1, 2. (a) Bushe Yesu alemona shani Amafunde ya kwa Lesa? (b) Bushe bakalemba na baFarise balebomfya shani Amafunde bubi bubi?

YESU alitemenwe Amafunde ya kwa Mose. Amafunde yafumine kuli Wishi, Yehova, e co tushingapapila icalengele ukuti ayatemwe. Baibolo yalisobele ukuti Yesu ali no kutemwa sana amafunde ya kwa Lesa, pa Amalumbo 40:8 patila: “Ukucita ukufwaya kwenu, mwe Lesa wandi, e ko natemwa, na mafunde yenu yaba mu mutima wandi.” Ifyo Yesu alelanda ne fyo alecita fyalelanga ukuti Amafunde ya kwa Lesa yalipwililika, kuti yatwafwa kabili yalafikilishiwa.—Mat. 5:17-19.

² Yesu afwile alyumfwile sana ububi ilyo amwene bakalemba na baFarise balebomfya Amafunde ya kwa Wishi bubi bubi! Balisuulile ifikalamba ifya mu mafunde kabili balebika sana amano ku tuntu utunono sana, Yesu atile: “Mupeela ica pe kumi ica minte na dilu na kumini.” Cinshi calengele balecita ifi? Yesu atile: “Lelo mwalisuula ifyacindama ifyaba mu Mafunde, e kutila, umulinganya no luse ne cishinka.” (Mat. 23:23) Yesu tali nga baFarise bakaitemwe, ena alishibe ico kwabelele Amafunde, ne calengele Lesa abikeko ifunde lyonse ilyali mu Mafunde yakwe.

3. Finshi twalasambilila muli cino cipande?

 ³ Apo tuli Bena Kristu, tatwaba mu cipangano ce Funde. (Rom. 7:6) Lelo Yehova alisungilile aya Mafunde mu Cebo cakwe, Baibolo pa kuti tulesambililako. Afwaya ukuti tuleiluka no kubika sana amano ku “fyacindama,” e kutila amashiwi apashimpwa amafunde, tafwaya tulekonka fyonse fye ifyaba mu cipangano ce funde. Natulangilile, finshi twingasambilila kwi ifunde Lesa apeele abena Israele ilya kubikako imisumba ya kufulumukilako? Mu cipande cafumineko twasambilile ifyo twingasambilila ku fyo umuntu alingile ukucita nga aipaya umuntu munankwe mu kukanaishiba. Na kabili ku misumba ya kufulumukilako tulasambililako na pali Yehova na pa fyo twingamupashanya. Kanshi, cino cipande calatwafwa ukwasuka ifi fipusho fitatu: Bushe filya Lesa abikileko imisumba ya kufulumukilako fitusambilisha finshi pa fyo Yehova aba no luse? Fitusambilisha finshi pa fyo amona ubumi? Filanga shani ukuti aliba no mulinganya? Ilyo tuleyasuka ifi ifipusho, moneni ifyo mwingalacita pa kuti mulepashanya Shinwe wa ku muulu.—Belengeni Abena Efese 5:1.

4, 5. (a) Bushe bacitile shani pa kuti cilayafya ukusanga imisumba ya kufulumukilako, kabili mulandu nshi? (b) Finshi ifi fitusambilisha pali Yehova?

⁴ Uko imisumba ya kufulumukilako 6 yabelele takwayafishe ukusanga. Yehova aebele abena Israele ukusala imisumba itatu bushilya bwa Mumana wa Yordani e lyo na imbi itatu bushilya bumbi. Mulandu nshi? Pa kuti umuntu onse uulefwaya ukufulumukilako alefika bwangu ukwabula ubwafya nangu bumo. (Impe. 35:11-14) Imisebo iyalolele ku misumba ya kufulumukilako yali iisuma kabili baleisunga bwino. (Amala. 19:3) Ukulingana ne ntambi sha baYuda, balimike ifishibilo mu misebo ifyakwafwa uulefwaya ukufulumukila kuli iyi misumba ukwishiba uko yabelele. Apo balibikileko iyi misumba, umuntu uwaipaya umubiye mu kukanaishiba tali na kufulumukila ku calo cimbi uko nalimo ali no kuya mu kupepa tulesa twa bufi.

⁵ Baleni tontonkanyeni pali ici: Yehova uwabikileko ifunde lya kukanda abaipaya umuntu, e wabikileko ne funde pa fyo umuntu uwaipaya umubiye mu kukanaishiba alingile ukucita pa kuti abelelwe uluse kabili acingililwe! Uwasambilila pali Baibolo umo atile: “Ifyo abebele ukucita tafyayafishe ukukonka. Ulu lwali fye luse lwa kwa Lesa.” Yehova te kapingula uwauma umutima uufwaya fye ukukanda ababomfi bakwe. Lelo ‘alikwatisha uluse.’—Efes. 2:4.

6. Bushe abaFarise balepashanya Lesa uwaba no luse? Londololeni.

⁶ AbaFarise bena tabalefwaya ukulabelela bambi uluse. Ku ca kumwenako, ukulingana ne ntambi shabo tabalebelela umuntu uluse nga acita icilubo cimo cine ukucila pa miku itatu. Yesu alilangile ifyo bashalebelela abantu uluse ilyo alandile icilangililo  ca muFarise uwalepepa ati: “Mwe Lesa, ndemutootela ico nshaba nga bantu bambi abashala, abapuupu, abashalungama, abacende, nangu ngo yu kasonkesha wa misonko.” Kasonkesha wa misonko uo alelandapo, ena ali uwaicefya kabili alelomba ukuti Lesa amubelele uluse. Mulandu nshi abaFarise bashalefwaila ukubelela bambi uluse? Baibolo itila ‘balemona bambi abashala kwati tapali ifyo bali.’—Luka 18:9-14.

7, 8. (a) Kuti mwapashanya shani Yehova nga ca kuti umo amukalifya? (b) Mibele nshi tulingile ukukwata pa kuti tulebelela bambi uluse, kabili mulandu nshi?

⁷ Mulepashanya Yehova, mwilapashanya abaFarise. Mulebelelana uluse. (Belengeni Abena Kolose 3:13.) Cimo ico mwingacita, kucita ifingalenga cayangukila bambi ukwisalomba ubwelelo nga ca kuti bamulufyanya. (Luka 17:3, 4) Yipusheni amuti: ‘Bushe ndacita ifingalenga ukuti abantu abandufyanya cabangukila ukulomba ubwelelo, nangu fye abandufyanya imiku iingi? Bushe ndaitemenwa ukupanga umutende no muntu uwandufyanya nelyo uunkalifye?’

⁸ Ukuitemenwa ukwelela abatulufyenye e kulanga nampo nga twaliicefya nelyo iyo. AbaFarise tabali abaicefya pantu balemona bambi ukuti bacabecabe. Nomba apo tuli Bena Kristu, tulingile ukuba abaicefya ‘no kulamona bambi ukuti balitucila,’ no kuti tulingile ukubelela. (Fil. 2:3) Bushe mukalacita ifilanga ukuti mwaliicefya nga filya Yehova aba? Mulecita ifingalenga camwangukila ukwelela bambi kabili muletwalilila ukubelela bambi uluse. Muleyangufyanya ukwelela bambi kabili mwilakalipa bwangu.—Luk. Mil. 7:8, 9.

9. Finshi Yehova acitile pa kulanga abena Israele ukuti ubumi bwa muntu bwalicindama?

⁹ Icikalamba ico kwabelele imisumba ya kufulumukilako, kucingilila abena Israele ku mulandu wa mulopa. (Amala. 19:10) Yehova alitemwa ubumi, kabili alipata “iminwe iisumya umulopa wa kaele.” (Amapi. 6:16, 17) Lesa uwa mulinganya kabili uwa mushilo, te kuti alekepo fye umuntu nga aipaya umuntu munankwe nangu fye ni mu kukanaishiba. Kwena uwaipaya umuntu mu kukanaishiba balemubelela uluse. Nangu ca kuti balemubelela uluse, alingile ukutwala umulandu ku bakalamba, kabili nga basanga ukuti aipeye umuntu mu kukanaishiba, aleikala mu musumba wa kufulumukilako mpaka shimapepo mukalamba afwa. Ici nalimo calolele mu kuti ali no kwikala mu musumba mpaka ne mfwa yakwe. Ifi ifyalecitikila uwaipaya umuntu mu kukanaishiba fyalelenga abena Israele bonse balemona ukuti ubumi bwa muntu bwalicindama. Pa kucindika Lesa uwabapeele ubumi, abena Israele tabalingile ukucita nangu cimo icali no kulenga ubumi bwa muntu munabo bwaba mu busanso.

10. Ukulingana ne fyo Yesu alandile, finshi bakalemba na baFarise balecita ifyalelanga ukuti tabacindike ubumi?

¹⁰ AbaFarise na bakalemba tabacindiike ubumi nge fyo Yehova abucindika. Cinshi twalandila ifi? Yesu abebele ati: “Mwalipoka amakii aya kwishiba; mwe bene tamwaingilemo, na balefwaya ukwingilamo mwalibaleseshe!” (Luka 11:52) Balingile ukwishiba umo Icebo ca kwa Lesa calola kabili balingile ukwafwa bambi ukulaenda mu musebo wa  ku mweo. Lelo balelenga abantu bataluka Yesu “uo Lesa asala ukupeela ubumi bwa muyayaya,” kabili balacita ifingalenga baonaulwa umuyayaya. (Imil. 3:15) Bakalemba na baFarise bali ne cilumba, kabili bali na bukaitemwe, tabacindike ubumi kabili tababikile amano ku bantu banabo. Bali bakalushi kabili ababi imitima!

11. (a) Bushe umutumwa Paulo alangile shani ukuti alemona ubumi nge fyo Lesa abumona? (b) Finshi fingatwafwa ukulabombesha mu mulimo wa kubila nga fintu Paulo alebombesha?

¹¹ Finshi tulingile ukucita pa kuti tatuli nga bakalemba na baFarise lelo tulepashanya Yehova? Tulingile ukulamona ukuti ubumi bwalicindama kabili bupe ubo tulingile ukutemwa. Umutumwa Paulo alilangile ukuti alicindike ubumi pantu alebila sana imbila nsuma. Ici calengele asose ati: “Ndi wa kaele ku mulopa wa bantu bonse.” (Belengeni Imilimo 20:26, 27.) Na lyo line Paulo talebila imbila nsuma pa mulandu wa kuti aletiina ukuba no mulandu wa mulopa. Lelo ni co alitemenwe sana abantu kabili alicindike sana ubumi bwabo. (1 Kor. 9:19-23) Na ifwe tulingile ukulamona ubumi nga fintu Yehova abumona. Yehova “afwaya ukuti bonse bakalapile.” (2 Pet. 3:9) Bushe na imwe e fyo mufwaya? Nga muleumfwila abantu uluse mukalabombesha mu mulimo wa kubila imbila nsuma kabili mukaba sana ne nsansa.

12. Mulandu nshi abantu ba kwa Lesa babikila sana amano ku kuicingilila?

¹² Na kabili kuti twalanga ukuti tumona ubumi nga fintu Yehova abumona nga tuleicingilila ku fingaleta ubusanso. Tulingile ukulaensha bwino imyotoka no kulafumya ifingalenga twaicena pa ncende apo tulebombela, nangu fye ni lintu tulekuula, tulewamya ifintu nelyo ilyo tuleya ku fifulo fya kulonganinapo. Tatulingile ukulabika sana amano ku kupanga ifintu ifingi, ku kupanga indalama nelyo ku kupwisha umulimo mu nshita ukucila ukubika amano ku kuicingilila ku fingaleta amasanso e lyo na ku bumi. Lesa wesu uwa mulinganya lyonse alacita icawama. Na ifwe tufwaya ukulamupashanya. Baeluda maka maka balingile ukubika amano ku kuicingilila no kucingilila abo balebomba nabo. (Amapi. 22:3) Nga ca kuti eluda amweba ifya kucita pa kuti muicingilile nelyo amweba ukukonka amafunde yamo mulingile ukukutika. (Gal. 6:1) Mulemona ubumi nga fintu Yehova abumona, pa kuti “pekaba umulandu wa mulopa pali imwe.”

13, 14. Finshi abakalamba mu bena Israele balingile ukucita pa kuti baleba no mulinganya nga fintu Yehova aba?

¹³ Yehova aebele abakalamba mu bena Israele ukulamupashanya ilyo balepingula. Ica kubalilapo, abakalamba balingile ukwishiba ifishinka fyonse. Lyena, ilyo balepingula nampo nga ku mubelela uluse nelyo iyo, balingile ukwishiba icalengele umuntu epaye umubiye, ne fyo imibele yakwe yali ilyo ashilamwipaya. Pa kuti balelanga ukuti balapashanya Lesa ilyo balepingula, balingile ukumona nampo nga uyo muntu ali no “lupato” nangu nga ‘alimubelamine.’ (Belengeni Impendwa 35:20-24.) Nga ca kuti baipushako abamweneko ifyacitike, tabalingile ukwipusha inte imo lelo inte shibili e shalingile ukushinina umuntu ukuti aipeye umubiye ku mufulo.—Impe. 35:30.

¹⁴ Kanshi nga baishiba ifishinka fyonse, abakalamba balebika amano ku fyo muntu ali, te ku mulandu acitile. Balingile ukulailuka pa kuti beshibe icalengele ukuti uyo muntu epaye umunankwe. Ne cacindama sana ico balingile ukukwata, mupashi wa kwa Yehova uwali no kulabafwa ukuba na mano, uluse e lyo no mulinganya.—Ukufu. 34:6, 7.

15. Bupusano nshi bwali pa fyo Yesu alemona ababembu e lyo ne fyo abaFarise balebamona?

¹⁵ AbaFarise babikile fye amano ku cilubo ico umuntu acitile ukucila ukubika amano ku fyo umuntu uulufyenye ali. Ilyo abaFarise bamwene Yesu alelya mu ng’anda ya kwa Mateo, baipwishe abasambi bakwe abati: “Mulandu nshi kasambilisha wenu aliila pamo na bakasonkesha ba misonko na babembu?” Yesu abaswike ati: “Abatuntulu tabakabila  kondapa, kano abalwele. Kanshi kabiyeni, kasambilileni umo amashiwi yalola ayatila, ‘Mfwaya uluse, te malambo iyo.’ Pantu nshaisa ku kwita abalungami, kano ababembu.” (Mat. 9:9-13) Bushe Yesu aletekelesha abalecita imembu ishikalamba? Awe nakalya. Na kuba, Yesu alesambilisha ukuti umuntu alingile ukulapila nga abembuka. (Mat. 4:17) Na lyo line, Yesu alilwike ukuti “bakasonkesha ba misonko abengi na babembu” balefwaya ukwaluka. Tabaile fye ku ng’anda ya kwa Mateo ku kulya ifya kulya. Lelo abengi “basangwike abasambi bakwe.” (Marko 2:15) Ku ca bulanda, abaFarise abengi balifililwe ukumona aba bantu nga fintu Yesu alebamona. AbaFarise tabali nga Lesa uwaba no luse kabili uwa mulinganya uo baleti balepepa, lelo bena baleita abantu banabo ukuti babembu kabili tabali na kwaluka.

16. Finshi abali muli komiti ya bupingushi balingile ukwiluka?

¹⁶ Muno nshiku baeluda balingile ukulapashanya Yehova ‘uwatemwa umulinganya.’ (Amalu. 37:28) Ica kubalilapo, balingile “ukuceeceeta no kwipukisha” pa kuti bashininkishe ukuti umuntu nacita ulubembu. Nga ca kuti alicita ulubembu, balingile ukubombela pa mulandu ukulingana ne fyo Amalembo yalanda. (Amala. 13:12-14) Baeluda nga bali muli komiti ya bupingushi balingile ukuceeceeta bwino bwino pa kuti beshibe nga ca kuti Umwina Kristu uwacita ulubembu ulukalamba alelanga ukuti nalapila. Kwena te lyonse canguka ukwishiba ukuti umuntu nalapila nelyo talapiile. Ifyo umuntu amona ifintu, ifyo acita, ne fyo omfwa pa fintu e filanga ukuti nalapila. (Ukus. 3:3) Uucitile ulubembu alingile ukulapila pa kuti abelelwe uluse. *

17, 18. Bushe baeluda kuti bailuka shani ukuti uulufyenye nalapila icine cine? (Moneni icikope pa ntendekelo ya cino cipande.)

¹⁷ Kwena baeluda tababa nga Yehova na Yesu abamona mu mutima wa muntu. Kanshi nga ni mwe baeluda, kuti mwaishiba shani ukuti umuntu nalapila icine cine? Ica kubalilapo, mulepepa ukuti Lesa amupeele amano no kwiluka. (1 Isha. 3:9) Ica bubili, mulebelenga Icebo ca kwa Lesa ne mpapulo isho umusha wa cishinka alemba pa kuti muleishiba ubupusano bwaba pa “bulanda bwa ba muli ici calo” no “bulanda bwine ubu, ubo Lesa afwaya,” e kutila ukulapila kwa cine cine. (2 Kor. 7:10, 11) Kuti mwamona ifyo Amalembo yalanda pa bantu abalangile ukuti balilapiile e lyo na balangile ukuti tabalapiile. Bushe Baibolo ilondolola shani ifyo baleumfwa, ifyo bali ne fyo balecita?

¹⁸ Ica kulekelesha, mulingile ukumona ifyo umuntu aba. Mulingile ukutontonkanya pa nkulilo ya ubembwike, icalengele alufyanye, ne fyo ashingaba na maka ya kucita. Baibolo yalisobele pali Yesu umutwe wa cilonganino ca Bwina Kristu ukuti: “Takapingule ukulingana ne fyo amona fye, nangu ukukalipila ukulingana ne fyo aumfwa fye. Lelo akapingula abalanda mu bulungami, no kufunda abafuuka ba pe sonde mu bololoke.” (Esa. 11:3, 4) Yesu e wasonta imwe baeluda ukuba bakacema, kabili akalamwafwa ukulapingula bwino nga fintu apingula. (Mat. 18:18-20) Bushe tatutasha pa kukwata baeluda abatusakamana kabili abafwaisha ukulapashanya Yesu? Ala tulatasha pa fyo babombesha pa kwafwa aba mu filonganino ukuba no luse no mulinganya!

19. Finshi mwasambilila ku misumba ya kufulumukilako ifyo mulefwaya ukulabomfya?

¹⁹ Mu Mafunde ya kwa Mose mwaba ‘ukwishiba fimo pali Lesa ne cine,’ yalalenga twaishiba Yehova na mafunde yakwe ayapwililika. (Rom. 2:20) Ku ca kumwenako, imisumba ya kufulumukilako, isambilisha baeluda ukwishiba ifya ‘kuba no mulinganya wa cine pa kupingula’ kabili isambilisha ifwe bonse ukwishiba ifya ‘kulaba ne cikuuku ne nkumbu umuntu onse ku munankwe.’ (Seka. 7:9) Kwena tatukonka Amafunde ya kwa Mose. Lelo Yehova taluka, kabili alitemwa sana umulinganya no luse. Ala lishuko sana ukulapepa Lesa uwatupangile mu cipasho cakwe, uo twingapashanya kabili uo twingoobamo!