CINSHI calengele ukuti ifi nalandapo ficitike? Lekeni nondolole. Nafyelwe pa 29, July 1929, kabili nakulile mu mushi uwali mu citungu ca Bulacan mu calo ca Philippines. Abantu tabakwete ifintu ifingi pantu pali ilya nshita ubunonshi bwa calo bwalibwelele pa nshi. Ilyo nali umwaice, inkondo yalitendeke. Abashilika abena Japan balisanshile icalo ca Philippines. Lelo, umushi wesu wabeleleko apatali kanshi tamwali sana ifimfulunganya pa mulandu ne nkondo. Tatwakwete ifilimba, amaTV, na manyushipepala, kanshi abantu e batwebele ukuti kuli inkondo.

Twafyelwe abana 8 kabili nine cikonka ibeli, ilyo nali ne myaka 8 bamama na bashikulu balinsendele ukuti ndeikala nabo. Nangu ca kuti twalepepa ku Katolika, bashikulu tabalesuusha imipepele imbi, kabili balepoka ifitabo ifyo abanabo balebapeela ifyalelanda pali Lesa. Ndebukisha ukuti balinangileko akatabo katila Protection, na katila Safety e lyo na katila Uncovered mu lulimi lwa ciTagalog, * e lyo na Baibolo. Nalitemenwe ukubelenga Baibolo maka maka amabuuku ya Mbila Nsuma yane. Ifi fyalengele nalafwaya sana ukulacita ifyo Yesu alecita.—Yoh. 10:27.

Abashilika abena Japan balekele ukulwa inkondo ne calo ca Philippines mu 1945. Pali ilya nshita, abafyashi bandi banjebele ukuti mbwelele ku ng’anda. Bashikulu balinsuminishe ukuya. E ico, nalibwelelemo.

Tapakokwele, mu December 1945, ibumba lya Nte sha kwa Yehova abafumine kwi tauni lya Angat baishile mu mushi wesu mu kubila imbila nsuma. Nte umo umukalamba aishile pa mwesu kabili atulondolwelele ifyo Baibolo ilanda pa “nshiku sha kulekelesha.” (2 Tim. 3:1-5) Alitwitile ukuya ku kusambilila Baibolo mu mushi uwali mupepi. Abafyashi bandi tabaileko, lelo ine nalile. Abantu nalimo 20 e basangilweko, kabili bamo baleipusha amepusho pa fya mu Baibolo.

Apo nshaleumfwikisha ifyo balelandapo, nalefwaya ukufumapo. Nomba lilya line nalefwaya ukufumapo, batendeke ukwimba ulwimbo lwa Bufumu. Nalitemenwe ulwimbo baimbile ica kuti nalifililwe  ukuya. Pa numa ya lwimbo, balipepele kabili baebele bonse abasangilweko ukuti bakaye ku kulongana ukwali no kubela mwi tauni lya Angat pa Mulungu.

Fwe bengi twaendele amakilomita 8 ukuya ku kulongana ukwabelele mu ng’anda ya ba Cruz. Nalyumfwile bwino ilyo namwene abana abanono abasangilweko baleyasukapo pa masambililo ya mu Baibolo ayakosa, kabili bonse fwe balongene twali 50. Pa numa ya kusangwa ku kulongana imiku iingi, munyinefwe umukalamba Damian Santos, uwali painiya kabili uwali cilolo wa musumba kale, anjebele ukuyalaala ku mwakwe. Twalilanshenye ifya mu Baibolo ni cikanga fye tuceshe.

Pali ilya nshita, fwe bengi tatwalekokola ukutemwa icine pa numa ya kusambilila fye amasambililo ya kubalilapo aya mu Baibolo. Pa numa fye ya kusangwa ku kulongana imiku iinono, bamunyinefwe balitwipwishe abati, “Bushe kuti mwatemwa ukubatishiwa?” Nayaswike nati, “Ee ine kuti natemwa.” Nalishibe ukuti nalefwaya ‘ukubombela Shikulu, Kristu.’ (Kol. 3:24) E ico twaile ku kamana akali mupepi, kabili ine no mwaume umbi twalibatishiwe pa 15, February 1946.

Twalishibe ukuti apo twalibatishiwe twalingile ukulabila imbila nsuma lyonse nga filya Yesu alecita. Batata tabatemenwe ifi nalebila imbila nsuma, kabili banjebele abati, “Wacepesha te kuti ulebila imbila insuma. Na kuba, bushe nga bakutubika fye mu kamana ninshi ufwile ukulabila icebo?” Nalibalondolwelele nati, Lesa afwaya ukuti tulebila imbila nsuma ya Bufumu bwakwe. (Mat. 24:14) Nalandile no kuti, “Ndefwaya ukufishapo ifyo nalaile Lesa.” Ili line e lyo batata balandile amashiwi nandile pa ntendekelo ye lyashi. Balefwaya ukundesha ukulabila imbila nsuma. Kabili ici e calengele ukuti inshe fimo pa muku wa kubalilapo no kuya mu kubombela Lesa.

Ba Cruz no lupwa lwabo banjebele ukuti tuleikala nabo mu Angat. Na kabili ine no mwana wabo umukashana Nora balitukoseleshe ukutendeka bupainiya. Ine na Nora twatendeke bupainiya pa 1 November, 1947. Nora alebombela mwi tauni limbi, e lyo ine natwalilile ukubila imbila nsuma mu Angat.

Mu mwaka walenga butatu ukutula apo natendekele bupainiya, munyinefwe Earl Stewart uwalebombela pa Bethel alandile ilyashi pa kulongana kwali mu cikuulwa umwali abantu ukucila pali 500 mwi tauni lya Angat. Alelanda ilyashi mu ciNgeleshi e lyo pa numa nalisupawile ili ilyashi mu lulimi lwa ciTagalog. Kwena napelele mu gredi 7, lelo ilingi line bakafundisha balebomfya iciNgeleshi pa kutusambilisha e calengele njishibeko iciNgeleshi. Na cimbi icalengele ca kuti tatwakwete impapulo ishilanda pali Baibolo ishingi mu ciTagalog. E ico impapulo ishingi isho nalebelenga shali sha mu ciNgeleshi. Ifi fyalengele naishibako iciNgeleshi ica kuti nalipilibwile lilya lyashi na malyashi yambi ayalandilwe pa kulongana na kumbi.

Bulya bwine bushiku napilibwile ilyashi ilyo munyinefwe Stewart alandile, uyu munyinefwe aebele icilonganino cesu ukuti ku Bethel balefwaya painiya umwaume umo nelyo babili. Aba bali no kuya mu kubomba umulimo ilyo bamishonari baile mu kulongana kukalamba ukwali mu musumba wa New York ku U.S.A ukwaleti Theocracy’s Increase (Ukusanduluka kwa Teokrasi). Na ine nali pabo baitile. Na kabili nalishiile icifulo nabeleshe no kuya ku kubombela pa Bethel.

Nafikile pa Bethel pa 19 June, 1950 e lyo natendeke no kubomba umulimo bampeele. Amaofeshi ya Bethel yali mu ng’anda iikalamba iya kale kabili pali ifimuti ifikalamba, icifulo cali nalimo hekita imo. Pa Bethel pali bamunyinefwe abashimbe nalimo 12. Ulucelo nalebombela umo baleipikila ifya kulya. Lyena nalimo pa 9 koloko naleya mu kuciisa ifya kufwala umo balecapila ifya kufwala. Iyi e milimo nalebomba na kasuba. Na lintu bamishonari babwelele ku kulongana, nalitwalilile ukubombela pa Bethel. Nalelonga magazini ya kutuma, nalebombela pa maorda ya mpapulo, e lyo nalepokelela na beni; nalebomba imilimo yonse iyo balempeela.

Mu 1952 ine pamo na bamunyinefwe bambi 6 balitwitile ukuya kwi Sukulu lya Gileadi ilyalenga 20. Nalitemenwe nga nshi. Ifintu ifingi ifyo twalemona ilyo twali ku United States tatwabalile atufimonapo kabili fyaletupapusha. Kanshi ifintu fyalipusene sana ne fintu nabeleshe mu mushi uunono umo naleikala.

Ku ca kumwenako, twalingile ukusambilila ifya kubomfya ifipe fya cisungu ifyo tushabalile atumonapo. Kabili nangu fye miceele yalipusene sana! Bushiku bumo ulucelo nafumiine pa nse kabili ilyo naloleshe konse kwalibuutile tuutu. Uyu e wali muku  wa kubalilapo namwenepo imfula ya bungululu bwabuuta. E lyo naumfwile impepo iyo nshabalile ng’umfwapo’!

Na lyo line nalileke ukubika amano kuli ifi fintu pantu naleumfwa bwino ifyo nalesambilila mu sukulu. Abaletusambilisha balebomfya inshila sha kusambilishishamo ishisuma sana. Twalisambilile ifya kufwaya ifyebo ne fya kuisambilisha. Isukulu lya Gileadi lyalingafwile ukukoselako mu fya kwa Lesa.

Ilyo napwishishe isukulu, bantumine ukuya mu kubomba bupainiya bwaibela pa nshita iinono mu musumba wa Bronx mu New York City. E ico mu July 1953, naile ku kulongana kukalamba ukwaleti New World Society, ukwabelele mu musumba umo wine. Pa numa ya kulongana, nalibwelele ku Philippines no kutwalilila ukubombela Yehova.

Bamunyinefwe pa Bethel banjebele abati, “Nomba walayaba kangalila wa muputule.” Uyu mulimo wali no kulenga nalacita filya fine Shikulu alecita, aleya ku matauni ayali ukutali na ku misumba ku kwafwa impaanga sha kwa Yehova. (1 Pet. 2:21) Bantumine ukuya mu kubombela ifilonganino ifyali mu muputule uukalamba uwali pa kati ka Luzon, icishi icikalamba sana mu calo ca Philippines. Nalebombela ne filonganino ifyali mu citungu ca Bulacan, Nueva Ecija, Tarlac, na Zambales. Pa kufika ku matauni yamo, naleninika Impili sha Sierra Madre isha mabwe sana. Takwali imyotoka ishalefika kuli aya matauni. E ico nalelomba abaleensha ifimbayambaya ifyalesenda imilando kabili naleikala pa muulu wa milando. Ilingi line balensendako, lelo tayali myendele iisuma.

Ifilonganino ifingi fyali ifinono kabili ifipya. Kanshi aba bwananyina baletasha sana nga nabafwa ukuteyanya bwino ukulongana no mulimo wa kubila imbila nsuma.

Pa numa bantumine ukuya mu kubombela mu citungu conse ica Bicol. Muli uyu muputule mwali amabumba ayabelele umutali umushabililwe imbila nsuma mpaka bapainiya baibela batendeka ukubilamo. Pa ng’anda imo, icimbusu calipo fye ca kwimba ico babikilepo fye imilando ibili pa kati. Ilyo nanyantile pali iyi milando, yalikontweke kabili naliponeene pamo ne milando mu cimbusu. Palikokwele pa kuti fye mpwishe ukusamba no kuipekanya ukuya mu kulya umwikulo!

Ilyo nalebombela muli uyu muputule e lyo natendeke ukutontonkanya pali Nora, uwatendekele bupainiya mu citungu ca Bulacan. Pali iyi nshita ninshi ali ni painiya waibela kabili alebombela mu musumba wa Dumaguete City. E ico nalile mu kumutandalila. Pa numa, twalelembeshanya amakalata kabili mu 1956 twalyupene. Umulungu wa kubalilapo ukutula apo twaupanine twaile mu kubombela icilonganino icali pa cishi ca Rapu Rapu Island. Nangu ca kuti twaleninika impili kabili twaleenda sana, twalitemenwe ukubombela aba bwananyina abali mu ncende ishabelele ukutali pamo no mwina mwandi!

Pa numa ya kubomba no mwina mwandi mu muputule pa myaka nalimo 4, balitwitile ukuya mu kubombela pa Bethel. Twatendeke ukubombela pa Bethel mu January 1960. Pa myaka yonse iyo nabombela pa Bethel, nalisambilila ifingi kuli bamunyinefwe abakwata imilimo iikalamba abo nabombapo nabo, kabili Nora na o alibomba imilimo iyalekanalekana pa Bethel.

Nalipaalwa nga nshi ukubombela pa Bethel, nalimona ifyo impendwa ya bantu abesa mu cilonganino ca kwa Lesa yakula mu Philippines. Ilyo naishile ku Bethel pa muku wa kubalilapo ninshi ndi mwaice, mu calo ca Philippines mwali bakasabankanya nalimo 10,000. Nomba pali ino nshita, mwaba bakasabankanya ukucila pali 200,000, e lyo na babombela pa Bethel abatungilila umulimo wa kubila imbila nsuma nabo baba 435.

Pa mulandu wa kuti umulimo waile ulekulilako fye, Bethel yalicepele. E ico Ibumba Litungulula lyalitwebele ukufwaya incende apo twalingile ukukuula Bethel iipya kabili iikalamba. Ine no waleyangalila dipartimenti ya kupulinta impapulo twaleya ku ng’anda ne ng’anda lwa mupepi na Bethel ku kwipusha nga kwali abalefwaya ukushitisha impanga yabo. Tapali abalefwaya ukushitisha; umwaume uo twaipwishe atwebele ati: “Fwe bena China tatushitisha impanga. Tushita fye.”

Bushiku bumo, ukwabula no kwenekela umo uwakwete impanga atwebele ukutila kuti twashita nga tulefwaya; pantu alefwaya ukukuukila ku calo ca United States. Ifyo acitile fyalengele umwina mupalamano na umbi atushitishe impanga, kabili alikoseleshe na bambi ukuti batushitishe impanga shabo. Twalishitile ne mpanga ya mwaume uwatwebele ati: “Fwe bena China tatushitisha impanga. Tushita fye.” Mu nshita fye iinono, impanga apali Bethel yalikulile nga nshi. Nshitwishika ukuti Yehova Lesa alefwaya ukuti ifi ficitike.

Mu 1950 nine nali umwaice pali bonse mu Bethel. Nomba ino nshita, ine no mwina mwandi e ifwe bakalamba pali bonse mu Bethel. Nshilanguluka pa fyo nasalilepo ukukonka Shikulu konse uko alefwaya ukuti nje. Ca cine abafyashi bandi balintamfishe pa ng’anda, lelo Yehova alimpeela ulupwa ulukalamba ulwa Bena Kristu banandi. Nshitwishika nangu panono ukuti Yehova alatupayanishisha ifyo tukabila, te mulandu no mulimo engatupeela. Ine na Nora tulatasha Yehova pali fyonse ifyo atupeela, kabili tulakoselesha na bambi ukwesha Yehova.—Mal. 3:10.

Inshita imo Yesu aebele kasonkesha wa misonko Mateo uo baleita no kuti Lebi ati: “Nkonka, ube umusambi wandi.” Finshi Mateo acitile? “Alishile fyonse, kabili aliimine alamukonka.” (Luka 5:27, 28) Na ine wine nalisha fimo no kukonka Yesu, kabili ndakoselesha na bambi ukucita cimo cine pa kuti bakapaalwe sana.