1, 2. (a) Mulandu nshi abantu baishibila sana amashiwi ayalembwa pa Amalango 6:4? (b) Mulandu nshi Mose alandile aya mashiwi?

PA MYAKA iingi, abaYuda balabomfya amashiwi yaba pa Amalango 6:4 nga balepepa ipepo lyaibela. Ili pepo balita ukuti Shema, pantu ishiwi lya kuti Shema e shiwi lya ciHebere ilyaiswila ici cikomo. AbaYuda abengi balapepa ili pepo cila bushiku ulucelo ne cungulo pa kuti balange ifyo baipeelesha kuli Lesa.

² Aya mashiwi yaba mu lyashi lya kulekelesha ilyo Mose alandile ku bena Israele. Mu mwaka wa 1473 ilyo Kristu ashilaisa pano isonde, uluko lwa bena Israele lwali mu calo ca bena Moabu kabili lwali fye mupepi no kwabuka Umumana wa Yordani no kucimfya inko ishaleikala mu Calo ca Bulayo. (Amalango 6:1) Pali iyi nshita ninshi Mose alitungulula abena Israele pa myaka 40, kabili alefwaya ukuti bashipe pa kuti bakashipikishe amafya ayali no kwisa. Abena Israele balingile ukucetekela Lesa wabo, Yehova, no kuba aba cishinka kuli ena. Kanshi  amashiwi ya kulekelesha ayo Mose alandile yalibakoseshe. Pa numa ya kulanda pa Mafunde Ikumi na mafunde yambi ayo Yehova abapeele, Mose aebele abantu amashiwi ayo tubelenga pa Amalango 6:4, 5. (Belengeni.)

3. Mepusho nshi twalalandapo muli cino cipande?

³ Abena Israele balishibe ukuti Yehova Lesa wabo ni “Yehova umo.” Abena Israele aba cishinka balepepa fye Lesa umo, Lesa wa fikolwe fyabo. Nomba mulandu nshi Mose abebele ukuti Yehova Lesa wabo ni “Yehova umo”? Bushe ifyo Mose alandile fyayampene shani no kutemwa Lesa no mutima onse, umweo onse na maka yonse? Bushe amashiwi yaba pa Amalango 6:4, 5 yatukuma shani?

4, 5. (a) Ni mwi amashiwi ya kuti “Yehova umo” yalola? (b) Bushe Yehova apusanako shani na balesa abo inko shalepepa?

⁴ Aliibela. Amashiwi ya kuti “Yehova umo” yapilibula ukuti Yehova aliibela, takwaba uwalingana nankwe nelyo uwaba nga ena. Mulandu nshi Mose alandile aya mashiwi? Talandile aya mashiwi pa kuti alange ukuti icisambilisho ca kuti muli Lesa umo mwaba abene batatu ca bufi. Yehova e wabumbile umuulu ne sonde kabili e walinga ukuba Kateka wa muulu ne sonde. E Lesa fye uwa cine, kabili takwaba lesa uwaba nga ena. (2 Samwele 7:22) Kanshi amashiwi Mose alandile yali no kulenga abena Israele ukukanalaba ukuti balingile ukulapepa fye Yehova eka. Tabalingile ukulapepa balesa ba bufi abengi abo inko shabashingulwike shalepepa. Ishi inko shasumine ukuti balesa shalepepa bali na maka pa fya bumbwa fimo.

⁵ Ku ca kumwenako, abena Egupti balepepa balesa abengi pamo nga Ra lesa wa kasuba, Nut lesa mwanakashi uwa muulu, Geb lesa we sonde, Hapi lesa wa mumana wa Naelo e lyo balepepa ne nama ishingi. Yehova alilangile ukuti alicila sana aba balesa ba bufi ilyo aletele Ifinkunka Ikumi. Abena Kanaani balepepa sana Baali, lesa wa bufi kabili basumine ukuti uyu lesa e walengele ukuti kube ifya mweo fyonse. Na kabili basumine ukuti Baali ali ni lesa wa muulu, uwa mfula e lyo ne nkuuka. Mu ncende ishingi abantu balishintilile pali Baali ukuti alebacingilila. (Impendwa 25:3) Abena Israele balingile ukulaibukisha ukuti Lesa wabo, “Lesa wa cine” aliibela. Ni “Yehova umo.”—Amalango 4:35, 39.

6, 7. Ni mwi na mumbi amashiwi ya kuti “Yehova umo” yalola, kabili finshi Yehova acitile ifilanga ukuti aba fye “umo”?

⁶ Taaluka Kabili wa Cishinka. Amashiwi ya kuti “Yehova umo” yapilibula no kutila kuti twacetekela ubufwayo bwakwe e lyo na fyonse ifyo acita. Yehova Lesa taaluka lelo alicetekelwa, wa cishinka, kabili wa cine. Ku ca kumwenako, alaile Abrahamu ukuti ali no kupeela abana bakwe Icalo ca Bulayo. Yehova alicitile ifipesha amano ifingi pa kuti afishepo ubulayo bwakwe. Nangu ca kuti palipitile imyaka 430 ukutula apo alaile ubu  bulayo, Yehova tayalwile ifyo alaile Abrahamu.—Ukutendeka 12:1, 2, 7; Ukufuma 12:40, 41.

⁷ Ilyo papitile imyaka iingi, Yehova ainike abena Israele ukuti inte shakwe kabili abebele ati: “Naba fye cimo cine. Pa ntanshi yandi takwali Lesa uwabumbilwe, kabili pa numa yandi takwali umbi.” Na kabili Yehova alilangile ukuti ubufwayo bwakwe tabwaluka ilyo alandile ukuti: “Inshita yonse naba fye cimo cine.” (Esaya 43:10, 13; 44:6; 48:12) Ala abena Israele bali ne shuko lya kulabombela Lesa uushaluka kabili uwa cishinka! Na ifwe bene muno nshiku twalikwata ili shuko.—Malaki 3:6; Yakobo 1:17.

8, 9. (a) Finshi Yehova afwaya ku ba mupepa? (b) Bushe Yesu akomaile shani pa bupilibulo bwa mashiwi ayo Mose alandile?

⁸ Mose aebele abena Israele ukuti Yehova takaleke ukubatemwa no kubasakamana. Yehova na o aleenekela abena Israele ukulamupepa fye eka no kumutemwa no mutima wabo onse, no mweo wabo onse na maka yabo yonse. Abafyashi balingile ukulasambilisha abana babo pali Yehova lyonse pa kuti abana nabo balepepa fye Yehova eka.—Amalango 6:6-9.

⁹ Yehova taalula ubufwayo bwakwe, e ico takalule ifyo afwaya bakapepa bakwe aba cine balecita. Nga tulefwaya ukulapepa Yehova ukulingana ne fyo afwaya, tulingile ukulamupepa fye eka no kumutemwa no mutima wesu onse, ukutontonkanya kwesu konse na maka yesu yonse. Yesu atile ili e funde ilyacila pa mafunde yonse. (Belengeni Marko 12:28-31.) Kanshi twalasambilila ifyo tulingile ukulacita pa kutila tulelanga ukuti twalisumina ukuti, “Yehova Lesa wesu ni Yehova umo.”

10, 11. (a) Ni mwi mwalola amashiwi ya kuti tupepa fye Yehova eka? (b) Bushe abalumendo abaHebere balangile shani ukuti balepepa fye Yehova eka?

¹⁰ Yehova e Lesa wesu kabili e o tupepa fye eka. Tatupepa balesa bambi nelyo ukukonka ifisambilisho fya bufi ilyo tulepepa Yehova. Yehova alicila balesa bambi kabili alikwata amaka ukucila balesa bonse. Ni Lesa wa cine kabili e o tulingile fye ukulapepa.—Belengeni Ukusokolola 4:11.

¹¹ Ibuuku lya kwa Daniele lyalilanda pa baHebere bacaice bane, Daniele, Hanania, Mishaele na Asaria. Balecita ifyalelanga ukuti balepepa fye Yehova eka, tabalelyako ifya kulya ifyakowela ifyo bakapepa ba kwa Yehova bashalingile ukulalya. Abanankwe ba kwa Daniele batatu balikeene ukupepa icimpashanya ca golde ico Nebukadnesari apangile. Aba abalumendo babikile Yehova intanshi mu bumi bwabo, kabili bali aba cishinka kuli ena.—Daniele 1:1–3:30.

12. Finshi tulingile ukutaluka nga ca kuti tulefwaya ukulapepa fye Yehova eka?

¹² Na ifwe tulingile ukubika Yehova intanshi mu bumi bwesu. Nga tulefwaya ukulapepa ena eka, tulingile ukucenjela pa kuti tatubikile ifintu fimbi intanshi mu bumi bwesu. Fintu nshi ifi fine ifyo tulingile ukucenjelako? Mu Mafunde Ikumi ayo Yehova apeele abantu bakwe, abebele ukuti tabalingile ukulapepa balesa bambi. Alibaleseshe ukulapepa umusango onse uwa filubi. (Amalango 5:6-10) Muno  nshiku, kwaliba inshila ishalekanalekana isho twingapepelamo utulubi, kabili limo te kuti twiluke no kwiluka ukuti tulepepa utulubi. Nangu cibe ifi, Yehova ena tayalula ifyo afwaya ababomfi bakwe balemupepa. Alitwalilila fye ukuba “Yehova umo.” Natulande pa fyo twingacita pa kuti twilapepa utulubi.

13. Finshi twingatemwa sana ukucila ifyo twatemwa Yehova?

¹³ Baibolo pa Abena Kolose 3:5 (belengeni), yalilanda pa mibele iingalenga twaleka ukuba ifibusa fya kwa Yehova. Ukuba no mufimbila cimo cine no kupepa utulubi. Cinshi twalandila ifi? Nga tulefwaisha ifintu fimo pamo nga indalama ishingi nga nshi, imikalile ya pa muulu sana, kuti twabika ifi fintu intanshi mu bumi bwesu kabili kuti fyaba kalesa kesu. Imibele yabipa iyo Baibolo yalandapo pa Abena Kolose 3:5 yalyampana no mufimbila, uwaba ni nshila imo iya kupepelamo utulubi. Kanshi nga twaba no lunkumbwa lwa kucita ifyo ili lembo lyalandapo, kuti twatendeka ukufitemwa kabili kuti twafitemwa ukucila ifyo twatemwa Lesa. Ifi nga fyacitika, Yehova ninshi aleka ukuba “Yehova umo” kuli ifwe. Kwena te kuti tufwaye ica musango uyu cacitika.

14. Finshi umutumwa Yohane atusokeleko pa fyo tulingile ukutemwa Lesa?

¹⁴ Umutumwa Yohane na o alikomaile pa cishinka cimo cine. Asokele ukuti nga umuntu atemwa ifintu fya mu calo e kutila, “ulunkumbwa lwa mubili no lunkumbwa lwa menso, no kuitakishisha pa fyo umuntu akwata” ninshi “tatemwa Shifwe.” (1 Yohane 2:15, 16) Kanshi tulingile ukulaibebeeta lyonse pa kuti twishibe nga ca kuti twalitemwa icalo. Nalimo kuti twasanga ukutila twalitendeka ukutemwa ifya kuleseshamo icitendwe, imifwalile ne misakwile e lyo na bantu ba muli ici calo. Nelyo kuti twasanga ukutila tulafwaisha amasambililo ya pa muulu pa kuti tukacite “ifintu ifikalamba.” (Yeremia 45:4, 5) Icalo cipya cili mupepi sana. Kanshi tulingile ukulaibukisha amashiwi ayo Mose alandile! Nga twaishiba kabili twasumina no kusumina ukuti “Yehova Lesa wesu ni Yehova umo” tukalapepa fye ena eka, kabili tukalamubombela ukulingana ne fyo umwine afwaya.—AbaHebere 12:28, 29.

15. Mulandu nshi Paulo aebele Abena Kristu ukuti Lesa ni “Yehova umo”?

¹⁵ Amashiwi ya kuti “Yehova umo” yalenga twaishiba ukuti Yehova afwaya ababomfi bakwe ukuba abaikatana no kuba no buyo bumo bwine. Mu cilonganino ca Bena Kristu bakubalilapo, mwali abaYuda, abaGriki, abena Roma e lyo na bantu abafumine ku fyalo fimbi. Bali ne nkulilo shalekanalekana, intambi, kabili batemenwe ifintu ifyapusanapusana. Pa mulandu wa ifi, bamo calibafishe ukusumina inshila iipya iya kupepelamo Yehova nelyo ukuleka ukucita ifyo balecita ilyo bashilaba Abena Kristu. E mulandu wine Paulo aebele  Abena Kristu ukuti bakwata fye Lesa umo, Yehova.—Belengeni 1 Abena Korinti 8:5, 6.

16, 17. (a) Busesemo nshi ubulefikilishiwa muno nshiku, kabili fisuma nshi ifilecitika?(b) Finshi fingalenga twaleka ukuba abaikatana?

¹⁶ Inga muno nshiku mwena caba shani? Kasesema Esaya asobele ukuti “mu nshiku sha ku mpela,” abantu bali no kufuma mu nko shonse kabili bali no kulapepela Yehova pamo. Bali no kulalanda abati: “Akatusambilisha imibele yakwe, kabili tukenda mu nshila shakwe.” (Esaya 2:2, 3) Ala twalitemwa ukumona uko ubu busesemo bulefikilishiwa muno nshiku! Bamunyinefwe na bankashi bafuma mu fyalo ifyalekanalekana, balanda indimi ishalekanalekana, kabili bakonka intambi ishapusanapusana. Na lyo line twalikatana mu kupepa Yehova. Lelo apo twalipusanapusana, limo cilafya ukumfwana.

¹⁷ Ku ca kumwenako, mumona shani aba bwananyina abakonka intambi shimbi? Indimi balanda, ifyo bafwala, ifyo bacita, e lyo ne fya kulya balya nalimo fyalipusana nga nshi ne fyenu. Bushe mulabataluka kabili mwatemwa fye ukwampana na bantu abatemwa ifyo mwatemwa? Bushe mumona  shani baeluda abaice pali imwe nelyo abapusanako umushobo nelyo intambi? Nga tatucenjele, ifi kuti fyalenga twalapusana na ba bwananyina kabili kuti fyalenga twaleka ukuba abaikatana.

18, 19. (a) Kufunda nshi ukwaba pa Abena Efese 4:1-3? (b) Finshi tufwile ukulacita pa kuti tutwalilile ukuba abaikatana mu cilonganino?

¹⁸ Finshi tulingile ukulacita pa kuti tuleumfwana na ba bwananyina? Paulo alipandileko amano Abena Kristu abaleikala mu musumba wa Efese, umwali abakankaala kabili abali ne nkulilo ishalekanalekana. (Belengeni Abena Efese 4:1-3.) Paulo alandile pa mibele pamo nga ukuicefya, ukufuuka, ukutekanya e lyo no kutemwa. Iyi mibele yaba kwati ni filya fyaba inceshi ishakosa ishikasha ing’anda. Lelo pa kuti ing’anda itwalilile ukumoneka bwino, tulingile ukubombesha. Paulo alefwaya Abena Kristu abaleikala mu Efese balebombesha pa kuti ‘balesungilila ukwikatana uko umupashi wabapeele.’

¹⁹ Ifwe bonse tulingile ukulabombesha pa kuti tutwalilile ukuba abaikatana mu cilonganino. Kuti twacita shani ifyo? Ica kubalilapo, tulingile ukuba ne mibele iyo Paulo alandilepo: ukuicefya, ukufuuka, ukutekanya e lyo no kutemwa. Ica bubili, tulingile ukubombesha pa kuti tulecita ifingalenga twaba no “mutende uwikatanya.” Ukufilwa ukumfwana na ba bwananyina kwaba kwati tumilale utunono utwingalenga twaleka ukuba abaikatana, kanshi tulingile ukubombesha pa kuti tulepwisha amafya. Nga tulepwisha amafya tukatwalilila ukuba aba mutende kabili abaikatana.

20. Bushe kuti twalanga shani ukutila twalishiba ukuti “Yehova Lesa wesu ni Yehova umo”?

²⁰ Amashiwi ya kuti “Yehova Lesa wesu ni Yehova umo,” yakalamba icine cine! Yalyafwile abena Israele ukushipikisha amafya ilyo baingile mu Calo ca Bulayo no kucimfya inko ishalimo. Aya mashiwi kuti yatukosha na ifwe bene pa kuti tukashipikishe no kupita mu bucushi bukalamba no kwingila mu Paradaise. Kanshi natutwalilile ukupepa fye Yehova eka. Pa kucita ifi tufwile ukumutemwa no kulamubombela no mutima wesu onse, no kutontonkanya kwesu konse, na maka yesu yonse, kabili tulingile ukulabombesha pa kuti tutwalilile ukuba aba mutende kabili abaikatana na ba bwananyina. Nga twatwalilila ukucita ifi twalandapo, Yesu akatupingula ukuti tuli mpaanga kabili tukamonako uko amashiwi alandile yakafikilishiwa aya kuti: “Iseni, mwe bapaalwa na Tata, ingileni mu bufumu ubo bamuteyanishishe ukufuma pa kutendeka kwa calo.”—Mateo 25:34.