1, 2. (a) Bushe icupo catendeke shani? (b) Finshi nalimo umwaume wa kubalilapo no mwanakashi baishibe pa cupo? (Moneni icikope pa muulu.)

ICUPO ni kale catendeke. Nga twasambilila pa fyo icupo catendeke no mulandu cabelako kuti twalamona icupo nge fyo Lesa acimona, kabili kuti twalaba sana ne nsansa mu cupo. Ilyo Lesa abumbile umwaume wa kubalilapo Adamu, amupeele umulimo wa kwinika inama amashina. Lelo Adamu “takwete umunankwe uwa kumwafwa.” E ico Lesa amuponeshe mu tulo tukalamba, kabili abuulileko ulubafu lumo, na mu lubafu, apangilemo umwanakashi no kumuleta kuli Adamu. (Belengeni Ukutendeka 2:20-24.) Kanshi Lesa e watendeke icupo.

² Yesu atile Yehova e walandile ukuti: ‘Umwaume akasha wishi na nyina no kulambatila ku mukashi wakwe, kabili aba babili bakaba umubili umo.’ (Mat. 19:4, 5) Apo Lesa abomfeshe ulubafu lwa kwa Adamu ukubumbamo umwanakashi wa kubalilapo, Adamu na Efa bafwile balishibe ukuti bali no kutwalilila ukuba pamo. Ilyo Lesa abofishe tabebele ukutila kuti balekana kabili  Adamu tali na ukuupilapo abanakashi na bambi na Efa tali na ukuupwa ku baume abengi.

3. Cinshi Lesa abikiileko icupo?

³ Adamu alitemenwe sana umukashi wakwe, uo ainike ati Efa. Apo Efa ali “munankwe,” ali no ‘kulamwafwa’ kabili cila bushiku bali no kulabomba imilimo iyo umulume no mukashi alingile ukubomba pa kuti baleba ne nsansa mu cupo cabo. (Ukute. 2:18) Ico Lesa abikiileko icupo, ni co alefwaya ukuti abantu bafyalane no kwisusha isonde. (Ukute. 1:28) Nangu ca kuti abana bali no kutemwa abafyashi babo, bali no kubasha nga baupa nelyo ukuupwa kabili bali no kuikwatila indupwa. Abantu bali no kwisusha isonde no kulisangula paradaise.

4. Cinshi cacitike mu cupo ca kubalilapo?

⁴ Mu cupo ca kubalilapo mwaishileba amafya pantu Adamu na Efa basalilepo ukukanaumfwila Yehova. “Icisoka ca pa kutendeka,” Satana Kaseebanya, abepele Efa no kulenga alamona ukuti ukulya icisabo ca ku “muti wa kulenga ukwishiba ubusuma no bubi” kwali no kulenga aba na mano ayaibela ayali no kulenga alaisalila icisuma ne cibi. Ifyo Efa acitile filanga ukuti tacindiike umulume wakwe pantu tamwipwishe ilyo ashilalya icisabo. Adamu na o mu nshita ya kumfwila Lesa asalilepo ukumfwila Efa no kulya icisabo ico amupeele.—Ukus. 12:9; Ukute. 2:9, 16, 17; 3:1-6.

5. Finshi tulesambilila ku fyo Adamu na Efa bayaswike Yehova?

⁵ Ilyo Adamu balemulubulwisha kuli Lesa, apeele umukashi wakwe umulandu, atile: “Umwanakashi uo mwampeele e umpeele icisabo ca ku muti, na ine e pa kulya.” Efa na o apeele insoka umulandu ukuti eya mubepele. (Ukute. 3:12, 13) Ifyo balandile fyali fye kabepekesho! Apo Adamu na Efa tabaumfwilile Yehova, baishileba bacipondoka. Kuli ifi bacitile tusambililako ukuti tufwile ukulaumfwila Yehova! Pa kuti abaupana baleikala bwino mu cupo, cila muntu alingile ukulasumina ifilubo acitile, kabili bonse bafwile ukulaumfwila Yehova.

6. Bushe kuti mwalondolola shani ifyaba pa Ukutendeka 3:15?

⁶ Nangu ca kuti Satana alilengele Adamu na Efa bapondoka, Yehova alipeele abantunse isubilo mu busesemo bwa kubalilapo ubwa mu Baibolo. (Belengeni Ukutendeka 3:15.) Icibumbwa ca mupashi icapondokele Lesa bali no kucifwanta ku “mwana” wa “mwanakashi.” Muli ubu busesemo Yehova alilenga twaishiba bucibusa bwaba pali ena ne fibumbwa fya mupashi ifingi ifya cishinka ifimubombela ku muulu. Amalembo yalanda no kuti uo Lesa ali no kutuma ku “kufwanta” Satana Kaseebanya ali no kufuma mu cilonganino cakwe ica ku muulu icaba ngo mukashi, kabili ali no kulenga abantu abacumfwila ukuba no bumi bwa muyayaya pano isonde nge fyo Yehova alefwaya Adamu na Efa baleikala.—Yoh. 3:16.

7. (a) Bushe bucipondoka bwa kwa Adamu na Efa bwakuma shani icupo? (b) Ukulingana ne fyo Baibolo ilanda, finshi abalume na bakashi balingile ukulacita?

⁷ Filya Adamu na Efa bapondokele Lesa fyalikumine icupo cabo e lyo ne fyupo fyonse ifyali no kukonkapo. Ku ca kumwenako, Efa na banakashi abali no kufyalwa muli ena, bali no kulakalipwa sana ilyo baimita kabili bali no kulacula nga nshi pa kupaapa. Abanakashi bali no kulafuluka abena mwabo, lelo abalume bena bali no kulateka abakashi babo, limo no kulabacusha nge fyo caba mu fyupo ifingi muno nshiku. (Ukute. 3:16) Baibolo itila, Lesa afwaya abalume  baletemwa abakashi babo. Abakashi nabo bafwile ukulanakila abalume babo. (Efes. 5:33) Apo abaupana abatiina Lesa balabombela pamo, cilenga amafya bakwata mu cupo yalecepako nelyo baleyapwisha no kuyapwisha.

8. Bushe ifyupo fyali shani ukutula mu nshita ya kwa Adamu ukushinta mu nshita ya Lyeshi?

⁸ Ilyo Adamu na Efa bashilafwa, balikwete abana abaume na banakashi. (Ukute. 5:4) Ibeli lyabo Kaini aishileupa lupwa wakwe. Lameki uwatuntwike muli Kaini e mwaume wa kubalilapo uwaupile impali. (Ukute. 4:17, 19) Ukutula mu nshiku sha kwa Adamu ukushinta ilyo Ilyeshi lyaishile mu nshiku sha kwa Noa, kwali fye abantu abanono abalepepa Yehova. Bamo pali aba ni Abele, Enoke, e lyo na Noa no lupwa lwakwe. Baibolo itila mu nshiku sha kwa Noa “abana ba kwa Lesa wa cine bamwene abana banakashi ba bantu, ukuti baali abayemba kabili baibuulile abanakashi no kuupa onse uo batemwa.” Abana abo bamalaika bafyele mu banakashi bali baNefili, amapaka kabili abankalwe. Na kabili ‘abantu balicililemo ukucita ifyabipa pano isonde’ kabili “fyonse ifyo imitima yabo yaletontonkanya fyaleba fye ifibi inshita yonse.”—Ukute. 6:1-5.

9. Finshi Yehova acitile ku babifi aba mu nshiku sha kwa Noa, kabili finshi tulesambililako?

⁹ Yehova aletele Ilyeshi mu nshiku sha kwa Noa pa kuti onaule abalecita ifyabipa. Pali ilya nshita, abantu babikile fye amano ku fintu pamo nga ukuupa no kuupwa ica kuti tababikile na mano ku fyo “Noa uwaleshimikila abantu pa fyalungama” alebasoka pa bonaushi ubwali no kwisa. (2 Pet. 2:5) Yesu alingenye inshiku tuleikalamo ku nshiku sha kwa Noa. (Belengeni Mateo 24:37-39.) Muno nshiku abantu abengi balakaana ukumfwa imbila nsuma iya Bufumu bwa kwa Lesa iilebilwa mwi sonde lyonse ku kuba ubunte ku nko shonse ilyo cino calo cabipa cishilaonaulwa. Tulingile ukwishiba ukuti ifintu pamo nga icupo nelyo ukukwata abana tafilingile ukulenga twafilwa ukuba abalola, twaleka no kumona ukuti ubushiku bwa kwa Yehova nabupalama.

10. (a) Finshi ifyabipa ifyo abantu abengi balecita? (b) Bushe icupo ca kwa Abrahamu na Sara caba shani ica kumwenako cisuma ku baupana?

¹⁰ Nangu ca kuti Noa na bana bakwe batatu tabaupile impali, abantu bamo pali ilya nshita baleupa impali. Pali ilya nshita abantu abengi balecita ubulalelale ica kuti balesuminisha no kucita ubulalelale mu mipepele yabo. Ilyo Abrahamu no mwina mwakwe Sara bakuukile ku Kaanani, basangile abena Kaanani balacita sana ifyabipa ifyalelanga ukuti tabacindike icupo. E co Yehova alandile ukuti imisumba ya Sodomu na Gomora yonaulwe pantu abaleikalamo balecita sana ubulalelale kabili baletekelesha na balecita ubulalelale. Abrahamu ena aletungulula bwino ulupwa lwakwe, kabili Sara na o ali umukashi umusuma pantu alenakila umulume wakwe. (Belengeni 1 Petro 3:3-6.) Abrahamu alibombeshe pa kuti umwana wakwe Isaki ope umwanakashi uwalepepa Yehova. Ifi fine e fyo na Yakobo umwana wa kwa Isaki acitile, kabili abana bakwe baishileba ifikolwe fya mikowa 12 iya bena Israele.

11. Bushe Amafunde ya kwa Mose yalecingilila shani abena Israele?

¹¹ Mu kupita kwa nshita, Yehova apangene icipangano na batuntwike muli Yakobo uo baleita no kuti Israele. Abantu balekonka  Amafunde ya kwa Mose pa kuupa nelyo pa kuupwa, na pa kuupa impali. Aya Amafunde yalecingilila abena Israele pantu yalibaleseshe ukupana na bantu abalepepa balesa ba bufi. (Belengeni Amalango 7:3, 4.) Abaupana nga bali no bwafya, baleipusha abakalamba pa kuti babafwe. Nga ca kuti umo pa baupana tali ne cishinka, ali no bufuba nelyo aletunganya umwina mwakwe, abakalamba balebombelapo. Na pa kupwisha icupo balekonka Amafunde. Umwaume ali no kuleka umukashi wakwe nga “asangamo icishawama” muli ena. (Amala. 24:1) Baibolo tayalanda ico amashiwi ya kuti asangamo “icishawama” yaloshako, lelo te kuti tutwishike ukuti tayalosha ku tulubo utunono.—Lebi 19:18.

12, 13. (a) Bushe abaume bamo balesunga shani abena mwabo mu nshiku sha kwa Malaki? (b) Bushe kuti caba shani nga ca kuti kasabankanya uwabatishiwa abutuka na muka mwine?

¹² Mu nshiku sha kwa kasesema Malaki, abaYuda abengi balepondokela abakashi babo, balebaleka pa milandu iishalingile no kubalekelapo. Aba baume baleleka abakashi ba ku bulumendo bwabo, nalimo pa kuti bope abakashana nelyo abanakashi abashalepepa Yehova. Na lintu Yesu ali pano calo, abaYuda balepondokela abena mwabo “pa mulandu fye onse.” (Mat. 19:3) Yehova alipatile ifi abaYuda balelekana.—Belengeni Malaki 2:13-16.

¹³ Muno nshiku abantu ba kwa Yehova tabalingile ukupondokela abena mwabo. Kuti caba shani nga ca kuti kasabankanya uwabatishiwa uwaupa nelyo uwaupwa abutuka na muka mwine kabili baupana na uyo muntu pa numa ya kulekana no mwina mwakwe? Nga ca kuti talapiile, uyu kasabankanya alingile ukutamfiwa pa kuti icilonganino citwalilile ukuba ica busaka. (1 Kor. 5:11-13) Ilyo uyu kasabankanya ashilabweshiwa mu cilonganino alingile ‘ukulacita ifilelanga ukuti nalapila.’ (Luka 3:8; 2 Kor. 2:5-10) Nangu ca kuti tabapima inshita iilingile ukupitapo pa kuti uwatamfiwa abweshiwe, baeluda tabalingile ukusuulako fye ku milandu ya musango uyu nangu ca kuti tayaseeka mu bantu ba kwa Lesa. Kuti papita inshita pa kuti uwatamfiwa mu cilonganino alange ukuti nalapila icine cine nalimo kuti papita umwaka nelyo ukucilapo. Nangu ca kuti umuntu abweshiwa mu cilonganino, akalubulula “ku cipuna ca bupingushi ica kwa Lesa” nga alilapiile cine cine nelyo nga alebepekesha fye.—Rom. 14:10-12; belengeni Ulupungu lwa kwa Kalinda ulwa August 15, 1980, amabu. 23-24

14. Mulandu nshi uukalamba uo Amafunde ya kwa Mose yabeleleko?

¹⁴ Amafunde ya kwa Mose e yo abena Israele balekonka pa myaka ukucila 1,500. Aya Amafunde yalyafwile abantu ba kwa Lesa ukulakonka ifyo Lesa afwaya pa kupwisha amafya mu lupwa ne milandu imbi, kabili yalebatungulula kuli Mesia. (Gal. 3:23, 24) Ilyo Yesu afwile, Lesa alifumishepo Amafunde ya kwa Mose no kupyanikapo icipangano icipya. (Heb. 8:6) Ici icipangano califumishemo fimo ifyo Amafunde ya kwa Mose yasuminishe.

15. (a) Bushe ifyupo fya Bena Kristu filingile ukuba shani? (b) Finshi Umwina Kristu alingile ukutontonkanyapo ilyo ashilaleka umwina mwakwe?

¹⁵ Ilyo Yesu aleyasuka icipusho ico abaFarise bamwipwishe, abebele ati filya Mose asuminishe abaume ukuleka abakashi babo “te fyo cali pa kutendeka.” (Mat. 19:6-8) Ifi Yesu  alandile filanga fye ukuti ifyupo fya Bena Kristu filingile ukuba filya fine Lesa alefwaya icupo ukuba pa kutendeka. (1 Tim. 3:2, 12) Apo abaupana baba “umubili umo” tabalingile ukulekana, lelo nga batemwana kabili batemwa Lesa icupo cabo kuti cakosa. Umuntu nga aleka umwina mwakwe pa mulandu umbi ukucila pa bulalelale, te kuti ope nelyo opwe ku muntu umbi. (Mat. 19:9) Na lyo line umuntu kuti asalapo ukwelela umwina mwakwe uwacitile ubucende nga alapila, nga filya fine na kasesema Hosea aelelele umukashi wakwe Gomere uwalecita ubucende. Ifi fine e fyo na Yehova acitile, alibelele uluse abena Israele abalapile ilyo bacitile ubucende bwa ku mupashi. (Hos. 3:1-5) Nga ca kuti umuntu naishiba ukuti umwina mwakwe nacita ubucende e lyo asalapo ukulakumana nankwe, ninshi namwelela kabili te kuti amulekele pa bucende nga fintu Amalembo yalanda.

16. Finshi Yesu alandile pa bushimbe?

¹⁶ Ilyo Yesu alandile ukuti Abena Kristu tabalingile ukuleka abena mwabo kano fye nga bacita ubucende, alilandile na pali “bonse abengekala ukwabula ukuupa.” Atile: “Uwingekala ukwabula ukuupa, naekale ifyo fine.” (Mat. 19:10-12) Abantu abengi balisalapo ukukanaupa nelyo ukuupwa pa kuti balebika sana amano ku kubombela Yehova. Tulingile ukubatasha pa kuipeelesha kwabo.

17. Finshi fingafwa umwina Kristu ukupingulapo nampo nga alingile ukuupa nelyo ukuupwa?

¹⁷ Umuntu umwine e ufwile ukuipingwila nampo nga alingile ukuupa nelyo ukuupwa nelyo nga kutwalilila fye ukuba umushimbe. Umutumwa Paulo alandile ukuti ukuba umushimbe kusuma; na lyo line alandile no kuti: “Pa mulandu wa bulalelale ubwingi, umwaume onse abe no mukashi wakwe kabili umwanakashi onse abe no mulume wakwe.” Kabili atile: “Nga bafilwa ukuilama, boope nelyo ukuupwa, pantu ukucita ifyo kwawama ukucila ukuba ne nsuuna.” Kwena umuntu nga aupa nelyo ukuupwa te kuti aleikataula ifya mfwalo nelyo alacita ubulalelale pa mulandu fye wa nsuuna. Na lyo line tufwile ukutonkanyako na pa mushinku, pantu umutumwa Paulo atile: “Ngo muntu asanga ukuti cilemwafya ukwikala umushimbe, e lyo nacila na pa mushinku wa bwaice, kabili ukuupa e kwamuwamina, nacite ico alefwaya; tabembwike. Nabopane.” (1 Kor. 7:2, 9, 36; 1 Tim. 4:1-3) Lelo umuntu talingile ukuupa nelyo ukuupwa pa mulandu fye wa nsuuna iyo umuntu akwata ilyo ali umwaice. Umuntu nga ali umwaice te kuti abombe bwino imilimo iyalekanalekana iyo umulume nelyo umukashi alingile ukubomba.

18, 19. (a) Muntu wa musango nshi Umwina Kristu alingile ukuupana nankwe? (b) Finshi tukasambilila mu cipande cikonkelepo?

¹⁸ Abena Kristu balingile fye ukuupana no muntu uwaipeela kuli Yehova, uwatemwa Lesa no mutima wakwe onse, kabili bonse balingile ukutemwana sana ilyo bashilaupana. Ukwabula no kutwishika, Lesa akabapaala nga baupila nelyo baupilwa fye “muli Shikulu epela.” (1 Kor. 7:39) Nga baupana bakashininkisha ukuti ifyo Baibolo itufunda filafwa abaupana ukuba ne nsansa mu cupo.

¹⁹ Mu cipande cikonkelepo tukasambilila ifyo Amalembo yengafwa Abena Kristu abaupana ukushipikisha amafya muli shino “nshiku sha kulekelesha” umo abaume na banakashi abengi baba ne mibele iilenga cilebafya ukuba ne nsansa mu cupo cabo. (2 Tim. 3:1-5) Yehova mu Cebo cakwe alitupeela ifyo tukabila pa kuti tuleba ne nsansa mu fyupo fyesu ilyo tuleenda mu musebo uutwala ku bumi bwa muyayaya.—Mat. 7:13, 14.