1. Ilyo tuli ku sukulu nelyo ku ncito, finshi bengatwipushapo?

 BUSHE mumfwa shani nga ca kuti abo musambilila nabo nelyo abo mubomba nabo bamwipusha pa fyo mwasuminamo? Bushe mulomfwa umwenso wa kwasuka? Fwe bengi tulomfwa umwenso. Nomba ifipusho fya musango uyu kuti fyalenga twaishiba ifyo uwipwishe aletontonkanya, nelyo ifyo asuminamo. Kabili ukwishiba ifi kuti kwalenga twamushimikila. Inshita shimo abantu kuti batwipusha icipusho pa mulandu wa kuti ifyo basuminamo nafipusana ne fyo twasuminamo, nelyo balefwaya ukuumana na ifwe. Ifi tafilingile ukutupapusha. Na kuba, abengi tabaishiba icine pa fyo twasuminamo. (Imil. 28:22) Na kabili tuleikala “mu nshiku sha kulekelesha,” umo abantu abengi “bashifwaya ifipangano” kabili “bankalwe.”—2 Tim. 3:​1, 3.

2. Mulandu nshi ukufuuka kwacindamina?

² Nalimo kuti mwatontonkanya amuti, ‘Kuti naba shani uwanakilila kabili uwacenjela nga ca kuti uwaipusha icipusho alefwaya fye ukuumana na ine?’ Ukufuuka e kwingalenga mwaba abanakilila kabili abacenjela. Umuntu uwafuuka tafulwa bwangu, alatekanya nga bamukalifya nelyo nga teshibe ifya kwasuka. (Amapi. 16:32) Nomba te lyonse canguka ukuba uwafuuka. Bushe kuti mwasambilila shani ukuba uwafuuka? Kuti mwa-asuka shani nga ca kuti umo akaana ifyo mwasuminamo? Kabili nga ca kuti muli bafyashi, kuti mwasambilisha shani abana benu ukwasuka no mutima uwafuuka nga balefwaya ukulanda pa fyo basuminamo? Lekeni tusambilile pali ifi.

3. Mulandu nshi twingalandila ukuti ukufuuka te bukuuwe? (2 Timote 2:​24, 25)

³ Umuntu uwafuuka alishipa, te kutila ni kuuwe. Ukushipa e kulenga twatekanya nga kwaba ifyacitika ifyo tushile-enekela. Ukufuuka kwaba pa “fisabo fya mupashi.” (Gal. 5:​22, 23) Ishiwi lya ciGriki ilipilibula “ukufuuka,” inshita shimo balalibomfya nga balelanda pali kabalwe uushitiina abantu. Elenganyeni kabalwe uwanakilila. Nangu ca kuti ali uwanakilila, nashipa. Inga fwe bantu kuti twaba shani abanakilila lelo pa nshita imo ine abashipa? Te kuti tucite ifi ku maka yesu. Cimo ico tulingile ukucita, kupepela umupashi wa mushilo uwa kwa Lesa, no kumulomba ukuti atwafwe ukuba ne yi mibele. Kwaliba abantu abengi abasambilila ukuba abafuuka. Ku ca kumwenako, bamunyinefwe na bankashi abengi balyasukapo no mutima uwafuuka abantu ababapumya, nelyo abafwaya ukuumana nabo. Ne ci calilenga abengi ukwishiba bwino Inte sha kwa Yehova. (Belengeni 2 Timote 2:​24, 25.) Bushe kuti mwaba shani abafuuka?

4. Finshi twingasambilila kuli Isaki pa kuba abafuuka?

⁴ Mu Baibo mwaliba amalyashi ayengi ayalanda pa mulandu cacindamina ukuba abafuuka. Ku ca kumwenako, natulandeko pali Isaki. Ilyo aikele mu Gerari mu ncende ya baPelishiti, abena mupalamano bakwe balishiikile ifishima ifyo wishi aimbile. Mu nshita ya kulwa nabo, Isaki alikuukile pamo no lupwa lwakwe no kuyaimba ifishima fimbi. (Ukute. 26:​12-18) Nomba abaPelishiti batile ne fi fine ifishima aimbile fyali mu ncende yabo. Te mulandu ne fyo bacitile, Isaki ali uwa mutende. (Ukute. 26:​19-25) Cinshi calengele atwalilile ukuba uwafuuka na lintu abantu balemukalifya? Ukwabula no kutwishika alepashanya abafyashi bakwe, alepashanya ifyo Abrahamu wishi ali uwa mutende, kabili alepashanya ifyo Sara ‘aleikala tondolo kabili uwafuuka.’—1 Pet. 3:​4-6; Ukute. 21:​22-34.

5. Ca kumwenako nshi icilelangilila ukuti abafyashi kuti basambilisha abana babo umulandu cacindamina ukubela abafuuka?

⁵ Mwe bafyashi Abena Kristu, na imwe kuti mwacetekela ukutila kuti mwasambilisha abana benu ukuba abafuuka. Natulandeko pa fyacitike kuli Maxence uuli ne myaka 17. Abantu abo alesambilila nabo e lyo nabo alebilako imbila nsuma bali abakali. Abafyashi bakwe balemusambilisha ukuba uwafuuka. Batile: “Aishilesambilila ukuti afwile ukushipa nga ca kuti abantu bamukalifya pa kuti tabaswike mu bukali nelyo ukucita ulubuli.” Icawamako ca kuti Maxence alisambilila ukuba uwafuuka.

6. Bushe ipepo kuti lyalenga shani twaba abafuuka?

⁶ Finshi twingacita nga ca kuti bamo batulufyanya, bapontela ishina lya kwa Lesa, nelyo balesuusha amashiwi ayaba mu Baibo? Tufwile ukulomba Yehova ukuti atwafwe ukuba abafuuka ilyo tuleasuka. Inga ca kuti pa numa twailuka ukuti ifyo twacasuka, te fyo twacilinga ukucita? Kuti twapepelapo na kabili, no kutontonkanya ifyo twingasuka bwino umuku ukonkelepo. Yehova na o akatupeela umupashi wakwe uwa mushilo pa kuti twilafulwa bwangu kabili tuleba abafuuka.

7. Bushe ukwibukishako amalembo yamo, kuti kwalenga shani twaishiba ifya kwasuka ne fya kucita nga batukalifya? (Amapinda 15:​1, 18)

⁷ Ifikomo ifingi mu Baibo kuti fyatwafwa ukuba abafuuka ilyo tuleasuka. Nga ca kuti batukalifya, umupashi wa mushilo kuti walenga twaibukisha ifikomo ifingatwafwa. (Yoh. 14:26) Ku ca kumwenako, ishinte lye funde ilyo tusanga mwi buuku lya Amapinda kuti lyalenga twaba abafuuka. (Belengeni Amapinda 15:​1, 18.) Ili buuku lya Amapinda lilalondolola ico cacindamina ukutekanya nga ca kuti kwaba ifyacitika.—Amapi. 10:19; 17:27; 21:23; 25:15.

8. Mulandu nshi tulingile ukutontonkanishisha pa cilengele umuntu epushe icipusho pa fyo twasuminamo?

⁸ Ukwiluka nako kuti kwalenga twaba abafuuka. (Amapi. 19:11) Umuntu uwafuuka alailama nga ca kuti bamo balanda ifipusene ne fyo asuminamo. Icishinka ca kuti, abantu kuti batwipusha icipusho nelyo ukucita fimo ukwabula no kutweba umulandu bacitila ifyo. Kanshi ilyo tushila-asuka, kuti cawama ukwibukisha ukuti tatwishibe icilengele ukuti uyo muntu epushe ico cipusho.—Amapi. 16:23.

9. Bushe Gideone alangile shani ukuti aleiluka kabili ali uwafuuka ilyo aleasuka abaume abena Efraimu?

⁹ Natumone ifyo Gideone ayaswike abaume abena Efraimu. Balimwipwishe ninshi nabakalipa nga nshi, umulandu ashabetile ku kulwisha abalwani ba bena Israele. Nomba cinshi calengele bafulwe sana? Nalimo cilumba calengele. Te mulandu ne calengele, Gideone alicindike sana ifyo baleumfwa, kabili alibaswike no mutima uwafuuka. Finshi fyacitike pa numa? Baibo itila: “Awe ilyo asosele aya mashiwi, e lyo imitima yabo yaikele.”—Abapi. 8:​1-3.

10. Cinshi icingalenga twaishiba ifya kwasuka bwino abatwishika ifyo twasuminamo? (1 Petro 3:15)

¹⁰ Nalimo abo tusambilila nabo nelyo abo tubomba nabo kuti batwipusha umulandu tukonkela amafunde ya kwa Lesa. Tufwile ukwesha na maka ukulondolola ifyo twasuminamo. Na lyo line, tufwile ukucindika ifyo uo tulelondolwela  asuminamo. (Belengeni 1 Petro 3:15.) Kanshi ilyo bamwipusha icipusho, mu nshita ya kutontonkanya ukuti balefwaya fye ukutendeka ukuumana na imwe, kuti cawama ukutontonkanya pa fyo ico cipusho calalenga mwishibe fimo ifyacindama pa umwipwishe. Te mulandu ne cilengele umo ukwipusha icipusho, calicindama ukuba abafuuka kabili abanakilila ilyo tuleasuka. Ifyo tuleasuka kuti fyalenga umuntu atendeka ukutontonkanya pa fyo acipusha. Nangu ca kuti inshila atwipushishemo taiweme nelyo natusaalula, ifwe tulingile ukutekanya ilyo tulemwasuka.—Rom. 12:17.

11-12. (a) Finshi tulingile ukutontonkanyapo ilyo tatula-asuka ifyo batwipusha? (Moneni ne cikope.) (b) Langilileni ifyo twingatendeka ukulanshanya pa fyaba mu Baibo nga ca kuti umo atwipushapo fimo.

¹¹ Ku ca kumwenako, nga ca kuti uo tubomba nankwe atwipusha umulandu tushisefeshako inshiku sha kufyalwa, kuti cawama ukutontonkanya ukuti: Bushe ico atwipushisha ni co alemona kwati tatukwatako inshita ya kwangalila pamo? Nelyo alemona kwati ifi tatusefyako inshiku sha kufyalwa nalimo kuti calenga twafilwa ukwikatana pa ncito? Kuti cawama intanshi ukutasha uutwipwishe pa fyo abika amano ku bantu, lyena kuti twamweba no kuti na ifwe bene twalibika sana amano ku bantu. Ukucita ifi kuti kwalenga mwalanshanya bwino pa fyo Baibo yalandapo pa kusefya inshiku sha kufyalwa.

¹² Ifi fine e fyo twingacita na lintu umuntu atwipusha ifipusho ifyakosa. Uo tusambilila nankwe nalimo kuti atila Inte sha kwa Yehova bafwile ukwaluka pa fyo balanda pa baume na banakashi abopana beka beka. Bushe ico alandila ifyo ni co taishiba ifyo Inte sha kwa Yehova basuminamo pa baume na banakashi abalaalana beka beka? Nelyo bushe alikwata cibusa wakwe nelyo lupwa uulaala na baume banankwe nelyo abanakashi banankwe? Bushe aletontonkanya ukuti tatwatemwa abantu ababa ne yi mibele? Kuti twamweba ukuti twalitemwa abantu bonse kabili twalishiba ukuti umuntu onse alikwata insambu sha kuisalilapo ifya kucita. b (1 Pet. 2:17) Lyena kuti twamulangako imibele imo iisuma iyo Baibo yalandapo ne fyo tuba ne nsansa nga twaba ne yi mibele.

13. Kuti mwalanshanya shani no muntu uususha abasumina muli Lesa?

¹³ Nga ca kuti umo uwasumina ifyapusana ne fyo twasuminamo atwipusha icipusho, twila-angufyanya ukulanda ukuti twalishiba ifyo asuminamo. (Tito 3:2) Ku ca kumwenako, inga ca kuti uo musambilila nankwe atila ukusumina ukuti Lesa eko aba buwelewele? Bushe mufwile ukwangufyanya ukutila asumina ukuti ifintu fyasangwike fye kabili e fyo aishiba? Nalimo tasumina na mu kuti ifintu fyasangwike fye. Mu nshita ya kutendeka ukuumana nankwe pa fya sayansi, nalimo kuti twamwipusha fimo ifyo engatontonkanyapo pa numa. Kuti mwamulangako ifipande ifilanda pa bubumbo ifyaba pa jw.org. Pa numa nalimo kuti asumina ukubelenga nankwe icipande nelyo ukutamba nankwe vidio iyaba pa jw.org. Nga natumucindika kabili twa-asuka na bwino, kuti calenga alafwaya ukusambilila kabili atontonkanya na pa fyo asuminamo.

14. Bushe Niall abomfeshe shani bwino webusaiti yesu pa kulanshanya na uo basambilila nankwe uwasumine ifya bufi pa Nte sha kwa Yehova?

¹⁴ Niall umulumendo alabomfya webusaiti pa kulanshanya na bantu abasumina ifya bufi pa Nte sha kwa Yehova. Atile: “Uo tusambilila nankwe anjebele ukuti nshacetekela ifya sayansi pantu nacetekela sana ifyaba mu Baibo umwaba fye amalyashi ya bufi.” Apo uwalesambilila na Niall talefwaya ukuti bamulondolwele ifyo asuminamo, Niall alilangile uo alesambilila nankwe icipande icitila “Sayansi na Baibolo”  icaba pa jw.org. Lyena pa numa, Niall ailwike ukuti uo balesambilila nankwe tabelengapo ici cipande, e ico alisumine ukulanshanya nankwe pa fyo ifintu fyabumbilwe. Na imwe nga mwacita ifi, kuti calenga uumwipwishe icipusho asumina ukulanshanya na o.

15. Bushe abafyashi kuti basambilisha shani abana babo ukuba abafuuka ilyo baleasuka ifyo basuminamo ku sukulu umo nga abepusha?

¹⁵ Abafyashi kuti basambilisha abana babo ifyo bengasuka no mutima uwafuuka nga babepusha pa fyo basuminamo. (Yako. 3:13) Abafyashi bamo nga bali pa mapepo ya lupwa, balesha na bana babo ifyo bengasuka nga babepusha pa fyo basuminamo. Balalanda pa mepusho yamo ayo abana bengabepusha ilyo bali pa sukulu, balalanshanya no kulangilila ifyo abana bengasuka, kabili balabasambilisha ifyo bengasuka mu nshila iyafuuka, iingalenga abo balelanda nabo bafwaya ukukutika.—Moneni akabokoshi akaleti “ Ukusambilila Ifya Kwasuka Kuti Kwa-afwa Ulupwa Lwenu.”

16-17. Bushe ukulangilila ifyo abaice bengasuka nga babepusha pa fyo basuminamo kuti kwabafwa shani?

¹⁶ Nga ca kuti abafyashi balekwatako inshita ya kusambilisha abana babo ifyo bengasuka nga babepusha pa fyo basuminamo, abana babo bakeshiba ifishinka pa fyo basuminamo. Na kabili abene bakalailondolwela ifyo basuminamo abantu nga babepusha. Mu cipande citila “Abacaice Bepusha Ukuti” icaba pa jw.org, mwaliba apatila apo imisepela ingalemba. Ico kwabela ifi fipande kulenga ukuti abacaice bashininkishe ukuti ifyo basuminamo fya cine, e lyo no kulenga balelemba ifyebo ifyo bengasuka abengabepusha pa fyo basuminamo mu mashiwi yabo. Nga mulelanshanya ifi fipande no lupwa, bonse kuti mwasambilila ifyo mwingalanda pa fyo mwasuminamo no mutima uwafuuka, kabili kuti mwafilanda mu nshila ya kuti uo mulelandako afwaya ukumfwa.

 ¹⁷ Matthew umulumendo, alondolwele ukuti ukusambilila pamo no lupwa lwakwe pa fya kwasuka nga ca kuti bamwipusha pa fyo asuminamo, kulamwafwa sana. Ilyo Matthew na bafyashi bakwe bali pa mapepo ya lupwa, balafwayako ifyebo fimo ifyo engalanshanya nabo asambilila nabo. Atile: “Tulatontonkanya pa fipusho abana be sukulu bengepusha, lyena tulasambilila ifyo twingasuka ukubomfya ifyebo tufwailishe. Nga naishiba bwino ifyo nasuminamo, nshitwishika. Ici cilalenga naba uwafuuka ilyo ndelanda na bantu.”

18. Mibele nshi iyacindama iyo Abena Kolose 4:6 ilandapo?

¹⁸ Kwena te bonse abengasumina ifyo twasuminamo, nangu ca kuti natubalondolwela bwino. Nomba nga tuli abacenjela kabili abafuuka ilyo tulebalondolwela, nalimo kuti bakutika. (Belengeni Abena Kolose 4:6.) Kuti twapashanya ifyo twingalondolwela abantu ifyo twasuminamo ku kupoosa umupila. Kuti twapoosela umuntu umupila ninshi natunakilila nelyo kuti twamusukushila. Nga twapoosela umuntu umupila ninshi natunakilila, kuti awikata bwangu twatwalilila no kwangala. Nga ca kuti tuli abacenjela kabili abafuuka ilyo tulelondolwela abantu ifyo twasuminamo, kuti calenga balafwaya ukukutikisha kabili twatwalilila no kulanshanya. Nomba nga ca kuti ico umo aletwipushisha ni co alefwaya fye ukutupumya nelyo alefwaya tutendeke ukuumana, tatulingile ukutwalilila ukulanshanya nankwe. (Amapi. 26:4) Nomba abantu abengi kuti bakutika.

19. Cinshi cingalenga tulefwaisha ukuba abafuuka ilyo tuleasuka abatwipusha pa fyo twasuminamo?

¹⁹ Ukulanda fye icishinka tulanonkelamo nga tuli abafuuka. Mulepepa kuli Yehova nga mulefwaya ukwasuka abamwipusha ifipusho ifyakosa nelyo abalemupumya. Muleibukisha ukuti ukufuuka kuti kwalenga mwalanshanya bwino na bantu abasumine ifipusene ne fyo mwasuminamo kabili kuti kwalenga tamutendeke ukuumana. Na kabili nga muli abafuuka ilyo muleasuka abantu bamo kuti calenga baishiba icine pa Nte sha kwa Yehova kabili baishiba ne cine icaba mu Baibo. “Lyonse muleba abaiteyanya ukwasuka” pa fyo mwasuminamo, kabili “muleasuka no mutima uwafuuka na katiina.” (1 Pet. 3:15) Kanshi twalilileni ukuba abafuuka!