SHIKULU Yesu alandile pa muYuda umo ati: “Wene cipe icasalwa kuli ine ku kutwale shina lyandi pa menso ya Bena fyalo ne shamfumu.” (Imil. 9:15) Alandile aya mashiwi pa muntu uwasangwike Umwina Kristu, uwaishileba umutumwa Paulo.

Imo pali ishi ishamfumu ali ni Nero, imfumu ya bena Roma. Kuti mwaumfwa shani nga ca kuti iyi mfumu ni mwe yalelubulwisha pa citetekeko cenu? Abena Kristu balabakoselesha ukulapashanya Paulo. (1 Kor. 11:1) Kuti twamupashanya nga twaishiba ifyo acitile ilyo balemulubulwisha mu filye fyaliko mu nshita yakwe.

Bonse abaleikala mu Israele balekonka Amafunde ya kwa Mose kabili e yo na baYuda bonse balekonka, te mulandu no ko baleikala. Pa numa ya Pentekoste mu mwaka wa 33 C.E., bakapepa ba cine tabalingile ukulakonka Amafunde ya kwa Mose. (Imil. 15:28, 29; Gal. 4:9-11) Na lyo line, Paulo na Bena Kristu bambi balicindiike aya Amafunde; ne ci calengele baleshimikila abaYuda abaleikala mu ncende ishalekanalekana ukwabula ubwafya nangu bumo. (1 Kor. 9:20) Na kuba, inshita shimo Paulo aleya na ku masunagoge mu kusambilisha abantu abaishibe Lesa wa kwa Abrahamu kabili abo alepelulushanya nabo Amalembo ya ciHebere.—Imil. 9:19, 20; 13:5, 14-16; 14:1; 17:1, 2.

Abatumwa basalile Yerusalemu ukuti e mo aba kutungulula umulimo wa kubila imbila nsuma baleika kabili balesambilisha libili libili mwi tempele. (Imil. 1:4; 2:46; 5:20) Inshita imo ilyo Paulo aile ku Yerusalemu, balimwikete no ku mukaka. Pa numa balitendeke ukumulubulwisha mu filye mpaka bamutwala na ku cilye ca ku Roma.

Bushe abalashi abena Roma balemona shani ifyo Paulo aleshimikila abantu? Pa kuti twasuke ici cipusho, natulande pa fyo abena Roma balemona imipepele yonse. Tabalelesha abantu aba mitundu iyalekalekanalekana ukulapepa balesa babo, balebalesha fye nga bamona ukuti imipepele yabo kuti  yaimina ubuteko nelyo nga ilesambilisha imibele yabipa.

Ubuteko bwa bena Roma bwalipeele abaYuda abo bwaleteka insambu mu fintu ifingi. Icitabo cimo citila: “AbaYuda balibapeele insambu ishingi. . . . Balepepa Lesa wabo kabili tabalebapatikisha ukulapepa balesa ba bena Roma. Balekonka amafunde yabo mu ncende baleikala.” (Backgrounds of Early Christianity) Na kabili tabalebengisha no bushilika. * Ilyo abalashi abena Roma balelubulwisha Paulo, alibomfeshe amafunde ya bena Roma ayasuminishe abaYuda ukulapepa Lesa wabo.

Abalwani ba mutumwa Paulo balyeseshe ukusonga abantu na balashi ukumwimina. (Imil. 13:50; 14:2, 19; 18:12, 13) Natulangilile. Baeluda abali mu cilonganino ca mu Yerusalemu balyumfwile ifyo abaYuda balelanda ukuti Paulo alesambilisha abaYuda “ukusangukila Mose.” Amalyashi ya musango uyu nga yalengele abaYuda abasangwike Abena Kristu balamona ukuti Paulo tacindike ubutungulushi bwa kwa Lesa. Na kabili, icilye ca Sanhedrini nga capingwile ukuti Abena Kristu balisangukiile imipepele ya baYuda. Ifi nga fyalicitike, abaYuda abasangwike Abena Kristu nga balibakandile. Nga balebakankamba kabili nga balibakenye ukulashimikila mwi tempele nelyo mu masunagoge. E ico baeluda baebele Paulo ukucita ifyali no kulenga abaYuda bamone ukuti ifyo baumfwile bwali bufi, bamwebele ukuya mwi tempele no kucita ifyo Lesa ashamwebele lelo ifishaletoba amafunde ya kwa Lesa.—Imil. 21:18-27.

Paulo alicitile ifyo bamwebele, kabili fyalengele ‘acingilile no kukosha imbila nsuma ukulingana ne funde.’ (Fil. 1:7) Ilyo Paulo aingile mwi tempele, abaYuda balimwimiine kabili balefwaya ukumwipaya. Umukalamba wa bashilika abena Roma alimusendele no kumubika mu cifungo. Nomba ilyo balefwaya ukumuma ifikoti, Paulo abebele ukuti ali mwina Roma. Ici calengele bamutwale ku Kaisarea, uko abena Roma abaletungulula umusumba wa Yudea baleikala. Uku e ko ali no kupeela ubunte ilyo bailemulubulwisha ku balashi. Abantu abengi abashabalile abomfwapo imbila nsuma, balyumfwile icine ilyo Paulo alelanda mu cilye.

Icipandwa 24 ice buuku lya Imilimo cilanda pa fyo Paulo alubulwile kuli Felikisi, umulashi wa bena Roma uwaleikala mu Yudea. Felikisi ena alishibepo fimo pa fyo Abena Kristu basuminemo. AbaYuda, bapeele Paulo umulandu wa kutoba amafunde ya bena Roma. Batile aleleta ubusangu mu baYuda bonse konse uko baleikala mu ncende isho abena Roma baleteka; no kuti ali ni ntungulushi ya mipepele ya bena Nasarete; kabili aleesha no kukowesha itempele. (Imil. 24:5, 6) Iyi milandu bamupeele yali milandu ya kufwilapo.

Abena Kristu balingile ukwishiba ifyo Paulo acitile ilyo bamupeele imilandu. Ali uwatekanya kabili ali no mucinshi. Paulo alandile pa Mafunde na bakasesema, atile na o alikwete insambu sha kupepa ‘Lesa wa fikolwe fyakwe.’ Amafunde ya bena Roma yalipeele abaYuda insambu sha kupepa Lesa wabo. (Imil. 24:14) Ilyo Paulo balemulubulwisha kuli Porki Feste e lyo na ku Mfumu Herode Agripa, alilandile ifyo asuminemo.

Pa kuti Paulo bemufyenga, atile: “Ndetwala umulandu kuli Kaisare!” Pali ilya nshita Kaisare ali kateka wa maka sana ukucila bakateka bonse.—Imil. 25:11.

Malaika aebele Paulo ukuti: “Ukeminina ku cinso ca kwa Kaisare.” (Imil. 27:24) Ilyo Nero Kateka wa bena Roma atendeke fye ukuteka alipeeleko bambi amaka ya kupingula imilandu. Kanshi pa myaka 8, abalepingula imilandu iyo baletwala kuli ena, ni bambi. Icitabo cimo citila, nga ca kuti Nero asumina ukupingula umulandu, icilye calebela mwi sano lyakwe kabili aleba pamo ne mpanda mano shakwe ishaishibe sana ukupingula imilandu.—The Life and Epistles of Saint Paul

Baibolo tayalanda nga ca kuti Nero e wapingwile umulandu wa kwa Paulo nelyo nga ca kuti aebele fye umuntu umbi ukupingula no kuyamushimikila ifyo apingwile. Te mulandu ne fyo Nero acitile,  Paulo afwile alilondolwele ukuti ali ni kapepa wa kwa Lesa uo abaYuda balepepa no kuti alekoselesha abantu bonse ukulanakila ubuteko. (Rom. 13:1-7; Tito 3:1, 2) Cimoneka kwati Paulo alilubulwile bwino ilyo balemulubulwisha ku balashi pantu balimukakwile ku cilye ca kwa Kaisare.—Fil. 2:24; File. 22.

Yesu aebele abasambi bakwe ati: “Bakamutwala pa ntanshi ya balashi ne shamfumu pa mulandu wandi, pa kuti mube inte kuli bena e lyo na ku bantu ba mu calo.” (Mat. 10:18) Lishuko nga nshi ukulandilako Yesu muli iyi nshila. Ifi tubombesha ukucingilila imbila nsuma fyalenga tulecimfya imilandu iingi mu filye. Lelo, ifyo abantu abashapwililika bapingula mu filye te fyeka fye ‘ifikosha imbila nsuma ukulingana ne funde.’ Ubufumu bwa kwa Lesa e bukafumyapo fye umutitikisha no lufyengo.—Luk. Mil. 8:9; Yer. 10:23.

Na muno nshiku mwine ishina lya kwa Yehova kuti lyabe lya mushilo nga Abena Kristu balelanda ifyo basuminamo ilyo balebalubulwisha. Nga filya Paulo acitile, tulingile ukuba abatekanya, ukulanda icine, no kulanda mu nshila ya kuti abaletumfwa bashinikisha ukuti ifyo tulelanda fya cine. Yesu aebele abasambi bakwe ati: “Mwikatontonkanishisha kabela ifya kusosa pa kuipokolola, pantu nkamupeela amashiwi ya kulanda e lyo na mano, ayo bonse abalemulwisha tabakabe na maka ya kukaanya nelyo ukucincintila.”—Luka 21:14, 15; 2 Tim. 3:12; 1 Pet. 3:15.

Abena Kristu nga balebalubulwisha ku shamfumu, abalashi, nelyo aba mu buteko bambi, kuti bashimikila abantu abo nalimo cingafya ukushimikila imbila nsuma. Ifyo ifilye fimo fipingula imilandu filenga bayalula amafunde, ne ci cilenga baletupeela insambu sha kushimikila no kupepa. Te mulandu ne fyo bapingula, ifyo ababomfi ba kwa Lesa baba abashipa ilyo balebalubulwisha filalenga Lesa asekelela.