Kale caleyanguka ku bafyashi ukulanda na bana babo pa lyashi lya kulaalana ilyo abana tabalaumfwa ili ilyashi ku bantu bambi. Balelondolwela umwana panono panono kabili ukulingana ne myaka akwete e lyo ne fyo alekabila ukwishiba.

Nomba pali ino nshita ifintu fyalyaluka. Icitabo ca The Lolita Effect citila: “Abana batendeka ukumfwa amalyashi ya pa kulaalana ninshi bali abaice sana, kabili pa milabasa palaba sana aya amalyashi.” Bushe caliba bwino ifi amalyashi ya musango uyu yaseeka nelyo yalenga fye abana baba mu bwafya?

Ifye shiku fyaba fye mpanga yonse. Ba Deborah Roffman balembele mwi buuku litila Talk to Me First abati: “Icalenga abacaice ukulatontonkanya ukuti umuntu onse afwile ukulacita ubulalelale, malyashi bomfwa, ifyo aba makwebo basabankanya, amafilimu batamba, ifitabo babelenga, inyimbo bomfwa, ifiba pa TV, ifyo babelenga pa foni ne fiba pa kompyuta.”

Abasabankanya amakwebo limo e balenga. Abasabankanya amakwebo e lyo na bashitisha ifya kufwala balasabankanya no kushitisha ifya kufwala ifingalenga abantu balakumbwa abana, ne ci cilenga abana balabika sana amano ku fyo bamoneka. Icitabo citila So Sexy So Soon cilanda ukuti: “Aba makwebo balishiba ukuti abana balafwaya ukulamoneka ifyo abanabo bamoneka, ne ci cilenga balepanga ifya kufwala ifingalenga abantu balebakumbwa. Kwena tabapanga ifi ifya kufwala pa kuti abantu balekumbwa abana, lelo bafwaya ifyo bashitisha fileenda.”

Tamufwile ukupelela fye pa kubeba. Filya fine paba ubupusano pa kwishiba ifyo motoka ibomba na pa kwishiba ukwensha bwino, e fyo paba no bupusano pa kwishiba fimo pa lyashi lya kulaalana no kwishiba ifya kubomfya ifyo ifyebo pa kusalapo bwino ifya kucita.

Ifyo mufwile ukwishiba: Calicindama sana muno nshiku ukusambilisha abana benu ukulabomfya “amano aya kulekanya icalungama ne calubana.”—AbaHebere 5:14.

Ni mwe mufwile ukubalondolwela. Nangu ca kutila kuti cayafya ukulanda nabo pali ili ilyashi, ni mwe mufwile ukubalondolwela.—Ilembo ilingamwafwa: Amapinda 22:6.

Mulebalondolwela panono panono. Mu nshita ya kubalondolwela fyonse pa muku umo, mufwile ukulabalondolwela panono panono nalimo ilyo muli babili muli motoka nangu ilyo mulebomba bonse imilimo ya pa ng’anda. Pa kuti umwana wenu alande ifyo aletontonkanya, mulemwipusha amepusho. Ku ca kumwenako, mu nshita ya kumwipusha ukuti: “Bushe ulafwaya ukulatamba ifikope fya musango uyu?” kuti mwamwipusha amuti, “Bushe umona kwati cinshi abasabankanya amakwebo babomfesha ifikope fya musango uyu? Umwana nga ayasuka, kuti mwamwipusha amuti, “Bushe walitemwa ifi bacita?”—Ilembo ilingamwafwa: Amalango 6:6, 7.

Mulemulondolwela ukulingana no mushinku. Abana kuti mwabeba amashina ya cine aya filundwa fya mubili ninshi tabalaingila ne sukulu kabili kuti mwabasambilisha ne fyo bengaicingilila ku bacenda abana. Ilyo balekula kuti mwabalondolwela ifyo ciba pa kuti umwana afyalwe. Ilyo umwana akakula, ninshi alishiba bwino bwino ififuma mu kulaalana.

Mulemusambilisha imibele iisuma. Mufwile ukubalilapo ukufunda umwana ukuba no mucinshi, e lyo no kuba ne cishinka ninshi acili fye umunono. Nga mwacita ifi, tacakamwafye ukumufunda ifyo engacita pa kuti tacitile ubulalelale. Na kabili tamufwile ukumupita mu mbali pa kumulondolwela. Ku ca kumwenako, nga mumona ukuti calibipa ukulaala no muntu uo mushilaupana nankwe, mufwile ukumweba. Mufwile no kumulondolwela ico mwamwebela ifyo. Icitabo ca Beyond the Big Talk cilanda ukuti: “Abaice abalanda ukuti balishiba ukuti abafyashi babo tabafwaya balecita ubulalelale, ilingi line tabacita ubulalelale.”

Mufwile ukuba ne mibele iisuma. Mufwile ukulacita ifyo mulanda. Ku ca kumwenako, bushe mulaseka umuntu nga alelanda imipulwe ya nsele? Bushe mulafwala ifibimbula bambi? Nelyo mulasengasenga? Nga mulacita ifi, abana tabakalemumfwila ilyo mulebasambilisha ukuba ne mibele iisuma.—Ilembo ilingamwafwa: Abena Roma 2:21.

Mwilalanda fye ifyabipa. Lesa e watupeela ica bupe ca kulaalana kabili tufwile ukucibomfya fye mu cupo. Nga tulecita ifi, tukalaba sana ne nsansa ilyo tulepanga icupo. (Amapinda 5:18, 19) Mufwile ukweba umwana wenu ukuti afwile ukucita fye ifi, nga aupa nelyo aupwa.—1 Timote 1:18, 19.