Tinikeni pa kuti muye ku filimo

Tinikeni pa kuti mumone imitwe iilimo

Munyinefwe Rutherford alelanda ilyashi pa kulongana kwa citungu pa Cedar Point, mu citungu ca Ohio, mu 1919

Ukutula mu 1919​—Napapita Imyaka 100

Ukutula mu 1919​—Napapita Imyaka 100

ILYO umwaka wa 1919 walefika ninshi Inkondo Ikalamba (iyo baishiletendeka ukwita ukuti Inkondo ya Calo iya Kubalilapo), iyaliko pa myaka ukucila ine yalipwile. Ku kupwa kwa mwaka wa 1918, ifyalo fyalilekele ukulwishanya, kabili pa 18 January 1919, ifyalo fyatendeke ukukumana uko baleita abati Paris Peace Conference. Cimo ico balanshenye pali kulya kukumana kusainishanya icipangano ico baleita ukuti Treaty of Versailles, kabili ici cipangano calengele ifyalo ifyalelwa ne calo ca Germany fileke ukulwa inkondo. Ici cipangano bacisaine pa 28 June mu 1919.

Na kabili, ici cipangano calengele bapange akabungwe ako baleita ukuti League of Nations. Ico bapangile aka kabungwe ni pa kuti “ifyalo fyonse fileumfwana kabili pano isonde pabe umutende no mutelelwe.” Imipepele iingi iya batila bena Kristu yalitungilile aka kabungwe. Ku ca kumwenako, akabungwe ka Federal Council of the Churches of Christ in America kalumbenye akabungwe ka League of Nations ukuti “kabungwe ka fikansa fya calo akaleimininako Ubufumu bwa kwa Lesa pano isonde.” Akabungwe ka Federal Council of the Churches of Christ in America kalitumine na bantu aba kuyasangwa ku kukumana kwa Paris Peace Conference pa kulanga ukuti kaletungilila akabungwe ka League of Nations. Umo pabo katumine alandile ukuti kulya kukumana “kwali no kulenga ifintu fyaluke mu calo conse.”

Ca cine ifintu fyali no kwaluka, lelo abali pali kulya kukumana kwa kulenga mwi sonde mube umutende te bali no kulenga fyaluke. Mu 1919 ifintu fyalyalwike mu mulimo wa kubila imbila nsuma ilyo Yehova apeele abantu bakwe amaka ya kubila sana ukucila ifyo balebila kale. Nomba ilyo ifi fishilacitika, kwali na fimbi ifikalamba ifyalingile ukwaluka ku Basambi ba Baibolo.

CALIBAKOSEELE UKUSALAPO

Ba Joseph F. Rutherford

Ukusala aba kutungulula akabungwe ka Watch Tower Bible and Tract Society ukwa pa mwaka kwali no kubako pa Cibelushi pa 4 January mu 1919. Pali ilya nshita ninshi ba Joseph F. Rutherford abaletungulula abantu ba kwa Yehova balibakaka mu cifungo ca mu musumba wa Atlanta, mu citungu ca Georgia, ku U.S.A., pa mulandu uo bashacitile. Babakakiile pamo na bambi 7 abo baletungulula nabo. Abantu ba kwa Yehova tabaishibe nampo nga balingile ukusala bamunyinefwe abo bakakile nelyo balingile ukusalilapo bambi.

Ba Evander J. Coward

Ilyo munyinefwe Rutherford ali mu cifungo, alisakamene pa fyo icilonganino ca kwa Yehova cali no kuba ku ntanshi. Alishibe ukuti aba bwananyina bamo balemona ukutila kuti cawama basala presidenti wa kabungwe umbi. Ifi fyalengele alembele abakumene kalata no kubeba ukuti ena kuti atemwa basala munyinefwe Evander J. Coward. Munyinefwe Rutherford alandile pali munyinefwe Coward ukuti ali “uwatekanya,” “uwashilimuka,” kabili “uwa cishinka kuli Shikulu.” Lelo aba bwananyina abengi bena balefwaya uku ukusala kukabeko pa numa ya myeshi 6. Baloya abalelubulwilako bamunyinefwe abo bakakile balisumine. Ilyo balelanshanya ifyo bengacita, aba bwananyina bambi balikalipe.

Ba Richard H. Barber

Lyena kwali ifyacitike ifyo ba Richard H. Barber baishilelondolola pa numa ukuti ‘ukukalulula umulandu uwakakala.’ Munyinefwe umo pa bakumene alandile ati: “Kwena nshili loya, lelo nalishiba umo calola ukuba uwa cishinka. Lesa afwaya ukuti tuleba aba cishinka. Icingawamisha fye ukucita pa kulanga ukuti tuli ba cishinka kuli ena, kusala fye munyinefwe Rutherford abe presidenti na kabili.”—Amalu. 18:25.

Ba Alexander H. Macmillan

Ba A. H. Macmillan abo bakakiile pamo na ba Rutherford baishileibukisha ukuti ubushiku bwakonkelepo ba Rutherford balikonkonseshe pa cibumba ca cifungo no kubeba ukuti, “Fumya ukuboko.” Lyena munyinefwe Rutherford abatambike ka kalata. Ba Macmillan balishibe ifyali pali kalya ka kalata ilyo fye bakabelengele. Pali kalya ka kalata pali amashiwi ya kuti: “BA RUTHERFORD BA WISE BA VAN BA BARBER BA ANDERSON BA BULLY NA BA SPILL DIRECTOR FIRST THREE OFFICERS LOVE TO ALL.” Amashiwi yali muli kalya ka kalata yalolele mu kuti bonse abaletungulula balibasalile na kabili, no kuti ba Joseph Rutherford, na ba William Van Amburgh bali no kutwalilila pa fifulo bakwete. Kanshi munyinefwe Rutherford ali no kutwalilila ukuba presidenti.

BABAFUMYA MU CIFUNGO!

Ilyo bamunyinefwe 8 bali mu cifungo, Abasambi ba Baibolo aba cishinka baebele abantu ukusaina pa fipepala pa kulomba ubuteko ukuti bufumye bamunyinefwe mu cifungo. Aba aba bwananyina abali abashipa bafwaile abantu abasaine pa fipepala abacilile 700,000. Pali Citatu pa 26 March mu 1919 ninshi tabalatuma ne fi fipepala ku buteko, munyinefwe Rutherford na abo bamukakile nabo balibafumishe mu cifungo.

Ilyo munyinefwe alelanda na bamusengele, atile: “Ninshininkisha ukuti aya mafya twakwete ya kulenga tuipekanye ku mafya ayakalamba ayo tukakwata ku ntanshi. . . . Ico mwalebombesesha te kufwaya fye ukuti fwe bamunyinenwe tufume mu cifungo. . . . Lelo ni pa kuti mubile Icine, kabili abalebila nabalenga abantu balelumbanya Yehova.”

Ifyacitike ilyo bamunyinefwe babakakile nalimo kuti fyalanga ukuti Yehova e walengele ficitike. Pa 14 May mu 1919, icilye cikalamba capingwile ukuti: “Bashimilandu muli uyu mulandu tababalubulwishishe bwino nga fintu balingile ukubalubulwisha, kanshi umulandu wapwa.” Ifi icilye capingwile fyali bwino. Cinshi fyawamine? Bamunyinefwe babakakiile pa milandu iikalamba, kanshi nangu abababelela uluse kuli Kateka nelyo ababacefeshako iyi milandu nga batwalilile ukubamona ukuti ni bantalamisoka. E ico takwali imilandu na imbi iyo babapeele. Ifi icilye capingwile fyalengele Judge Rutherford atwalilile ukuba ne nsambu sha kulubulwilako abantu ba kwa Yehova mu cilye cikalamba ica Supreme Court of the United States, kabili ifi fine e fyo acitile imiku iingi pa numa ya kumufumya mu cifungo.

TABALEFWAYA NANGU PANONO UKULEKA UKUBILA IMBILA NSUMA

Munyinefwe Macmillan aibukishe ifyo cali kabili atile: “Tatwali no kwikala fye ukwabula ukucitapo nangu cimo tulelolela fye Shikulu ukwisatusenda ku muulu. Twailwike ukuti twalingile ukucitapo cimo pa kuti twishibe ifyo Shikulu alefwaya tucite.”

Lelo aba bwananyina abalebombela pa maofeshi yakalamba tabatwalilile ukubomba umulimo uo babombele pa myaka iingi. Cinshi calengele betwalilila? Ni co ilyo bamunyinefwe babakakile fimashini balepulintilako impapulo fyalyonaike. Ifi fyalengele aba bwananyina bafuupuke, kabili bamo balemona ukuti e papwilile no mulimo wa kubila imbila nsuma.

Bushe na pali iyi yine nshita kwali abantu abalefwaya ukukutika imbila ya Bufumu iyo Abasambi ba Baibolo balebila? Pa kuti beshibe nga e ko bali, munyinefwe Rutherford apekenye ukulanda ilyashi lya ku cintubwingi. E ico balitile abantu. Munyinefwe Macmillan atile, “Nga ca kuti takwali no kuba nangu umo uwaishile, twali no kwishiba ukuti umulimo wa kubila imbila ya Bufumu walipwile.”

Basabankanya ilyashi mu nyunshipepala ilyo munyinefwe Rutherford ali no kulanda ilyaleti “The Hope for Distressed Humanity” (Ifingalenga Abantunse Abacula Baba ne Subilo) mu musumba wa Los Angeles, mu citungu ca California mu 1919

E ico pa Mulungu pa 4 May mu 1919 nangu ca kuti munyinefwe Rutherford alilwele sana alilandile ilyashi lya ku cintubwingi ilyaleti, “The Hope for Distressed Humanity” (Ifingalenga Abantunse Abacula Baba ne Subilo) mu musumba wa Los Angeles, mu citungu ca California. Abantu nalimo 3,500 e balongene kabili abantu na bambi abengi babebele ukubwelelamo pantu icikuulwa calicepele. Ubushiku bwakonkelepo abantu na bambi 1,500 balilongene. Lyena aba bwananyina balishininkishe ukuti na pali ilya yine nshita kwali abantu abalefwaya ukukutika imbila iyo balebila.

Ifyo aba bwananyina bacitile fyalikuma ifyo Inte sha kwa Yehova shibomba umulimo wa kubila imbila nsuma ukushinta na lelo.

BALIPEKENYE IFYA KUBOMBA UMULIMO UWALI NO KULUNDULUKA

Mu Ulupungu lwa kwa Kalinda ulwa August 1, 1919, babilishe ukuti ku kutendeka kwa mweshi wa September kwali no kuba ukulongana kwa citungu pa Cedar Point, mu citungu ca Ohio. Ba Clarence B. Beaty Abasambi ba Baibolo abali abacaice aba ku citungu ca Missouri baibukishe ukuti, “Bonse balefwaisha ukuyalongana.” Bamunyinefwe na bankashi ukucila pali 6,000 e balongene, kabili tabaleenekela abantu ukufula filya. Cimo icalengele ukuti uku kulongana kuwame ca kuti abantu ukucila pali 200 balibatishiwe mupepi na Bemba wa Erie.

Inkupo ya magazini ya The Golden Age, iya October 1, 1919

Pa bushiku bwalenga 5 ubwa kulongana kwa citungu pa 5 September mu 1919, mu lyashi ilyo munyinefwe Rutherford alandile ilyaleti “Address to Co-laborers” (Ukulanda Kuli Bakabomba Banensu), abilishe ukuti magazini iipya iyaleti The Golden Age. * yalifumine. Muli iyi magazini mwali no kulaba ifyalecitika mu calo ifyali ifyacindama, kabili yali no kulalanda pa Malembo ayalelondolola icalelenga ukuti ifintu ifikalamba filecitika.”

Abasambi ba Baibolo bonse babakoseleshe ukuba abashipa pa kubila ukubomfya iyi magazini. Muli kalata balondolwele ifya kubomba umulimo wa kubila imbila nsuma batile: “Lekeni onse uwabatishiwa eshibe ukuti ukubomba uyu mulimo lishuko ilikalamba nga nshi, aipeele ukubomba kabili alebomba apo engapesha.” Abantu abengi balisumine ukulabomba uyu mulimo! Ilyo umweshi wa December walefika ninshi abantu ukucila pali 50,000 balilembesha ukulapokelela magazini iipya.

Bamunyinefwe mu Brooklyn, ku New York beminine pa cimbayambaya ico balongelemo magazini ya The Golden Age

Ilyo umwaka wa 1919 walepwa ninshi abantu ba kwa Yehova baliteyanishiwa kabili balabila imbila nsuma nga fintu balebila kale. Na kabili amasesemo ayengi ayacindama yalifikilishiwe. Ku ca kumwenako, ukweshiwa no kulopololwa ifyasobelwe pali Malaki 3:1-4 fyalifikilishiwe, abantu ba kwa Yehova balilubwilwe mu busha bwa mampalanya kuli “Babiloni Mukalamba,” kabili Yesu alisontele “umusha wa cishinka kabili uwashilimuka.” * (Mal. 3:1-4; Ukus. 18:2, 4; Mat. 24:45) Pali iyi nshita Abasambi ba Baibolo baliipekenye ukubomba umulimo uo Yehova alefwaya balebomba.

^ para. 22 Magazini ya kuti The Golden Age batendeke ukuita ukuti Consolation mu 1937 kabili mu 1946 batampile ukuita ukuti Awake! (Loleni!)

^ para. 24 Moneni Ulupungu lwa kwa Kalinda ulwa July 15, 2013, amabu. 10-12, 21-23; no lwa March 2016, amabu. 29-31