1. Bushe umukate wacindeme shani mu nshita balelemba Baibo?

 MU NSHITA balelemba Baibo, umukate e o abantu balelya sana. (Ukute. 14:18; Luka 4:4) Na kuba umukate baleulya sana ica kuti Baibo ilalumbula umukate nga ilelanda pa fya kulya fyonse. (Mat. 6:11; Imil. 20:7) Yesu alibomfeshe umukate ilyo acitile ifipesha mano fibili ifyaishibikwa sana. (Mat. 16:​9, 10) Cimo pali ifi ifipesha mano calembwa muli Yohane icipandwa 6. Ilyo tulelanda pali ici icipesha mano, twakulamona ifyo twingasambililako muno nshiku.

2. Cinshi calengele ukuti abantu abengi bakabile ifya kulya?

² Ilyo abasambi ba kwa Yesu bapwishishe ukubila imbila nsuma balinakile. E ico apo balingile ukutuushako, baninine ubwato pamo na Yesu, e lyo baya kwi shilya lya Bemba wa Galili. (Marko 6:​7, 30-32; Luka 9:10) Baile ku ncende iyabelele ku Betisaida uko bali no kuba fye beka. Nomba tapakokwele, abantu abengi balibakonkele. Yesu tabasulileko fye. Lelo atendeke ukubasambilisha pa Bufumu, kabili aliposeshe na balwele. Nomba ilyo paile palefiita, abasambi ba kwa Yesu tabaishibe ifyo abantu bonse bali no kulya. Bamo nalimo pali aba balikweteko ifya kulya ifinono, lelo abengi balingile ukuya mu mishi mu kufwaya ifya kulya. (Mat. 14:15; Yoh. 6:​4, 5) Finshi Yesu ali no kucitapo?

YESU ALIFUSHISHE UMUKATE MU CIPESHA MANO

3. Finshi Yesu aebele abatumwa bakwe ukuti bacitile abantu abengi? (Moneni ne cikope.)

³ Yesu aebele abatumwa bakwe ati: “Tabafwile ukuya; imwe bene bapeeleni ifya kuti balye.” (Mat. 14:16) Ifi abebele fyali no kubakosela pantu pe bumba pali abaume nalimo 5,000. Kabili  nga kubikako abana na banakashi, abantu bonse abo bali no kuliisha nalimo balifikile 15,000. (Mat. 14:21) Andrea atile: “Kuli aka akalumendo akakwete imikate ya barle 5 no tusabi tubili. Lelo bushe ifyacepa ifi e fingakumana abantu bafula ifi?” (Yoh. 6:9) Ilingi line abapiina e balelya imikate ya barle, kabili utu utusabi utunono bafwile balitubikileko umucele e lyo batuumika. Lelo imikate no tusabi ifyo aka kalumendo kakwete fyalicepele sana ica kuti tafyali no kukumana abantu bonse.

4. Finshi twingasambilila ku lyashi ilyaba pali Yohane 6:​11-13? (Moneni ne fikope.)

⁴ Yesu alefwaya ukupeela abantu ifya kulya. E ico abebele ukuti bekale pa cani mu mabumba. (Marko 6:​39, 40; belengeni Yohane 6:​11-13.) Tubelenga ukuti Yesu alitootele Wishi pa mukate na pe sabi. Filya Yesu atootele Wishi, alangile ukuti Lesa e walengele ukuti bakwate ifya kulya. Kabili alangile no kuti Yesu aletasha pa fya kulya. Nga tulepepa ilyo tushilatampa ukulya nampo nga tuli fweka, tuli pa ncito, tuli pa sukulu nelyo tuli no lupwa ninshi tulepashanya Yesu. Lyena Yesu aebele abasambi bwakwe ukuti bapeele abantu ifya kulya. E ico abantu bonse baliliile mpaka baikuta, ica kuti ne fya kulya fyashalapo fye. Lyena Yesu aebele abasambi bakwe ukuti bepoosa ifyashelepo pa kuti bakalye inshita imbi. Yesu taonawile ifya kulya ifyashelepo. Ifi fine e fyo na ifwe tufwile ukulacita. Nga ca kuti muli bafyashi, bushe te kuti ciwame mwalanshanya na bana benu pa fyo mwingasambilila kuli Yesu pe pepo, pa kuba ne cikuuku ku bantu na pa kuba na bukapekape?

5. Finshi abantu balefwaya ukucita ilyo bamwene ifipesha mano ifyo Yesu acitile pali bulya bushiku, lelo finshi Yesu ena acitile?

 ⁵ Abantu balipapile pa fipesha mano ifyo Yesu acitile e lyo na pa fyo alesambilisha bwino. Apo balishibe ukuti Mose alisobele ukutila Lesa ali no kubasontela kasesema uwaibela, nalimo baletontonkanya ukuti ‘Bushe Yesu ewingaba uyu kasesema?’ (Amala. 18:​15-18) Nalimo baletontonkanya ukuti Yesu ali no kuba intungulushi iya maka ica kuti ali no kulenga abena Israele bonse balakwata ifya kulya. E ico abantu balefwaya “ukumwikata pa kuti bamubike pa bufumu.” (Yoh. 6:​14, 15) Nga ca kuti Yesu alisumiine ukumubika pa bufumu, nga aleitumpa mu fikansa fya calo ifya baYuda abo abena Roma baleteka. Lelo alikeene ukucita ifi. Baibo itila Yesu “alifumineko aya na ku lupili.” E ico nangu ca kutila abantu balefwaya Yesu abe pa bufumu tasumine ukuitumpa mu fikansa fya calo. Finshi twingasambilila kuli ifi Yesu acitile?

6. Kuti twapashanya shani Yesu? (Moneni ne cikope.)

⁶ Kwena abantu tabakatwebe ukuti tubapekanishishe ifya kulya mu cipesha mano, nelyo tundape abantu mu cipesha mano, nangu tube imfumu nelyo kateka wa calo. Lelo kuti batweba ukuitumpa mu fikansa fya calo nga batweba ukuti tusale nelyo tutungilile umuntu uo balemona ukuti akawamya ifintu. Nomba tufwile ukucita ifyo Yesu acitile. Yesu alikeene ukuitumpa mu fikansa fya calo. Pa numa alilandile no kuti: “Ubufumu bwandi te bwa pano calo.” (Yoh. 17:14; 18:36) Muno  nshiku Abena Kristu nabo bene bafwile ukulatontonkanya nge fyo Yesu aletontonkanya kabili bafwile ukulacita nge fyo acitile. Ico tutungilila Bufumu bwakwe, e bo tubilapo kabili e bo tupepelapo. (Mat. 6:10) Natubwelele ku lyashi ililanda pa fyo Yesu afushishe umukate mu cipesha amano pa kuti tumone na fimbi ifyo twingasambililako.

“UMWALOLELE ICIPESHA MANO ICO YESU ACITILE PA MIKATE”

7. Cinshi Yesu acitile kabili abatumwa bacitile shani? (Yohane 6:​16-20)

⁷ Ilyo Yesu aliishishe amabumba, aebele abatumwa bakwe ukuti babwelele ku Kapernahumu mu bwato kabili ena aile ku lupili pa kuti abantu bemubika pa bufumu. (Belengeni Yohane 6:​16-20.) Ilyo abatumwa baleya ku Kapernahumu, pali bemba palimine icimwela icalengele pabe amabimbi ayakalamba. Lyena Yesu aile ale-enda pa menshi uko bali. Kabili aebele umutumwa Petro ukuti na o ende pa menshi. (Mat. 14:​22-31) Ilyo Yesu aingile mu bwato icimwela calilekele. Ici calengele abasambi bakwe balande abati: “Cine cine uli Mwana wa kwa Lesa.” a (Mat. 14:33) Icipapusha ca kuti abatumwa tabalandile ifingi ilyo Yesu afushishe imikate mu cipesha mano. Marko alundilepo na mashiwi ya kuti: “[Abatumwa] balipapile nga nshi, pantu ninshi tabalaishiba umwalolele icipesha amano ico Yesu acitile pa mikate, calebakosela ukumfwa umwalelola fyonse ifyo Yesu alecita.” (Marko 6:​50-52) Tabaishibe ukuti Yehova alipeele Yesu amaka ya kucita ifipesha mano. Lyena Yesu alilandile pali ici icipesha mano ca mikate, kabili alilandile na pa fyo twingasambililako.

8-9. Cinshi abantu bakonkele Yesu? (Yohane 6:​26, 27)

⁸ Abantu abengi abo Yesu alishiishe babikile fye amano ku fya kulya. Cinshi twalandila ifi? Ilyo bwacele balishibe ukuti Yesu na batumwa bakwe balile. E ico abantu balininine mu mato ayafumine ku Tiberi, baya ku Kapernahumu mu kufwaya Yesu. (Yoh. 6:​22-24) Bushe icikalamba ico bailile ku Kapernahumu ni co balefwaya ukuti Yesu abasambilisheko na fimbi pa Bufumu? Awe. Icikalamba ico balefwaisha kulya umukate. Twaishiba shani?

⁹ Umfweni ifyacitike ilyo abantu basangile Yesu mupepi na ku Kapernahumu. Yesu alibebelepo fye ukuti ico bailile kuli ena ni co balefwaya ifya kulya. Yesu abebele ati, “mwaliliile imikate mwaikuta no kwikuta.” Kabili abebele ati “filya fyali fya kulya ifyonaika.” Lyena abebele ati “mulebombela ifya kulya ifibelelela ifingalenga mwaba no mweo wa muyayaya.” (Belengeni Yohane 6:​26, 27.) Yesu abebele ukuti Wishi ali no kubapeela ifya kulya ifyali no kulenga bakwata umweo wa muyayaya. Abantu bafwile balipapile ilyo baumfwile Yesu abeba ukuti kwali ifya kulya ifyali no kulenga baba no mweo wa muyayaya! Fya kulya fya musango shani ifyali no kulenga abantu baba no mweo wa muyayaya? Bushe abo Yesu ale-eba finshi balingile ukucita pa kuti bengakwata ifya kulya fya musango uyu?

10. Bushe “umulimo wa kwa Lesa” uo abantu balingile ukusambililapo mulimo nshi?

¹⁰ Aba Yesu ale-eba, balefwaya ukwishiba ifyo balingile ukucita pa kuti bengakwata ifya kulya fya musango uyu. Nalimo baletontonkanya pa “milimo” iyo Amafunde ya kwa Mose yalandilepo. Lelo Yesu abebele ati: “Uyu e mulimo wa kwa Lesa, uwa kuti mutetekele uo atumine.” (Yoh. 6:​28, 29) Pa kuti abantu bengakwata “umweo wa muyayaya,”  balingile ukutetekela uo Lesa atumine. Na kuba, Yesu alilandilepo pali ifi. (Yoh. 3:​16-18, 36) Na kabili Yesu ali no kulandapo na fimbi pa fyo abantu balingile ukucita pa kuti bengakwata umweo wa muyayaya.—Yoh. 17:3.

11. Bushe abaYuda balangile shani ukuti ico balefwaisha kulya? (Amalumbo 78:​24, 25)

¹¹ Aba abaYuda tabacetekele ifyo Yesu alebasambilisha pali uyu “mulimo wa kwa Lesa.” Baipwishe Yesu abati: “Cipesha amano nshi mwalacita, pa kuti tumone kabili tumutetekele?” (Yoh. 6:30) Bamwebele abati ifikolwe fyabo ifyaliko mu nshiku sha kwa Mose fyalipokelele mana iyali kwati mukate. (Neh. 9:15; belengeni Amalumbo 78:​24, 25.) Cailanga fye apabuuta tuutu ukuti ico balefwaisha fye, kulya. Tabalefwaya no kwipusha Yesu pa kuti abalondolwele umo aloseshe ilyo alandile amashiwi ya kuti “umukate wine wine uwafuma ku muulu,” uwali kwati ni mana iyafuma ku muulu uwali no kulenga bakwata umweo. (Yoh. 6:32) Babikile sana amano ku kufwaya ukulya ica kuti tababikile amano ku cine ico Yesu alefwaya ukubasambilisha. Finshi twingasambilila kuli ili ilyashi?

ICO TUFWILE UKULABIKAKO SANA AMANO

12. Bushe Yesu alandile ukuti ni cinshi tulingile ukulabikako sana amano?

¹² Icishinka icikalamba ico tulesambilila ku lyashi ilyaba muli Yohane icipandwa 6 ni ci: Ico tulingile ukubikako sana amano kulaumfwila Yehova no kuba ifibusa fyakwe. Ibukisheni ukuti Yesu alilandile pali ifi ilyo alekaana amatunko ya kwa Satana. (Mat. 4:​3, 4) Na lintu Yesu alelanda Ilyashi lya pa Lupili alikomaile pa cishinka ca kuti tufwile ukulabika amano ku fya kwa Lesa. (Mat. 5:3) E ico tufwile ukulayipusha atuti, ‘Bushe ifyo ncita filanga ukuti nalibika sana amano ku fya kwa Lesa nelyo nabika fye amano ku fyo mfwaya?’

13. (a) Cinshi twingalandila ukuti caliba fye bwino ukuipakisha ifya kulya? (b) Finshi Paulo atusokelepo ifyo tufwile ukubikako sana amano? (1 Abena Korinti 10:​6, 7, 11)

¹³ Caliba fye bwino ukupepela pa fyo tulekabila e lyo no kufikwata. (Luka 11:3) Baibo itila caliba fye bwino ku muntu “ukulya no kunwa” no kusekelelamo mu kubombesha kwakwe pantu ici “cafuma ku kuboko kwa kwa Lesa wa cine.” (Luk. Mil. 2:24; 8:15; Yako. 1:17) Na lyo line, ifi te fyo tufwile ukulabikako sana amano. Umutumwa Paulo alilandile pali ici cishinka ilyo alembeele Abena Kristu kalata. Alilandile pa fyabipa ifyo abena Israele balecita ukubikako ne fyo bacitile ilyo bali mupepi no lupili lwa Sinai. Alisokele Abena Kristu ukuti “tabalingile ukulakumbwa ifyabipa” nga filya balya abena Israele bafikumbilwe. (Belengeni 1 Abena Korinti 10:​6, 7, 11.) Abena Israele balefwaisha ifya kulya ica kuti ne fya kulya ifyo Yehova alebapekanishisha mu cipesha mano, balefimona ukuti fyali “ifyabipa.” (Impe. 11:​4-6, 31-34) Kabili ilyo Abena Israele balepepa umwana wa ng’ombe uwa golde, balilangile ukuti ico babikileko sana amano kulya, kunwa, no kwangala ukucila ukumfwila Yehova. (Ukufu. 32:​4-6) Paulo alilandile pali ifi ifyo abena Israele bacitile ilyo alesoka Abena Kristu banankwe. Ilyo abasokele ninshi umusumba wa Yerusalemu ne tempele ilyalimo fyali mupepi no konaulwa mu mwaka wa 70 ninshi Yesu alibwelelamo ku muulu. Na ifwe bene tuleikala mu nshita ilyo Yehova ali no konaula cino calo. Kanshi tufwile ukubika amano ku fyo Paulo atufundile pa kuti tatucitile nge fyo abena Israele bacitile.

14. Bushe Baibo itila ifya kulya fikaba shani mu calo cipya?

¹⁴ Ilyo Yesu atwebele ukuti tulepepela pa “fya kulya fya buno bushiku,” atwebele no kuti tulepepa ukuti ifyo Lesa afwaya ficitwe “pano isonde nga mu muulu.” (Mat. 6: 9-11) Bushe mwelenganya ukuti isonde likaba shani pali ilya nshita? Pa fyo Lesa afwaya ukuti isonde likabe paba ne fya kulya ifisuma. Baibo pali Esaya 25:​6-8, itweba ukuti pano isonde pakaba ifya kulya ifingi ifisuma ifyo abantu bakalaipakisha ilyo Ubufumu bwa kwa Yehova bukalateka. Pa Amalumbo 72:16 Baibolo isobela ukuti: “Ingano shikafula nga nshi pano isonde; pa muulu wa mpili shikafula icine cine.” Bushe mulafwaisha ukwisabomfya ishi ingano pa kupanga umukate nelyo ifya kulya fimbi ifyo mushatala amulyapo? Na kabili bushe mulafwaya ukwisalima amabala ya myangashi no kulya ifisabo fya yako. (Esa. 65:​21, 22) Bonse pano isonde bakalaipakisha ifintu ifisuma.

15. Finshi abantu abakabuushiwa bakalasambilila? (Yohane 6:35)

¹⁵ Belengeni Yohane 6:35. Tontonkanyeni na kabili pa bantu abalile umukate ne sabi ifyo Yesu abapeele. Nangu ca kuti abengi pali aba nalimo tabacetekele Yesu, nalimo bakabuushiwa kabili nalimo mukamonana nabo. (Yoh. 5:​28, 29) Aba nga babuushiwa balingile ukusambilila umo Yesu aloseshe ilyo alandile ati: “Nine mukate wa bumi. Onse uwaisa kuli ine takomfwe insala iyo.” Bakafwaikwa ukucetekela ilambo lya kwa Yesu no kucetekela ukuti Yesu alibafwilile. Pali ilya nshita abakabuushiwa e lyo na bana abakafyalwa bakafwaikwa ukusambilila icine pali Yehova na pa fyo afwaya. Tukalasekelela nga nshi ilyo tukalabasambilisha ifi fintu ifyacindama sana. Uyu umulimo ukalenga tukalesekelela ukucila na pa fyo tumfwa bwino nga twalya umukate. Cine cine abantu mwi sonde lyonse bakalasambilila pali Yehova.

16. Finshi tukasambililapo mu cipande cikonkelepo?

¹⁶ Twasambililako pali fimo ifyaba muli Yohane icipandwa 6. Lelo Yesu alilandile na fimbi ifyo twingacita pa kuti tukakwate “umweo wa muyayaya.” AbaYuda abo Yesu ale-eba balingile ukubika sana amano ku fyo alandile. Na ifwe bene tufwile ukubikako sana amano. Mu cipande cikonkelepo tukasambilila na pali fimbi ifyo Yesu alandilepo muli Yohane icipandwa 6.