“TATA,” “SHIKULU,” “YAMA.” Ifi e fyo abacaice abengi pa Bethel ilingi line banjita. Apo ndi ne myaka 89 ndomfwa bwino ukunjita ifi. Imona ifi abacaice banjita ukuti cilambu ico Yehova ampeela pa kumubombela umulimo wa nshita yonse pa myaka 72. Kabili pa mulandu ne fyo Lesa ampaala pa fyo imubombela umulimo wakwe, ndakoselesha aba abacaice no mutima wandi onse ukuti, ‘Yehova akamulambula pa fyo mumubombela nga ca kuti amaboko yenu tayatompweke.’—2 Imila. 15:7.

Abafyashi bandi bakukiile ku Canada ukufuma ku Ukraine. Baileikala mwi tauni lya Rossburn mu citungu ca Manitoba. Bamayo bakwete abana abaume 8 na bana abanakashi 8, pali aba tapali bampundu kabili nine walenga 14. Batata balitemenwe Baibolo kabili lyonse pa Mulungu ulucelo baletubelengela, lelo balemona imipepele ukuti kali fye kaliilo, kabili ilingi line balesekesha abati, “Nampo nga nani walelipila Yesu pa mulimo alebomba uwa kubila imbila nsuma no kusambilisha!”

Mu kupita kwa nshita bandume nandi bane na bankashi yandi bane balisambilile icine. Bankashi yandi ba Rose balibombele bupainiya mpaka na lintu bafwile. Ilyo bali mupepi no kufwa baletukoselesha ukubika amano ku Cebo ca kwa Lesa. Baletweba abati, “Ndefwaya nkese mumona mu calo cipya.” Ilyo abakalamba bandi ba Ted bashilasambilila icine balebila sana pa mulilo wa pe. Lyonse pa Mulungu ulucelo balebila pa cilimba, balepaatila abalekutika, kabili balebeba ukuti ababembu bakayapya mu mulilo wa pe uushishima. Lelo pa numa baishileba ababomfi ba kwa Yehova abacincila kabili aba cishinka.

Bushiku bumo mu June 1944 ilyo nabwelele ku sukulu, nasangile akatabo kaleti The Coming World Regeneration * pe tebulo twaleliila. Nalibelengele ifyali pe bula lya kubalilapo, ne lyalenga bubili kabili nshalekele ukubelenga. Ilyo napwishishe ukubelenga akatabo konse, nasalilepo ukutendeka ukubombela Yehova nga filya Yesu acitile.

Ni bani baletele aka akatabo mu ng’anda mu mwesu? Ba Steve abakalamba bandi balandile ukuti abaume babili abaleshitisha ifitabo no tutabo e baishile pa mwesu. Balandile abati, “E bo nacishitako ako katabo pantu bacilakashitisha fye pali 5 cent (ino nshita ni 38 ngwee).” Abaume balibwelele  pa Mulungu. Batwebele ukuti bali ni Nte sha kwa Yehova no kuti balebomfya Baibolo pa kwasuka amepusho ayo abantu baleipusha. Twalitemenwe ilyo batwebele ifi pantu abafyashi besu balitusambilishe ukucindika Icebo ca kwa Lesa. Na kabili aba baume batwebele ukuti ba Nte bali no kukwata ukulongana kwa citungu mu musumba wa Winnipeg. Muli uyu musumba e mo bankashi yandi ba Elsie baleikala. Nasalilepo ukuya kuli uku kulongana.

Nalicofele incinga pa makilomita nalimo 320 ukuya ku Winnipeg lelo nalitushisheko inshiku shinono mwi tauni lya Kelwood umo balya ba Nte abaishile pa mwesu baleikala. Ilyo nali muli ili tauni, nalile ku kulongana kabili e lyo naishibe ifyo icilonganino cali. Na kabili naishileishiba ukuti umwaume onse, umwanakashi, na bacaice balingile ukulasambilisha abantu Baibolo ku ng’anda ne ng’anda nga filya Yesu alecita.

Ilyo nali mu musumba wa Winnipeg nalimonene na bakalamba bandi ba Jack abaishile ku kulongana kwa citungu ukufuma ku Ontario. Pa bushiku bwa kubalilapo ubwa kulongana, munyinefwe abilishe ukuti kwali no kuba ulubatisho. Ine na ba Jack twasalilepo ukubatishiwa. Bonse twalefwaisha ukutendeka bupainiya pa numa fye ya kubatishiwa. Ba Jack bena balitendeke pa numa fye ya uku kulongana. Apo nali ne myaka 16 kabili nalingile ukubwelela ku sukulu, nshatendeke bupainiya lelo umwaka wakonkelepo nalitendeke.

Ine na ba Stan Nicolson twatampile bupainiya mwi tauni lya Souris ilyaba mu citungu ca Manitoba. Tapakokwele naishileishiba ukuti inshita shimo umulimo wa bupainiya ulafya. Indalama twakwete shaileshilepwa lelo tatwalekele ukubila imbila nsuma. Bushiku bumo twabilile imbila nsuma akasuba konse. Ilyo twalebwela tatwakwete indalama nangu imo kabili twali sana ne nsala. Ala twalipapile ilyo twasangile umufuko uukalamba uwa fya kulya pa mwinshi wa ng’anda! Cilya cungulo bushiku twaliile nge mfumu. Ala twalilambwilwe pa kukanaleka amaboko yesu yatompoka! Na kuba pa mpela ya ulya mweshi, nalinine ifyo nshatalileinapo.

Ilyo papitile imyeshi iinono, batwebele ukuya mu kubombela kwi tauni lya Gilbert Plains apalepele amakilomita nalimo 240 ukufuma mwi tauni lya Souris. Pali ilya nshita cila cilonganino calekwata charti iikalamba pa cisebele iyalelanga ifyo icilonganino calebomba umulimo wa kubila imbila nsuma cila mweshi. Mu mweshi umo ilyo icilonganino cishabombele bwino umulimo, nalilandile ilyashi no kweba aba bwananyina mu cilonganino ukuti balingile ukulabombesha. Pa numa ya kulongana, nkashi umukoloci painiya uo umwina mwakwe ashali Nte anjebele uku ninshi alelukusha ifilamba ati, “Nalyeseshe ukubombesha lelo epo amaka yandi yapelele.” Na ine nalililile kabili nalilombele ubwelelo.

Nga fintu nacitile, bamunyinefwe bacaice balalufyanya e lyo pa numa baumfwa ububi. Lelo nasambilile ukuti mu cifulo ca kuleka amaboko yatompoka nga walufyanya, ulingile ukusambililako no kukanalaba ifyo wasambililako. Nga twatwalilila ukuba aba cishinka mu mulimo wa kwa Lesa tukalambulwa.

Ala nalitemenwe nga nshi ilyo banjitile kwi Sukulu lya Gileadi ilyalenga 14 ninshi ndi fye ne myaka 21, kabili twapwishishe mu February 1950! Bamo abo nali nabo mwi kalasi babatumine ku citungu ca Quebec mu Canada uko abantu balelanda iciFrench kabili uko ba Nte balebacusha sana. Ine bantumine kwi tauni lya Val-d’Or uko baleimba golde. Bushiku bumo twaile na ba bwananyina ku kubila imbila nsuma ku mushi uwali mupepi uwa Val-Senneville. Shimapepo wa muli uyu mushi atwebele ukuti ali no kutucita akantu nga tatwafumine mu mushi. Ifi atwebele fyalengele natwala umulandu ku cilye. Shimapepo balimulipilishe. *

Uyu mulandu e lyo ne milandu imbi nayo yaishileba “Ubulwi mu Quebec.” Icalici lya ba Katolika lyalikwete sana amaka mu citungu ca Quebec ukucila pa myaka 300. Bashimapepo e lyo ne ntungulushi sha mu fikansa fya calo balecusha Inte sha kwa Yehova. Pali iyi nshita ukubila imbila nsuma  kwalyafishe, kabili twali fye abanono lelo amaboko yesu tayatompweke. Abena Quebec abalefwaya ukwishiba icine balekutika. Nalesambilisha abaume na banakashi abalefwaya ukusambilila icine. Umo uo nalesambilisha Baibolo mu lupwa lwabo balimo 10, kabili bonse mu lupwa batendeke ukubombela Yehova. Ifi bacitile fyalengele abantu bambi bafuma mwi Calici lya Katolika. Twalitwalilile ukubila imbila nsuma, kabili twasukile twacimfya ubulwi!

Mu 1956, banjebele ukuya mu kubombela ku calo ca Haiti. Bamishonari abengi abaile kuli ici calo calibafishe ukusambilila iciFrench, lelo abantu balekutika. Ba Stanley Boggus bamishonari batile, “Twalipapile ifyo abantu baleipeelesha ukutwafwa ukusambilila iciFrench.” Pa kubala, nalebomba bwino umulimo pantu ilyo nali mu Quebec nalisambilile iciFrench. Lelo tapakokwele twaishileishiba ukuti aba bwananyina abengi balelanda fye iciHaitian Creole. E ico pa kuti tulebomba bwino umulimo, twalingile ukusambilila ulu lulimi. Twalilusambilile kabili Yehova alitupaalile.

Pa kuti tutwalilile ukwafwa bamunyinefwe, twalipwishe Ibumba Litungulula nga kuti twatendeka ukupilibwila Ulupungu lwa kwa Kalinda ne mpapulo shimbi mu ciHaitian Creole kabili balitusuminishe. Tapakokwele abalesangwa ku kulongana batendeke ukufula mu Haiti monse. Mu 1950, mu Haiti mwali fye bakasabankanya 99, lelo mu 1960 bakasabankanya balicile pali 800! Pali ilya nshita banjebele ukulabombela pa Bethel. Mu 1961, nalibombeleko umulimo wa kusambilisha mwi Sukulu lya Butumikishi bwa Bufumu. Twasambilishe baeluda 40 na bapainiya baibela. Pa kulongana kwa citungu ukwaliko mu January 1962, twalikoseleshe bamunyinefwe abafikilepo ukubomba imilimo ukulabombesha mu mulimo wa kubila imbila nsuma kabili bamo balibasontele ukuba bapainiya baibela. Ifi twacitile fyali bwino pantu tapali no kukokola bali no kutendeka ukutucusha.

Ilyo ukulongana kwa citungu kwapwile, ine na ba Andrew D’Amico abalebomba bumishonari balitwikete pa 23 January, 1962 pa musambo kabili balipokele Loleni! ya mu ciFrench iya January 8, 1962 yonse. Muli Loleni! balyambwile ifyo balembele mu manyunshipepala ya ciFrench ukuti  abena Haiti bali mu mipepele ya voodoo umo balepupa imipashi. Abantu bamo tabatemenwe ili lyashi kabili baleti ni fwe twalembele ili lyashi pa musambo. Pa numa fye ya milungu, bamishonari balibatamfishe mu calo. * Lelo bamunyinefwe abo twasambilishe imilimo balitwalilile ukwafwa abantu ba kwa Lesa. Pali nomba ifyo aba bwananyina bashipikishe ne fyo batwalilile ukuba ne citetekelo icakosa filalenga ndesekelela. Aba bwananyina nomba balikwata Baibolo—Amalembo ya Calo Cipya mu ciHaitian Creole. Tatwaleenekela ukuti ifi kuti fyacitika.

Pa numa ya kubombela mu Haiti, banjebele ukuyabomba bumishonari ku calo ca Central African Republic. Lyena naishileba kangalila wenda e lyo pa numa naishileba kangalila wa musambo.

Pali ilya nshita, Amayanda ya Bufumu ayengi tayayafishe ukupanga. Nalisambilile ukufuula icani mu mpanga no kufimba imitenge. Abapitanshila balepapa sana nga bamona ndecita ifi. Na kabili ifi nalecita fyalengele aba bwananyina babike sana amano ku kukuula Amayanda ya Bufumu na ku kuyawamya. Bashimapepo baletupumya pantu amacalici yabo yena yali ya malata. Lelo tatwafuupwike, twalitwalilile ukulonganina mu Mayanda ya Bufumu aya fyani. Bashimapepo balilekele ukutupumya ilyo icikuuku ca mwela capitile mu musumba uukalamba uwa Bangui. Califimbwile umutenge we calici no kuyauponesha mu musebo uukalamba. Lelo imitenge ya Mayanda ya Bufumu yesu yena yali fye iyakosa ndi. Pa kuti tuleyangalila bwino umulimo wa Bufumu, twakuulile umusambo ne ng’anda ya bamishonari mu myeshi fye 5. *

Mu 1976 ubuteko bwalibindile umulimo wa Bufumu mu calo ca Central African Republic, e ico banjebele ukuya mu kubombela mu calo caba mupepi ica Chad mu musumba ukalamba uwa N’Djamena. Muli uyu musumba emo twaishibanine na Happy uwali painiya waibela uwacincila umwina Cameroon. Twaupene pa 1 April, 1978. Muli uyu wine mweshi inkondo ya bana calo yalitendeke, kabili twafulumukile ku kapinda ka ku kulyo aka ici calo. Ilyo inkondo yapwile, twalibwelelemo kabili twailesanga ukuti ing’anda yesu e yali iofeshi likalamba ilya fipondo. Impapulo, ilaya lya bwinga ilya mwina mwandi ne fintu batupeele pa bwinga tatwafisangile. Na lyo line amaboko yesu tayatompweke pantu bonse babili epo twali kabili twalefwaisha ukubombako imilimo na imbi.

Pa numa ya myaka nalimo ibili, ubuteko bwalisuminishe umulimo wesu mu calo ca Central African Republic na kabili. Twalibwelelemo kabili naileba kangalila wenda. Twaleikala mu motoka yesu umwali ubusanshi bwa kupeta, idramu ilyaleingisha amenshi amalita 200, friji, na katofu. Ukwenda kwalyafishe. Pa lwendo lumo fye bakapokola balitwiminike imiku iingi.

Ilingi line kwalekaba se! Limo nga tulelongana ukulongana kwa muputule caleyafya ukusanga amenshi ya kubatishamo abantu. Kanshi bamunyinefwe baleimba pa nshi ya mumana uwakama kabili epo baletapa amenshi ayanono yanono yasuka yafula aya kubika mwi dramu umo ilingi line balebatishisha.

Mu 1980 batwebele ukuya mu kubombela ku Nigeria. Ku Nigeria twabombeleko imyaka ibili na hafu kabili twaleyafwilisha aba bwananyina ukupekanya ukukuula umusambo uupya. Aba bwananyina balishitile icikuulwa ca ntunti shibili ico balingile ukutoba no kukuulapo umusambo. Bushiku bumo ulucelo naninine pa muulu wa ici cikuulwa pa kuti tucibongolole. Ilyo natendeke ukwikila, naliponene pantu icikuulwa tacakosele. Camoneke kwati nalicenekwe sana lelo ilyo badokota bampimine, baebele umwina mwandi ati: “Mwisakamana. Baputwike fye imilimba imo, bakaba fye bwino nalimo pa numa ya mulungu umo.”

 Mu 1986 batutumine ku calo ca Côte d’Ivoire uko naileba kangalila wenda. Uyu mulimo walengele tufike na ku calo icaba mupepi ica Burkina Faso. Nshaleenekela ukuti ku ntanshi twali no kwikalapo muli ici calo.

Nafumine ku Canada mu 1956, lelo mu 2003 ninshi palipita ne myaka 47, balitwitile ukuya mu kubombela pa Bethel ya ku Canada. Ifitupa fyesu fyalelanga ukuti twali abena Canada lelo fwe bene twaleumfwa ukuti tuli bena Africa.

Lyena mu mwaka wa 2007, ninshi ndi ne myaka 79, balitwebele ukubwelela ku Africa na kabili! Batutumine ku Burkina Faso kabili naileba muli Komiti ya Calo. Pa numa amaofeshi twalebombelamo baliyalwile yaba amaofeshi ya bakapilibula kabili umusambo wa ku Benin e watendeke ukwangalila aya maofeshi. Mu August 2013 batukuushishe ku Bethel ya ku Benin.

Nangu ca kuti ino nshita amaka yanono, ncili nalitemwa sana ukubila imbila nsuma. Pa mulandu wa kuti baeluda no mwina mwandi balantungilila, pa myaka itatu iyapitapo naliba ne nsansa pantu abasambi babili abo nalesambilisha Baibolo ba Gédéon na ba Frégis balibatishiwe. Pali ino nshita bonse babili balabombela Yehova.

Pali lelo tubombela pa Bethel ya ku South Africa, kabili aba bwananyina balansakamana nga nalwala. Icalo ca South Africa e calenga 7 pa fyalo fya mu Africa ifyo nabombelamo. Lyena mu October 2017, Yehova alitupeele ishuko ilyaibela. Balitwitile ukuyasangwako ilyo kwali ukupeela Yehova amaofeshi yakalamba aya ku Warwick, mu New York. Ala tatwakalabe ili ishuko!

Icitabo ca Ilyashi lya Nte sha kwa Yehova ica mu 1994 pe bula 255 catile: “Bonse mwe babombela Yehova pa myaka iingi, tulemukoselesha ukuti: ‘Shipeni kabili mwileka amaboko yenu yatompoke, pantu kuli icilambu ku mulimo wenu.’—2 Imila. 15:7.” Ine no mwina mwandi Happy tulakonka ifi batukoseleshe kabili tulakoselesha na ba bwananyina ukutwalilila ukubombela Yehova.