abakalamba. Ukulapekanishisha ukulongana, ukula-asukapo no kulandako amalyashi, fyalilengele nacetekela sana Yehova e lyo no kulacita ifyalelanga ukuti nali ne citetekelo.

Pa nshita imo balinkakile mu cifungo pa mulandu wa kukanaingila ubushilika. Ilyo papitile fye inshita iinono ukutula apo nafumiine mu cifungo, nalikumenye nkashi Barbara uwali painiya waibela. Twaupene mu 1959, kabili twali-ipeeleshe ukuya ukuli konse uko bali no kututuma. Babalilepo ukututuma ku citungu ca Lancashire icaba mu England. Lyena mu January mu 1961 balinjitile ukuyasangwa kwi Sukulu lya Butumikishi bwa Bufumu ilya mweshi umo pa Bethel ya mu London. Icampapwishe ca kuti pa numa fye ya kupwisha isukulu balintumine ukuya mu kubombela mu muputule. Pa milungu ibili kangalila wa muputule uwabomba pa myaka iingi uwalebombela mu musumba wa Birmingham alinsambilishe ifya kubomba mu muputule. Lyena ine na Barbara twalibwelelemo ku citungu ca Lancashire ne ca Cheshire uko twalebombela.

Ilyo twali pa cuti mu August mu 1962, twalipokelele kalata ukufuma kwi ofeshi lya musambo. Iyi kalata baitumiine pamo na maformu ya kwipushishapo ukuya kwi Sukulu lya Gileadi! Pa numa ya kupepelapo, ine na Barbara twalisaine aya amaformu no kuyabwekeshamo ku musambo nga fintu batwebele. Ilyo papitile imyeshi 5, balitwitile ukuyasangwa kwi Sukulu lya Gileadi ilyalenga 38 ku Brooklyn, mu New York, uko twailesambilila amasambililo ya mu Baibolo pa myeshi 10.

Ilyo twali kwi Sukulu lya Gileadi twalisambilile ifingi pa Cebo ca kwa Lesa, pa cilonganino cakwe,  e lyo na pali bamunyinefwe na bankashi mwi sonde lyonse. Nali ne myaka 24, e lyo Barbara ena ali ne myaka 23, kabili twalisambilile ifingi ku bana besukulu banensu. Nalikwete ishuko lya kubomba cila bushiku na munyinefwe Fred Rusk, uwali pa baletusambilisha mwi Sukulu lya Gileadi. Cimo ico alekomailapo ca kuti, nga ulefunda umuntu ufwile ukushininkisha ukuti ifyo ulemweba filefuma mu Malembo. Pa balelandako amalyashi ilyo twali kwi Sukulu lya Gileadi pali bamunyinefwe ababombele pa myaka iingi pamo nga ba Nathan Knorr, ba Frederick Franz, e lyo na ba Karl Klein. Kabili fwe basambi twalisambilile ifingi ku fyo ba A. H. Macmillan bali abaicefya, ilyo balandile ilyashi umo balondolwele ifyo Yehova aafwile ababomfi bakwe ilyo bale-eshiwa ukufuma mu mwaka wa 1914 ukufika ku kutampa kwa mwaka wa 1919!

Ilyo twali mupepi no kupwisha isukulu, munyinefwe Knorr aebele ine na Barbara ukuti bali no kututuma ukuya mu kubombela ku Burundi, icalo icaba mu Africa. Twalyangufyenye ukuya mu laibrari ya pa Bethel pa kuti tumone mu citabo ca Ilyashi lya Nte sha kwa Yehova impendwa ya bakasabankanya abali mu Burundi pali ilya nshita. Icatupapwishe ca kuti tapali apo twasangile impendwa ya bakasabankanya ba mu Burundi! Ici calengele twishibe ukuti tuleya ku calo uko imbila nsuma ishabalile aibilwapo, kabili tatwaishibepo ifingi pa calo ca Africa. Twalisakamikwe sana! Lelo pa numa ya kupepa kuli Yehova twalitekele imitima.

Ilyo twafikile fye ku Burundi, ifintu fyonse fyalyalwike kabili fyalipusene sana ne fyo twabeleshe. Twalingile ukubelesha imiceele, intambi, e lyo no kusambilila ululimi. Twalingile ukusambilila iciFrench. Kabili twalikwete no bwafya bwa kusanga ukwakwikala. Ilyo papitile inshiku shibili ukufuma apo twafikiile, munyinefwe Harry Arnott uo twali nankwe kwi Sukulu lya Gileadi alitutandalile ilyo alebwelelamo ku Zambia uko alebombela. Alitwafwile ukusanga ing’anda iyaishileba ing’anda ya bamishonari iya kubalilapo. Tapakokwele, ababomfi ba buteko abashaishibe icili conse pa Nte sha kwa Yehova balitendeke ukutukaanya. Ilyo twatendeke fye ukumfwa bwino ukubombela muli cilya calo, ababomfi ba buteko batwebele ukutila te kuti tutwalilile ukubomba nga tatupokele icitupa bapeela abaya mu kubomba incito ku calo cimbi (work permit). Ku ca bulanda twalingile ukufuma ku Burundi no kuya ku Uganda.

Twalisakamikwe pa fyo twali no kuya ku Uganda ukwabula ifipepala fya kwingililapo muli cilya calo, lelo twalicetekele Yehova. Munyinefwe uwafumine ku  Canada uwaile mu kubombela ukwali ukukabila ku Uganda alilandile no mulashi wa buteko no kumulondolwela ubwafya twakwete, kabili umulashi wa buteko alitusuminishe ukwikala imyeshi iinono ilyo tushilapoka ifipepala fya kwikalila muli cilya calo. Filya ifyacitike fyalengele twamona ukuti Yehova aletwafwa.

Ifintu mu Uganda fyalipusene sana ne fyo fyali ku Burundi. Pali ilya nshita ninshi imbila nsuma yalitendeka ukubilwa muli cilya calo, nangu ca kuti mu calo ca Uganda mwali fye ba Nte 28 pali ilya nshita. Mu cifulo twalebilamo imbila nsuma mwali abengi abalelanda iciNgeleshi. Nomba tapakokwele twaishileiluka ukuti pa kuti twafwe abantu abengi ukulunduluka, twalingile ukusambililako nangu fye ululimi lumo ulwa muli cilya calo. Twatendeke ukushimikila mu musumba wa Kampala umo balanda sana iciLuganda, e co twasalilepo ukubika amano ku kusambilila ulu lulimi. Calitusendeele imyaka iingi pa kuti tusambilile ulu ululimi, lelo ukusambilila ulu lulimi kwalitwafwile ukubomba bwino umulimo wa kubila imbila nsuma! Twalitendeke ukwishiba bwino ifyo abasambi besu aba Baibolo balekabila ukusambilila. Kabili ilyo abasambi ba Baibolo bamwene ifyo twababikileko amano, batendeke ukutwebako ifya nkama e lyo ne fyo baleumfwa pa fyo twalesambilila nabo.

Twalitemenwe sana ilyo twa-afwile abantu abengi ukusambilila icine, kabili twali ne nsansa nga nshi ilyo batwebele ukutendeka ukubomba umulimo wa kwenda mu calo conse ica Uganda. Iofeshi lya musambo ilya ku Kenya lyalitupeele umulimo wa kufwaya incende ishalekanalekana uko bapainiya baibela balefwaikwa sana. Pa miku iingi twalekumana na bantu abashakumanapo ne Nte sha kwa Yehova, kabili baletupokelela bwino sana. Balelenga tuleumfwa ukuti nabatupokelela kabili baletupekanishishako ne fya kulya.

Ulwendo lumbi ulwakonkelepo lwa kufuma ku Kampala ukuya ku Kenya ku cabu ca Mombasa apo naendele inshiku shibili ukubomfya ishitima. Lyena naninine ubwato ukuya ku calo ca Seychelles icakwata ifishi ifyalekanalekana ifyaba pali Bemba wa Indian Ocean. Ukufuma mu 1965 ukufika mu 1972, Barbara alitendeke ukuya na ine ilyo naletandalila icalo ca Seychelles. Pa kubala mu calo ca Seychelles mwali fye bakasabankanya babili. Lyena baishilepanga ibumba kabili mwaishileba icilonganino. Inyendo shimbi isho naendele sha kuya mu kutandalila aba bwananyina mu calo ca Eritrea, ica Ethiopia, ne ca Sudan.

Ifintu mu Uganda fyalyalwike ilyo abashilika bapokele ubuteko. Ifimfulunganya ifyaimine fyali ifyabipa sana kabili fyansambilishe ukuti calicindama ukulakonka ifyo Baibolo itweba ukuti “peeleni ifya kwa Kaisare kuli Kaisare.” (Marko 12:17) Inshita imo ubuteko bwalibikileko ifunde lya kuti bonse abafumine ku fyalo fimbi abaleikala mu Uganda balingile ukulembesha pa maofeshi ya bakapola ayabelele mupepi no ko baleikala. Ilyo line fye twalilelembesha. Ilyo papitile fye inshiku ishinono ninshi tulepita na motoka mu Kampala na mishonari munandi, bakapokola abashifwala amayunifomu balitwimike. Twalyumfwile sana umwenso! Batupeele umulandu wa kuti tuli nengu. E ico balitutwele ku maofeshi yakalamba aya bakapokola uko twailelondolola ukuti ni fwe bamishonari kabili tuli bantu ba mutende. Twalyeseshe ukubalondololwela ukuti twalilembeshe ku maofeshi ya bakapokola ayabelele uko twaleikala, lelo balikeene ukusumina. Balitwikete kabili batutwele ku maofeshi ya bakapokola ayabelele mupepi ne ng’anda ya bamishonari apo twaleikala. Ilyo twafikile twalyumfwile bwino nga nshi, pantu kapokola twasangilepo uwaishibe ukuti twalilembesha kale, alitwibukishe no kubeba ukuti batuleke!

 Pali ilya nshita baletushupa sana nga twafika apo abashilika bacilike umusebo, maka maka nga twasangapo abashilika aba kuti nabanwa sana ubwalwa. Na lyo line twalepepa kuli Yehova lyonse kabili twaleteka imitima, kabili baletusuminisha ukupita. Ku ca bulanda, mu 1973 bonse bamishonari abafumine ku fyalo fimbi balitwebele ukufuma mu Uganda.

Uno muku batutumine ukuya mu kubombela ku Côte d’Ivoire, icalo icabela ku masamba ya Africa. Twalingile ukwaluka mu fintu ifingi na kabili. Twalingile ukusambilila intambi sha muli cilya calo, ukutendeka ukulanda iciFrench na kabili, e lyo no kubelesha ukubombela pamo na bamishonari bambi abafumine ku fyalo fimbi! Na lyo line twalimwene ukuti Yehova aletwafwa, pantu abantu abali ne mitima ya cishinka balekutika imbila nsuma. Ine no mwina mwandi twalimwene ifyo ukucetekela Yehova kwalengele atambalika inshila shesu.

Lyena ukwabula ukwenekela Barbara balimusangile no bulwele bwa kansa. Nangu ca kuti twalile ku Europe pa miku iingi pa kuti bamundape, mu 1983 calimoneke fye apabuuta tuutu ukuti te kuti tutwalilile ukubombela mu Africa. Twalyumfwile sana ububi.

Ilyo twalebombela pa Bethel ya mu London, ubulwele bwa kwa Barbara ubwa kansa bwaleilako fye pa muulu kabili asukile afwa. Ulupwa lwa pa Bethel lwalingafwile sana. Ku ca kumwenako, abaupana bamo balingafwile ukutwalilila ukucetekela Yehova no kuti mbeleshe ukwikala ukwabula umwina mwandi. Ilyo papitile inshita nalikumene na nkashi Ann uwalefuma ku ng’anda ukwisa mu kubombela pa Bethel, uwalipo painiya waibela kabili alitemenwe sana Yehova. Ine na Ann twalyupene mu 1989, kabili tubombela pa Bethel ya mu London ukufika na lelo.

Ukufuma mu 1995 ukufika mu 2018, nali-ipakishe ukubomba ngo mwiminishi wa maofeshi yakalamba (uo baleita kale ukuti kangalila wa calo). Nalitandalile ifyalo mupepi na 60. Lyonse nga natandalila icalo, nalemona ubushininkisho bwa kuti Yehova alasakamana ababomfi bakwe te mulandu ne filebacitikila.

Mu 2017 twalitandalile icalo cimo mu Africa. Nalitemenwe ukuya na Ann ku Burundi, kabili ena e wali umuku wa kubalilapo ukuyako kabili bonse babili twalitemenwe nga nshi ukumona abantu abengi abasambilile icine! Mu musebo nalebilamo imbila nsuma ku ng’anda ne ng’anda mu 1964, ino nshita e mwaba Bethel ya ku Burundi iisuma nga nshi, kabili muli ici calo mwaba bakasabankanya ukucila pali 15,500.

Nalitemenwe sana ilyo bampeele umutande apali ifyalo ifyo nali no kutandalila mu 2018. Pa mutande wa fyalo uo bampeele, pali ne calo ca Côte d’Ivoire. Ilyo twafikile mu musumba uukalamba uwa Abidjan, naumfwile kwati nabwelela ku mwesu. Ilyo nalelolesha pa mutande wa manambala ya foni aya ba bwananyina abalebombela pa Bethel, nasangile ukuti uwaleikala mu muputule uwali mupepi no muputule twaleikalamo umwa kufikila abeni, ni munyinefwe Sossou. Namwene kwati ali ni munyinefwe Sossou uwalipo kangalila wa musumba ilyo nali ku Abidjan. Lelo ifyo naletontonkanya te fyo. Ali mwana wakwe.

Yehova alafikilisha ifyo atulaya. Ifintu ifya-afya ifyancitikilapo mu bumi bwandi, fyalilenga nashininkisha ukuti nga twacetekela Yehova, alatambalika inshila shesu. Kanshi ine no mwina mwandi tulafwaisha ukutwalilila ukulakonka iyi inshila iishapelela, iikaya ilebutilako fye ukufika na mu calo cipya.—Amapi. 4:18.