1. Cinshi Marita ashaletwishika pali ndume yakwe? (Moneni icikope pa muulu.)

MARITA cibusa wa kwa Yesu kabili umusambi wakwe aleloosha. Lasaro ndume yakwe alifwile. Bushe kwali icali no kucefyako ubulanda akwete? Ee. Yesu amwebele ati: “Ndume yobe alabuuka.” Aya mashiwi tayapwishishe ubulanda bonse ubo Marita akwete; lelo alisumine ifyo Yesu amwebele. Marita atile: “Ninjishiba ukuti akema ilyo kukaba ukubuuka pa bushiku bwa kulekelesha.” (Yoh. 11:20-24) Marita alishininkishe ukuti ku ntanshi ndume yakwe ali no kubuuka. Lyena Yesu alicitile icipesha mano. Pali bulya bwine bushiku Yesu alibuushishe Lasaro.

2. Mulandu nshi mufwaila ukuti abafwa bakabuuke?

² Pali ino nshita te kuti twenekele ukuti Yesu nelyo Wishi kuti batucitila icipesha mano ca musango uyu. Lelo bushe mwalicetekela ukuti ku ntanshi abantu besu abafwa bakabuuka nga filya Marita acetekele? Nalimo abafwa, bena mwenu, ni banyinenwe, ni bashinwe, nelyo ni bashikulwinwe nangu banakulwinwe. Nelyo kuti muleloosha umwana wenu uwafwa. Ukwabula no kutwishika mulafwaisha ukubakumbatila, ukulanda nabo, no kuseka nabo.  Icawama ca kuti na imwe bene kuti mwalanda amuti, ‘Ninjishiba ukuti umuntu natemwa akema ilyo kukaba ukubuuka’ nga filya Marita alandile. Na lyo line, Umwina Kristu onse alingile ukulatontonkanya pa calenga acetekele ukuti abafwa bakabuuka.

3, 4. Bushe ifipesha mano ifyo Yesu acitile fyalengele shani Marita acetekele sana ukuti abafwa bakabuushiwa?

³ Nalimo Marita tamweneko uko Yesu abuushishe umwana umwaume uwa kwa mukamfwilwa mupepi no musumba wa Naini mu Galilee pantu ena aleikala mupepi na Yerusalemu. Lelo nalimo alyumfwileko ili lyashi. Na lintu Yesu abuushishe umwana mwanakashi wa kwa Yairo Marita taliko. Abali ku ng’anda ukwali umukashana ‘balishibe ukuti nafwa.’ Na lyo line, Yesu aikete ukuboko kwa mukashana kabili atile: “We mukashana, buuka!” Apo pene fye umukashana alibuukile. (Luka 7:11-17; 8:41, 42, 49-55) Marita na nkashi nankwe Maria, balishibe ukuti Yesu alikwete amaka ya kundapa abalwele. E ico baleti Yesu nga e ko aali, Lasaro nga tafwile. Nomba apo cibusa wa kwa Yesu alifwile, cinshi cali no kucitika? Nga fintu tulandile, Marita alandile ukuti Lasaro ali no kubuuka ku ntanshi, “pa bushiku bwa kulekelesha.” Cinshi calengele ashininkishe ukuti ali no kubuuka? Kabili cinshi cingalenga mwashininkisha ukuti abafwa bakabuushiwa nalimo ukubikako fye na bantu benu?

⁴ Kwaliba ifyalenga mwilatwishika ukuti abafwa bakabuuka. Ilyo tulelanshanya pali fimo, nalimo mwalamona ifyaba mu Cebo ca kwa Lesa ifyo mushitontonkanyapo sana ukuti fyalyampana ne subilo mwakwata ilya kuti mukamona abatemwikwa benu abafwa.

5. Finshi fyalengele ukuti Marita acetekele ukuti Lasaro ali no kubuuka?

⁵ Marita atile: “Ninjishiba ukuti akema.” Tatile, ‘Nalimo ndume yandi akema.’ Marita taletwishika pantu nalimo alyumfwileko ifipesha mano ifyacitike kale ilyo Yesu ashilatendeka umulimo wa kubila imbila nsuma. Balimusambilishe pali ifi fipesha mano ilyo ali umwaice pa ng’anda e lyo na mwi sunagoge. Nalimo kuti mwaibukisha amalyashi yatatu ayaba mu Baibolo.

6. Cipesha mano nshi ico Eliya acitile, kabili cakumine shani Marita?

⁶ Umuku wa kubalilapo uo umuntu abuushiwe ku bafwa ni lintu Lesa apeele kasesema wakwe Eliya amaka ya kubuusha. Mu Sarefati, mukamfwilwa umupiina umwina Foinike uwaleikala mwi tauni ilyali ku lulamba lwa bemba, alipokelele kasesema Eliya. Mu cisungusho Lesa alengele ubuunga na mafuta ifyo uyu mwanakashi akwete fipwa pa kuti ena no mwana wakwe befwa ku nsala. (1 Isha. 17:8-16) Pa numa umwana wakwe umwaume alilwele no kufwa. Eliya alyafwile uyu mwanakashi. Ilyo Eliya alambalele pa citumbi, apepele ati: “Mwe Yehova Lesa . . . , lekeni umweo wa uyu mwana ubwelele muli ena.” Ifi fine e fyacitike! Lesa alyaswike ipepo lya kwa Eliya, kabili umwana alibuukile ku bafwa. Uyu e muku wa kubalilapo Baibolo yalanda ukuti umuntu alibuushiwe. (Belengeni 1 Ishamfumu 17:17-24.) Ukwabula no kutwishika, Marita afwile alisambilile pali ili lyashi.

7, 8. (a) Londololeni ifyo Elisha acitile pa kusansamusha umwanakashi uwali sana no bulanda. (b) Bushe icipesha amano ico Elisha acitile cilanga finshi pali Yehova?

⁷ Umuku walenga bubili uo Baibolo yalanda ukuti umuntu alibuushiwe, ni lintu kasesema Elisha uwapyene Eliya abuushishe umuntu. Umwanakashi umwina Israele uwaishibikwe sana mu Shunemu alipokelele bwino Elisha. Ukupitila muli kasesema Elisha, Lesa alilambwile uyu mwanakashi uwali ng’umba, no mwina mwakwe umukote ilyo abapeele umwana  umwaume. Ilyo papitile imyaka uyu mwana alifwile. Elenganyeni ubulanda uyu mwanakashi akwete. Ilyo umwina mwakwe amusuminishe ukuya, aendele amakilomita 30 ukuya ku Lupili lwa Karmele ukwali Elisha. Kasesema aebele umubomfi wakwe Gehasi ukutangilako ukuya ku Shunemu. Gehasi alifililwe ukubuusha umwana. Pa numa nyina wa mwana na Elisha balifikile.—2 Isha. 4:8-31.

⁸ Ilyo Elisha aingile mu ng’anda apalama na ku citumbi, alipepele. Mu cisungusho umwana uwafwile alibuukile, kabili nyina alisekelele nga nshi ilyo amwene umwana abuuka! (Belengeni 2 Ishamfumu 4:32-37.) Uyu mwanakashi nalimo alibukishe ifyo Hana uwali ng’umba apepele ilyo atwele Samwele ku kubombela pa cikuulwa ca mushilo, apepele ati: “Yehova . . . e utentemushisha ku Nshiishi, kabili e wimya ukufuma ku nshiishi.” (1 Sam. 2:6) Ukwabula no kutwishika Lesa e wabuushishe umwana mu Shunemu, kabili ici cilangilila ukuti alikwata amaka ya kubuusha abafwa.

9. Londololeni ifyo icipesha amano ica kubuushiwa kwa muntu icalenga butatu ico Baibolo yalandapo cakumine Elisha.

⁹ Lelo uyu te muku wa kulekeleshako uo Elisha abuushishe umuntu mu cipesha amano. Elisha abombele bukasesema ukucila pa myaka 50, kabili pa numa “alilwele ubulwele ubwali no kumwipaya.” Ilyo afwile papita ne nshita, umubili walibolele kwashele fye amafupa. Nomba kwali abalwani abaishile mu calo. Abena Israele bamo baleya mu kushiika umwaume uwafwile. Pa kufulumuka abalwani, bapoosele icitumbi mu nshiishi umwali amafupa ya kwa Elisha. Baibolo itila: “Ilyo umuntu wafwa akumishe ku mafupa ya kwa Elisha, alibuukile kabili aliminine.” (2 Isha. 13:14, 20, 21) Tontonkanyeni pa fyo Marita asambilile kuli aya malyashi! Ukwabula no kutwishika Lesa alikwata amaka ya kubuusha abafwa. Aya malyashi yafwile ukulenga na imwe mwashininkisha ukuti Lesa alikwatisha amaka.

10. Bushe Petro abuushishe shani umwanakashi Umwina Kristu?

¹⁰ Na mu Malembo ya ciGriki aya Bena Kristu, tulabelengamo amalyashi ya bantu abo ababomfi ba kwa Lesa babuushishe. Natulanda kale pa malyashi ya fyo Yesu abuushishe abafwile ilyo ali ku nse ya musumba wa Naini na lintu ali mu ng’anda ya kwa Yairo. Umutumwa Petro na o alibuushishe Dorka nelyo Tabita, umwanakashi uwali Umwina Kristu. Petro aile uko babikile icitumbi ilyo bashilaya mu kushiika. Ilyo ali mupepi ne citumbi, Petro alipepele. Lyena alandile ati: “Tabita, ima!” Ilyo line alibuukile, kabili Petro amulangile “uwa mweo” ku Bena Kristu banankwe. Abantu balishininkishe ukuti ici calicitike kabili “abengi balisumine muli Shikulu.” Aba abasambi baleshimikila abantu imbila nsuma pali Shikulu kabili baleeba abantu bonse ukuti Yehova alikwata amaka ya kubuusha abafwa.—Imil. 9:36-42.

11. Finshi Luka kondapa alandile ukuti e fyacitikiile umulumendo, kabili abalipo baumfwile shani?

¹¹ Abantu bambi balimweneko uko umuntu na umbi abuushiwe. Bushiku bumo umutumwa Paulo ali pa balongene mu muputule wa pa muulu mu musumba wa Troa, pali lelo iyi ncende yabela ku kapinda ka ku kuso aka calo ca Turkey. Paulo alelanda fye mpaka na pa kati ka bushiku. Umulumendo Yutuki aikele pe windo alekutika. Lelo aleshipula, e ico aliponene pa nshi ukufuma pa ntunti yalenga butatu. Nalimo Luka kondapa e wabalilepo ukufika pali Yutuki kabili alimuceeceetele. Yutuki taicenene fye nelyo ukufwa icipuupu, lelo alifwile! Paulo alitentemukiile pa nshi no kufukatila icitumbi lyena abilishe ati: “Ali uwa mweo.” Ala ici cipesha mano cifwile calikumine sana abamweneko! Apo balishibe ifyacitike  kabili balimwene ukuti umuntu nabuushiwa, “balisansamwike apakalamba.”—Imil. 20:7-12.

12, 13. Ukulingana na malyashi ayalanda pa kubuushiwa ayo twalandapo, mepusho nshi tulingile ukwasuka?

¹² Amalyashi ayo twalandapo yalingile ukumulenga mwaba ne subilo nga fintu cali kuli Marita. Ne li isubilo lya kuti, Lesa wesu kabili Kapeela wa Bumi alikwata amaka ya kubuusha abafwa. Na lyo line, Yehova alepeela ababomfi bakwe aba cishinka pamo nga Eliya, Yesu, na Petro amaka ya kubuusha abafwa. Nomba finshi twaishiba pa bantu abafwile pa nshita Lesa ashalebuusha abafwa? Nga ca kuti pa nshita imo Lesa talebuusha abafwa, bushe abaume na banakashi abali ne cishinka balicetekele ukuti Lesa akabuusha abafwa ku ntanshi? Bushe nabo baleumfwa ifyo Marita aleumfwa uwatile: “Ninjishiba ukuti [ndume yandi] akema ilyo kukaba ukubuuka pa bushiku bwa kulekelesha”? Cinshi calengele acetekele ukuti abafwa bakabuushiwa, kabili cinshi cingalenga na imwe mwacetekela ukuti abafwa bakabuushiwa?

¹³ Mu Cebo ca kwa Lesa mwaliba amalyashi ayalanga ukuti ababomfi ba kwa Yehova aba cishinka balishibe ukuti abafwa bakabuushiwa ku ntanshi. Natulandeko pa malyashi yamo.

14. Finshi tulesambilila pa kubuuka kwa bafwa ku lyashi lya kwa Abrahamu?

¹⁴ Tontonkanyeni pa fyo Lesa aebele Abrahamu ukucita kuli Isaki uwali no kuba impyani. Yehova amwebele ati: “Buula umwana obe umwaume, umwana obe umo fye mpo uo watemwisha, Isaki, . . . kabili . . . umutuule ngo mutuulo wa koca.” (Ukute. 22:2) Elenganyeni ifyo Abrahamu aumfwile pali ifi Lesa amwebele. Yehova alilaile ukuti mu mwana wa kwa Abrahamu e mo inko shonse shali no kupaalilwa. (Ukute. 13:14-16; 18:18; Rom. 4:17, 18) Na kabili Yehova alandile ati abantu bali no kupaalilwa “muli Isaki.” (Ukute. 21:12) Nomba nga ca kuti Abrahamu alipeye Isaki no kumutuula nge lambo, abantu nga bapaalilwe shani? Paulo alondolwele ukuti Abrahamu alishibe ukuti Lesa alikwete amaka ya kubuusha Isaki ku bafwa. (Belengeni AbaHebere 11:17-19.) Baibolo tayalandapo ukuti Abrahamu alemona ukuti nga acita ifyo Lesa amwebele, pali no kupita fye amaawala ayanono, ubushiku bumo, nelyo umulungu umo, ninshi Lesa abuusha Isaki ku bafwa. Abrahamu taishibe ilyo umwana wakwe ali no kubuushiwa. Lelo taletwishika ukuti Yehova ali no kubuusha Isaki.

15. Lisubilo nshi Yobo akwete?

¹⁵ Yobo na o alishibe ukuti abafwa bakabuushiwa. Alishibe ukuti umuti nga bautema, kuti  wapuuka no kuba ngo muti uupya. Lelo ifi te fyo caba ku muntu. (Yobo 14:7-12; 19:25-27) Umuntu nga afwa te kuti aibuushe umwine mu nshiishi no kuba no mweo na kabili. (2 Sam. 12:23; Amalu. 89:48) Kwena ici tacalolele mu kuti Lesa te kuti abuushe umuntu. Na kuba, Yobo alishibe ukuti Yehova alipekenye inshita ilyo ali no kumwibukisha. (Belengeni Yobo 14:13-15.) Lelo Yobo taishibe ilyo Lesa ali no kumwibukisha. Na lyo line, Yobo alicetekele ukuti Lesa uwabumbile abantu ali no kumwibukisha kabili ali no kumubuusha ku bafwa.

16. Bushe malaika akoseleshe shani kasesema Daniele?

¹⁶ Na umbi umwaume uwali ne cishinka uo Amalembo ya ciHebere yalandapo ni Daniele. Alibombeele Lesa ne cishinka pa myaka iingi kabili Yehova alemwafwa. Inshita imo malaika uo Lesa atumine aebele Daniele uwali “uwatemwikwa nga nshi,” ukuba no “mutende” no kuba ‘uwakosa.’—Dan. 9:22, 23; 10:11, 18, 19.

17, 18. Finshi Daniele bamulaile?

¹⁷ Daniele ali ne myaka mupepi na 100, kabili tapali no kukokola ali no kufwa. Nalimo aletontonkanya pa fyo ali no kwikala ku ntanshi. Bushe Daniele aali no kubuushiwa? Ee! Pa mpela ye buuku lya kwa Daniele, paba amashiwi Lesa amulaile, atile: “Lelo iwe, kabiye ukulola ku mpela; kabili ukatuusha.” (Dan. 12:13) Daniele alishibe ukuti abafwa baletuusha fye, “pantu ku Nshiishi” takwaba “ukwelenganya nangu kwishiba nangu mano.” Tapali no kukokola Daniele ali no kuya ku nshiishi. (Luk. Mil. 9:10) Lelo tali no kwikalilila fye mu nshiishi. Balimulaile ukuti akaba no mweo na kabili.

¹⁸ Na kabili malaika aebele Daniele ati: “Ukema no kuya ku cipendwilo cobe ku mpela ya nshiku.” Tabamwebele ubushiku nangu inshita iyali no kupitapo pa kuti akabuuke. Daniele ali no kufwa kabili ali no kutuusha. Lelo ifi bamwebele ati ku ntanshi ali no ‘kwima no kuya ku cipendwilo cakwe’ calelanga fye apabuuta tuutu ukuti ali no kubuushiwa pa numa ya myaka iingi ukutula apo ali no kufwila. Ali no kubuushiwa “ku mpela ya nshiku.” Baibolo ya Diocese of Mbala ilanda ukuti Daniele bamulaile ukuti: “Ukabuuka no kulambulwa pa mpela ya nshiku.”

19, 20. (a) Bushe ifyo twasambilila muli cino cipande fikumine shani amashiwi Marita aebele Yesu? (b) Finshi tukasambilila mu cipande cikonkelepo?

¹⁹ Ukwabula no kutwishika, kwali ifyalengele ukuti Marita acetekele ukuti ndume yakwe, Lasaro uwali ne cishinka ali no ‘kwima ilyo kukaba ukubuuka pa bushiku bwa kulekelesha.’ Ifyo Lesa alaile Daniele e lyo ne fyo Marita ayaswike Yesu fifwile ukulenga Abena Kristu muno nshiku ukucetekela ukuti abafwa bakabuuka.

²⁰ Twamona ukuti ifyacitike kale filanga ukuti abafwa kuti baba no mweo na kabili. Na kabili abaume na banakashi abalebombela Lesa baleenekela ukuti ku ntanshi abafwa bakabuuka. Bushe kwaliba ifilanga ukuti abafwa kuti babuushiwa nangu papita imyaka iingi ukutula apo Lesa alaile ukuti bakabuushiwa? Ifi nga e fyo caba, na ifwe tulingile ukulafwaisha ukuti inshita ifike iya kuti abafwa bakabuushiwe nga fintu Marita alefwaisha. Na lyo line, ni lilali abafwa bakabuushiwa? Tukasuka ifi fipusho mu cipande cikonkelepo.