• Abantu abengi abakwete amaka mu bwikashi, balyeseshe ukulofya Baibolo, lelo balifililwe. Ku ca kumwenako, icitabo icitila An Introduction to the Medieval Bible calanda ukuti, mu myaka ya ba 500 ukufika muli ba 1500, “aba bantu tabalefwaya abantu yaweyawe ukukwata Baibolo e lyo no kulaibelenga mu lulimi ulo baishibe.” Abasambilila sana abalepilibula Baibolo mu ndimi shimbi kabili abalefwaya abantu ukusambilila Baibolo, baleibika mu kaposa mweo kabili bamo balebepaya no kubepaya.

• Nangu ca kuti abantu abengi balefwaya ukulofya Baibolo, Baibolo e citabo basabankanya sana ukucila ifitabo fimbi. Balipulinta amaBaibolo nalimo 5 bilioni mu ndimi ukucila pali 2,800. Aya amaBaibolo yamo baliyapulinta yonse fye e lyo yambi yaba fye mu fiputulwa. Ifi te fyo caba ku mabuuku yambi pamo nga mabuuku yalanda pa mano ya buntunse, amabuuku ayalanda pali sayansi e lyo na pa fintu fimbi, pantu yena tabayasabankanya sana kabili yalaloba bwangu.

• Indimi umo Baibolo yapilibulwa tashiloba kabili abantu baleshiba ifya kulemba no kubelenga isho indimi. Baibolo ya mu ciGerman iyo Martin Luther apilibwile yalilenga abantu abengi balebomfya amashiwi ayo abomfeshe pa kupilibula iyi Baibolo. Baibolo ya King James Version iyo babalilepo ukupilibula bailondolola ukuti “e citabo ico nalimo abantu babomfya sana nga balefwaya ukwishiba ifya kulemba no kubelenga iciNgeleshi.”

• Icitabo icitila The Oxford Encyclopedia of the Books of the Bible calanda ukuti ifyo Baibolo yalembwa “filakuma sana ifyo abena Bulaya na bena America abengi basumina, ifyo bacita, ifyo bapanga no kulenga, amabuuku balemba, amafunde bakonka, ifya mapolitiki e lyo ne fintu fimbi.”

  Ifi e fintu fye fimo ifyalenga Baibolo ipusaneko ku fitabo fimbi. Na lyo line, cinshi calenga abantu abengi bakwate Baibolo? Mulandu nshi abengi baleibikila mu kaposa mweo pa kuti fye Baibolo iiloba? Icalenga ni co mu Baibolo mwaliba ifyebo ifingatwafwa ukuba ne mibele iisuma kabili ilatusambilisha ifingalenga twaba na bucibusa busuma na Lesa. Baibolo ilatwafwa ukwishiba icilenga tulecula ne cilenga tulekwata amafya. Ne cawamisha ca kuti, yalilanda ukuti aya amafya yakapwa e lyo yalilanda ne fyo yakapwa.

Ukusambilila kusuma. Na lyo line, inyunshipepala ya Ottawa Citizen iya ku Canada yatile: ‘Abantu nangu basambilile sana, amasambililo tayalenga baaba ne mibele isuma.’ Ilyo aba mu kabungwe ka Edelman bafwailishe pa ficitika mu calo, basangile ukuti abantu abengi abasambilila sana, ukubikako fye na bamakwebo na ba mu buteko, balabepa, balacenjesha abanabo, baleba, kabili ifyo bacita “filalenga abantu baleka ukubacetekela.”

Baibolo ilatusambilisha ukuba ne mibele isuma kabili ilatwafwa ukuba na bucibusa na Lesa. Ilatwafwa no ‘kumfwikisha ubulungami no bupingushi no bololoke, e kutila inshila yonse iisuma.’ (Amapinda 2:9) Natulande pa ca kumwenako. Umulumendo uuli ne myaka 23, uo twalaita ati Stephen, balimukakile mu cifungo ku Poland. Ilyo ali mu cifungo, atendeke ukusambilila Baibolo kabili alitemenwe ifyo alesambilila. Alandile ukuti: “Nomba nalishiba ico cipilibula ‘ukucindika wiso na noko,’ nga fintu Baibolo yalanda. Nalisambilila ne fyo mfwile ukucita pa kuti nilakalipa sana.”—Abena Efese 4:31; 6:2.

Stephen alitemenwe sana Ilembo lya Amapinda 19:11 ilitila: “Umuntu wa mano takalipa bwangu, kabili atemwa ukusuulako fye ku filubo.” Pali ino nshita, Stephen nga akwata ubwafya, alatala atontonkanya pali ubo ubwafya e lyo amona amalembo ayengamwafwa ukubupwisha. Stephen alandile no kuti: “Nalisanga ukuti Baibolo citabo icingatwafwa sana ukucila ifitabo fimbi.”

Ba Maria, ni Nte ya kwa Yehova, kabili bushiku bumo balibasaalwile pa cintubwingi ku mwanakashi uwapata ba Nte. Na lyo line, ba Maria bena tabasaalwile uyu umwanakashi, lelo batwalilile fye ukuya. Umwanakashi uwasaalwile ba Maria alyumfwile ububi pa fyo acitile kabili aile mu kufwaya ba Nte. Ilyo papitile umweshi umo, uyu umwanakashi alikumenye  ba Maria kabili alibakumbatiile e lyo alomba ubweleelo. Uyu umwanakashi amwene no kuti filya ba Maria bali abafuuka kabili abailama, fyalelanga fye ifyo imipepele yabo yaba. Cinshi cacitike? Uyu umwanakashi capamo na balupwa lwakwe 5, batendeke ukusambilila Baibolo ne Nte sha kwa Yehova.

Yesu Kristu alandile ukuti ifyalungama ifyo umuntu acita e filanga ukuti wa mano. (Luka 7:35) Kanshi ifyo Baibolo ilanda filatwafwa sana. Ifyo ilanda ‘filenga uwapelwa mano ukuba na mano, filenga umutima ukusekelela kabili filabuutusha pa menso,’ pantu filalenga twaba ne mibele iisuma e lyo na bucibusa busuma na Lesa.—Amalumbo 19:7, 8.

Nga kwapona ubulwele, abantu balatala bafwailisha icalengele kube ubo ubulwele. Ifi fine e fyo caba na pa kwishiba icalenga abantu balecula no kulakansana. Baibolo e ingatwafwa ukwishiba icalenga, pantu ilalanda pa fyo amafya yatendeke.

Ibuuku lya Ukutendeka litweba ukuti icalenga abantu balecula ni co abantu ba kubalilapo balipondokeele Lesa. Abantunse ba kubalilapo basalilepo ukulaitungulula abene, ukucila ukulatungululwa na Kabumba. (Ukutendeka 3:1-7) Ku ca bulanda, ukufuma ilya nshita, abantu abengi na bo bafwaya ukulaitungulula. Finshi fyacitika? Abantu ukufuma fye na kale tabakwata ubuntungwa kabili tabaaba ne nsansa, lelo balakansana, balacusha abantu banabo kabili tabaaba ne mibele isuma kabili tabaaba na bucibusa busuma na Lesa. (Lukala Milandu 8:9) Kanshi Baibolo yalilungika ilyo yatila: “[Umuntu] takwata amaka ya kutungulula intampulo shakwe.” (Yeremia 10:23) Icawama ca kuti nomba line, Lesa akafumyapo abantu ababa ne mibele iyabipa.

Baibolo yalitweba ukuti apo Lesa alitemwa abantu abacita ifyo afwaya, takaleke abantu bakatwalilile ukucita ifyabipa ifilenga tulecula. Ababifi “bakalya ififuma mu mibele yabo.” (Amapinda 1:30, 31) Na lyo line, “abafuuka bakekala mu calo, kabili bakasekelela nga nshi pantu umutende ukafula.”—Amalumbo 37:11.

Lesa akafikilisha ifyo alaya ilyo ‘Ubufumu bwakwe’ bukatendeka ukuteka. (Luka 4:43) Ubufumu bwa kwa Lesa buteko ubo Lesa akabomfya pa kulanga ukuti e walinga ukuteka abantu. Yesu alandile pa Bufumu bwa kwa Lesa mwi pepo asambilishe abasambi bakwe. Atile: “Ubufumu bwenu bwise. Ukufwaya kwenu kucitwe pano isonde.”—Mateo 6:10.

Ukwabula no kutwishika, bonse abakatekwa no Bufumu bwa kwa Lesa bakalacita ifyo Lesa afwaya kabili bakeshiba ukuti Kabumba, e walinga fye ukuteka abantunse. Lyena takwakabe amafisakanwa, ubufunushi, ubupiina, akapatulula ka nkanda kabili takwakabe inkondo. Kukaba fye ubuteko bumo kabili tukalakonka fye amafunde yamo yene.—Ukusokolola 11:15.

Nga tulefwaya tukabeko ilyo Ubufumu bwa kwa Lesa bukalateka, tufwile ukwishiba Lesa. Baibolo pali 1 Timote 2:3, 4 itila: ‘Lesa afwaya ukuti abantu balekanalekana  bakapusuke no kwishiba bwino bwino icine.’ Ukwishiba bwino bwino icine kusanshamo ukwishiba amafunde ayo Ubufumu bwa kwa Lesa bukabikako, pamo nga yalya Yesu Kristu alandilepo mu Lyashi lya pa Lupili. (Mateo, ifipandwa 5 ukufika ku 7) Ilyo mulebelenga ifi ifipandwa fitatu, muleesha ukwelenganya ifyo imikalile ikaba ilyo bonse bakalakonka ifyo Yesu alandile.

Bushe tulingile ukupapa ukuti Baibolo citabo ico abantu basabankanya sana ukucila ifitabo fimbi? Awe! Ifyo Baibolo isambilisha fyafuma kuli Lesa. Ifi abantu basabankanya Baibolo filanga fye ukuti Lesa afwaya abantu ba ndimi ne nko basambilila pali ena kabili afwaya no kuti bakanonkelemo mu mapaalo ayo Ubufumu bwakwe bukaleta.—Imilimo 10:34, 35.