1. Bushe Yehova asuka shani amapepo ya babomfi bakwe?

 BUSHE mwalishiba ukuti na imwe Yehova kuti amubomfya ukwasuka ipepo lya mubomfi wakwe? Yehova kuti amubomfya nampo nga ni mwe baeluda, ababomfi batumikila, bapainiya nelyo bakasabankanya mu cilonganino. Kuti amubomfya nelyo muli baice, abakalamba, bamunyina nelyo bankashi. Umubomfi wa kwa Yehova nga alomba ukuti amwafwe, Lesa alabomfya baeluda e lyo na babomfi bakwe bambi aba cishinka ‘ukukoselesha’ uyo muntu. (Kol. 4:11) Ala tulatemwa sana ukubombela Yehova e lyo na ba bwananyina! Kuti twa-afwa aba bwananyina nga kuli icikuko, amasanso ayakalamba, nelyo balebacusha.

2. Cinshi cingalenga catukosela ukwafwa aba bwananyina ilyo kuli icikuko?

² Icikuko kuti calenga twafilwa ukwafwilisha aba bwananyina. Ku ca kumwenako, nalimo kuti twafwaya ukuti tutandalileko ifibusa fyesu, lelo te kuti tucite ifyo pa mulandu wa cikuko. Nelyo kuti twafwaya ukwitako ifibusa fyesu pa kuti tuliile pamo ifya kulya. Na lyo line, te kuti bese pa mulandu wa cikuko. Kuti twatemwa ukwafwako aba bwananyina, nomba ukucita ifyo te kuti kwanguke nga ca kuti balupwa lwesu bamo balecula. Nomba Yehova alasekelela nga tulebombesha apo twingapesha ukwafwa aba bwananyina. (Amapi. 3:27; 19:17) Finshi twingacita pa kuti tuleafwilisha aba bwananyina ilyo kuli icikuko?

3. Finshi tulesambilila ku fyo baeluda bacitile mu cilonganino umwali ba Desi? (Yeremia 23:4)

 ³ Ifyo baeluda bengacita. Nga ni mwe baeluda, mufwile ukwishiba bwino impaanga shenu. (Belengeni Yeremia 23:4.) Ba Desi abo twasambililepo mu cipande cafumineko batile, “Baeluda abo twaba nabo mwi bumba balebomba na ifwe umulimo wa kubila imbila nsuma kabili limo twaleangalila pamo nabo.” b Ifi fyalecita baeluda fyalilengele cabangukila ukwafwa ba Desi ilyo kwali icikuko ca COVID-19 e lyo na lintu balupwa babo bamo bafwile.

4. Cinshi calengele baeluda baafwe ba Desi, kabili cinshi baeluda bengasambililako?

⁴ Ba Desi batile: “Pa mulandu wa kuti baeluda bali fibusa, calelenga ndebeba fyonse ifyalensakamika.” Finshi baeluda bengasambililako? Mulecema aba bwananyina ilyo bashilakwata amafya. Mulebapanga ifibusa. Nga kuli icikuko icingalenga mwafilwa ukubatandalila, kuti mwafwayako inshila shimbi isha kulandilamo nabo. Ba Desi batile: “Inshita shimo baeluda balekanalekana balentumina amafoni nelyo amameseji mu bushiku bumo. Amalembo balembelengela yalimfikile pa mutima nangu cakuti naliyeshibe.”

5. Bushe baeluda kuti baishiba shani ifyo aba bwananyina balekabila, kabili kuti babafwa shani?

⁵ Inshila imo iyo twingeshibilamo ifyo aba bwananyina balekabila, kubepusha mu mucenjelo amepusho ayashingalenga baumfwa insoni. (Amapi. 20:5) Bushe nabakwata ifya kulya, umuti, e lyo na fimbi ifyo balekabila. Bushe incito ili pa kupwa nelyo tabakwete indalama isha kusonkela ing’anda? Bushe balekabila ukubafwako pa kuti bapokeko ifyo ubuteko bulepeela abaponenwe na masanso ayakalamba? Aba bwananyina balepeelako ba Desi ifyo balekabila. Ifyo baeluda ba-afwile ba Desi e lyo ne fyo balebakoselesha e fyalengele bashipikishe amafya. Batile: “Baeluda balepepa pamo na ine. Nangu ca kuti nshibukisha ifyo balelanda, ndebukisha sana ifyo naleumfwa. Cali kwati Yehova alenjeba ukuti, ‘Tawaba weka.’”—Esa. 41:10, 13.

6. Finshi aba mu cilonganino bengacita pa kuti baleafwana? (Moneni icikope.)

⁶ Ifyo bambi bengacita. Twenekela baeluda ukuti e bafwile ukusakamana aba bwananyina mu cilonganino. Lelo Yehova afwaya bonse fye tulekoseleshanya e lyo no kwafwa aba bwananyina. (Gal. 6:10) Nangu fye tuntu utunono uto twacitila umuntu uulwele, alakoseleshiwa sana. Umwana kuti alemba kardi nelyo alenga fimo ifingakoselesha uwa bwananyina.  Uwa bwananyina umwaice kuti ayashitilako nkashi umukalamba ifyo alefwaya ukumushitilako. Bambi mu cilonganino kuti baipikilako uwa bwananyina uulwele ifya kulya no kufitwala pa mwinshi wa ng’anda yakwe. Icikuko nga nacisalangana, bonse mu cilonganino balakabila ukubakoselesha. Nalimo kuti twalalanshanyako na ba bwananyina pa numa ya kulongana te mulandu ne nshila tubomfya pa kulongana. Baeluda nabo balakabila ukubakoselesha. Aba bwananyina bamo balabatuminako tukalata pa kubakoselesha pa fyo babombesha ilyo kuli icikuko. Kanshi natutwalilile ‘ukulasansamushanya no kulakuulana.’—1 Tes. 5:11.

7. Mafya nshi ayakwata abaponenwe na masanso?

⁷ Amasanso ayakalamba kuti yalenga ifintu fya-aluka ukwabula ukwenekela. Limo kuti yalenga amayanda yaonaika, ifipe, nelyo kuti yaipaya balupwa ne fibusa. Ifi fyabipa filacitikila na ba bwananyina. Kuti twacita shani pa kuti tubafwe ifya musango uyu nga fyabacitikila?

8. Finshi baeluda e lyo ne mitwe ya ndupwa bafwile ukucita ilyo ubusanso tabulacitika?

⁸ Ifyo baeluda bengacita. Baeluda muleafwilisha aba bwananyina ukuipekanya ilyo ubusanso bushilacitika. Muleshininkisha ukuti bonse aba mu cilonganino nabeshiba ifyo balingile ukucita pa kuti baicingilile na pa kuti balanshanye na baeluda nga kwaba ubusanso. Ba Margaret, abo twasambililepo mu cipande cafumineko batile: “Baeluda mu cilonganino nali balilandile pa mulilo wa mpanga mu lyashi lya kukabila kwa cilonganino. Batwebele ukuti abalashi ba buteko nga batweba ukufulumuka nelyo twamona umulilo, tatufwile ukwikata na ku cani, tufwile ukufulumuka.” Ifyo bamunyinefwe batwebele fyalitwafwile pantu pa numa fye ya milungu 5 kwali umulilo wa mpanga. Pa mapepo ya lupwa, imitwe ya ndupwa kuti yalanshanya na ba mu lupwa ifyo balingile ukucita nga kwacitika ubusanso. Nga ca kuti imwe na bana benu mwaipekanya, tamwakabe sana no mwenso ubusanso nga bwacitika.

9. Finshi baeluda balingile ukupekanya ilyo kushilacitika amasanso ayakalamba e lyo na pa numa?

⁹ Nga ni mwe bakatungulula be bumba, mulingile ukushininkisha ukuti namukwata amanamba ya mafoni e lyo mufwile no kwishiba apekala ababa mwi bumba lyenu. Mufwile ukukwata ifi fyonse ilyo ubusanso bushilacitika. Kabili mulepituluka mu fyo mwalemba mu nshita mu nshita, pa kuti nga kwaba ubusanso ubukalamba mukalanshanye bwino na bonse ababa mwi bumba lyenu. Nga mwakwata ifyebo fyonse ifi, mukatumine kampanya we bumba lya baeluda kabili na o akatumine kangalila wa muputule. Aba bamunyinefwe nga babombela pamo kuti batwafwa bwino sana. Ilyo kwali umulilo, kangalila wa muputule uwalebombela mu muputule umo ba Margaret baleikala, taleele pa ma-awala 36. Alebombela pamo na baeluda ilyo balelanshanya pa kuti beshibe uko aba bwananyina 450 abafulumwike mu mayanda yabo bali, e lyo ne fyo bengabafwilisha. (2 Kor. 11:27) Ici calengele bapekanishishe bonse abalekabila umwa kwikala.

10. Mulandu nshi baeluda bamwena ukuti ukucema aba bwananyina kwalicindama? (Yohane 21:15)

¹⁰ Baeluda balikwata umulimo uwa kusakamana aba bwananyina no kubakoselesha ukubomfya Amalembo. (1 Pet. 5:2) Nga kwacitika ubusanso, baeluda bafwile ukushininkisha ukuti aba bwananyina nabakwata ifya kulya, ifya kufwala, no mwa kwikala. Nangu papita imyeshi iingi, aba bwananyina balakabila ukutwalilila ukubakoselesha ukubomfya Amalembo. (Belengeni Yohane 21:15.) Ba Harold ababa muli Komiti ya Musambo kabili ababombelapo aba bwananyina abengi abaponenwa na masanso ayakalamba batile: “Palapita inshita pa kuti aba bwananyina baleke ukumfwa ububi. Kuti bamoneka kwati  nabatendeka ukulabako, lelo palapita inshita pa kuti balabeko kuli balupwa lwabo abafwile, ifipe ifyaonaike, no busanso balimo. Nga baibukisha ifi fyonse, kuti fyalenga batendeka ukumfwa ububi na kabili. Ca cifyalilwa fye ukumfwa ifi, lelo ici tacipilibula ukuti tabakwete icitetekelo.”

11. Finshi baeluda balingile ukutwalilila ukulacita pa kwafwa indupwa?

¹¹ Baeluda balakonka ifyo Baibolo ilanda ukuti “lilileni pamo na balelila.” (Rom. 12:15) Bafwile ukweba abaponenwe na masanso ayakalamba ukuti Yehova na ba bwananyina bacili balibatemwa. Na kabili bafwile ukwafwa aba bwananyina abaponenwe na masanso ayakalamba ukulacita ifya ku mupashi pamo nga ukupepa, ukulaisambilisha Baibolo, ukulongana e lyo no kulabila imbila nsuma. Baeluda mulekoselesha abafyashi ukula-afwa abana babo ukulabika amano ku fintu ifyo ubusanso bukalamba bushingonaula, e kutila bucibusa bwabo na Yehova. Mwe bafyashi, mulesambilisha abana benu ukuti Yehova akatwalilila ukuba cibusa wabo kabili akulabafwa. Kabili mulebeba ukuti aba bwananyina mwi sonde lyonse bakatwalilila ukubafwa.—1 Pet. 2:17.

12. Finshi bambi bengabomba pa kwafwilisha abaponenwe na masanso ayakalamba? (Moneni icikope.)

¹² Ifyo bambi bengacita. Nga kwacitika ubusanso ubukalamba mupepi no ko mwikalila, kuti mwaipusha baeluda pa fyo mwingafwilisha aba bwananyina. Nalimo kuti mwasungako abaponenwe na masanso nelyo abeshile mu kwafwilisha abaponenwe no busanso. Kuti muletwalila bakasabankanya ifya kulya na fimbi ifyo balekabila. Na lintu ubusanso bucitikile ukutali sana no ko mwikalila, kuti mwa-afwa aba bwananyina. Kuti mwabafwa shani? Mulebapepelako. (2 Kor. 1:8-11) Na kabili kuti muletungililako umulimo wa kwafwilisha abaponenwe na masanso nga mwasangwilako ku mulimo wa mwi sonde lyonse. (2 Kor. 8:2-5) Nga mulefwaya ukuya ku ncende imbi mu kwafwa abaponenwe na masanso ayakalamba, kuti mwaeba baeluda ukuti mulefwaya ukuyako. Nga bamwita, bali no kumusambilisha ifyo mulingile ukubomba pa kuti bakamutume uko mukaya mu kwafwilisha abaponenwe na masanso.

13. Mafya nshi ayo aba bwananyina bakwata mu fyalo umo babinda umulimo wesu?

¹³ Mu fyalo umo babinda umulimo wesu aba bwananyina balabacusha, ne ci cilalenga balekwata sana amafya. Aba bwananyina muli ifi fyalo tabakwata indalama isha kushitamo ifyo  balekabila, balalwala e lyo balafwilwa balupwa lwabo nelyo ifibusa. Lelo pa mulandu wa kuti balibinda umulimo wesu, baeluda te kuti balebatandalila nelyo ukulalanda nabo pa foni pa kuti balebakoselesha. Ifi fine e fyacitike kuli ba Andrei, abo twasambililepo mu cipande cafumineko. Nkashi mwi bumba lyabo takwete indalama. Lyena aishileba mu busanso bwa pa musebo. Alekabila ukumulepula pa kuti apole kabili talebomba. Nangu ca kuti balibindile umulimo wa kubila imbila nsuma e lyo kwali ne cikuko, aba bwananyina balibombeshe ukufika apo bengapesha kabili Yehova alemona ifyo balebombesha.

14. Bushe baeluda kuti balanga shani ukuti balashintilila pali Yehova?

¹⁴ Ifyo baeluda bengacita. Ba Andrei balepepa kuli Yehova kabili balecita ne fyo bengakumanisha ukucita. Bushe Yehova ayaswike shani ipepo lyabo? Yehova alilengele aba bwananyina bambi abakweteko ubuntungwa ukwafwa ulya nkashi. Bamo balemutwalako ku cipatala. E lyo bambi balemupeelako indalama. Yehova alilengele bonse babomba ukufika apo bengapesha ukwafwa uyu nkashi, kabili alebapaala pantu bali abaikatana kabili bali abashipa. (Heb. 13:16) Baeluda, mulepeelako bambi imilimo nga ca kuti umulimo wesu baliubinda mu calo mwikala. (Yer. 36:5, 6) Ne cacilapo ukucindama, muleshintilila pali Yehova. Kuti amulenga ukupeela aba bwananyina ifyo balekabila.

15. Kuti twatwalilila shani ukuba abaikatana nga baletucusha?

¹⁵ Ifyo bambi bengacita. Nga babinda umulimo wesu, nalimo kuti twalakumana mu tumabumba utunono. Kanshi calicindama ukulaumfwana na ba bwananyina. Twilalwisha aba bwananyina, tulelwisha Satana. Mulesuulako ku filubo ifyo aba bwananyina bengamukalifya, nelyo muletendeka ukumfwana bwangu nga mwapusana. (Amapi. 19:11; Efes. 4:26) Muleitemenwa ukwafwa aba bwananyina. (Tito 3:14) Filya aba bwananyina baitemenwe ukwafwa nkashi uwali mwi bumba lya ba Andrei, fyalengele aba mwi bumba baikatana, kwati fye bafyalwa inda imo.—Amalu. 133:1.

16. Ukulingana mashiwi ayaba pa Abena Kolose 4:3, 18, kuti twa-afwilisha shani aba bwananyina abo balecusha?

¹⁶ Aba bwananyina abengi nga nshi balatwalilila ukubombela Yehova nangu ca kuti ubuteko bulabalesha. Bamo balibakaka pa mulandu ne fyo basuminamo. Kuti twabapepelako, no kupepelako idupwa shabo, na ba bwananyina ababika ubumi bwabo mu kapoosa mweo pa kuti balebapeela ifyo balekabila, ifya kulya fya ku mupashi,  na pa kuti balebalandilako ku filye. c (Belengeni Abena Kolose 4:3, 18.) Mwilalaba ukuti amapepo yenu kuti ya-afwilisha aba bwananyina.—2 Tes. 3:1, 2; 1 Tim. 2:1, 2.

17. Finshi mufwile ukulacita pa kuti muipekanye ilyo bashilatampa ukumucusha?

¹⁷ Ino e nshita mufwile ukuipekanya no lupwa lwenu ilyo bashilatendeka ukumucusha. (Imil. 14:22) Mwilatontonkanya pa fyabipa ifingacitika nga batendeka ukumucusha. Lelo mulekosha bucibusa bwenu na Yehova kabili muleafwa abana benu ukulakosha bucibusa bwabo na ena. Nga ca kuti mwasakamikwa, mulepepa kuli Lesa no kumweba fyonse ifili mu mutima wenu. (Amalu. 62:7, 8) Kuti mwalanshanyapo no lupwa lwenu umulandu mufwile ukucetekelela Yehova. d Nga ca kuti namuipekanya ku masanso ayakalamba kabili namucetekela na Yehova, mukalenga abana benu ukuba abashipa kabili bakaba no mutende. Kabili ifi fine e fyo cingaba na lintu balebacusha, bakatwalilila ukuba abatekanya pantu ninshi mwalibasambilisha ukucetekela Yehova.

18. Finshi fili no kucitika ku ntanshi?

¹⁸ Umutende wa kwa Lesa ulalenga twacingililwa. (Fil. 4:6, 7) Umutende uo Yehova apeela ulalenga twateka umutima nangu kwaba ifikuko, amasanso ayakalamba, nelyo baletucusha. Yehova alabomfya baeluda ababombesha ukutucema. Kabili bonse alitweba ukula-afwana. Umutende tukwata pali ino nshita kuti walenga tukashipikishe amafya tukakwata ku ntanshi ukubikako fye no “bucushi bukalamba.” (Mat. 24:21) Ilyo kukaba ubucushi bukalamba, tukalakabila sana ukuba no mutende wa kwa Lesa e lyo no kwafwa aba bwananyina ukuba no mutende. Nomba pa numa ya bucushi bukalamba, tatwakalekwata amafya ayakalalenga twalasakamana. Lelo tukaba no mutende wa cine cine uushakapwe, uo Yehova afwaya ukuti tukwate.—Esa. 26:3, 4.