UKUTULA na kale, abena Israele balesangula indalama isha kutungilila ukupepa kwa cine. Nomba mu nshiku sha kwa Yesu, abaYuda balelipila imisonko iingi nga nshi kabili ici cali cisendo kuli bena.

Pa kutungilila umulimo walebombwa pa cikuulwa ca mushilo e lyo na pe tempele, umuYuda umukalamba alelipila hafu we shekele (amadrakima yabili). Lyena mu nshiku sha kwa Yesu, iyi imisonko baleibomfya ku kusakamaninamo itempele na ku milimo imbi iya pe tempele ilyo Herode akuulile. Ilyo abaYuda bamo baipwishe Petro nga ca kuti Yesu alelipila imisonko, Yesu alandile ukuti tacabipile ukulipila iyi imisonko. Na kuba Yesu aebele Petro ukwa kuyasanga indalama ya kulipila umusonko.—Mat. 17:24-27.

Na kabili ababomfi ba kwa Lesa balelipila umusonko uo baleita ukuti ica pe kumi. Balelipila ica pe kumi ukufuma pa filimwa fyabo, pa malipilo yabo nelyo pa ndalama balekwata nga bacita amakwebo. (Lebi 27:30-32; Impe. 18:26-28) Intungulushi shamapepo shaebele abantu ukuti balingile ukubika sana amano ku kulipila imisonko isha pa misalu yonse, ukubikako fye ne sha pali “minte na dilu na kumini.” Yesu talandile ukuti calibipile ukulipila ica pe kumi, lelo tatemenwe ifyo bakalemba na baFarise balebomfya ifunde lyalelanda pa kulipila ica pe kumi.—Mat. 23:23.

Na kabili pali ilya nshita, abaYuda balelipila imisonko iingi ku bena Roma abalebateka. Ku ca kumwenako, abakwete impanga balingile ukulipila imisonko ukubomfya indalama nelyo ifintu fimbi ifyo bakwete. Kanshi umuntu nga asombola imifuko 4 iya filimwa alimine muli iyo impanga, alingile ukulipila nalimo umufuko umo ngo musonko ku bena Roma. Kwali umusonko na umbi uo abaYuda balelipila. Na kuba uyu umusonko e o abaFarise baipwishepo Yesu. Ifyo Yesu alandile filalenga twaishiba ifyo tufwile ukulamona imisonko, atile: “Peeleni ifya kwa Kaisare kuli Kaisare, ne fya kwa Lesa kuli Lesa.”—Mat. 22:15-22.

Mu ncende shimo balesonkesha ne misonko ya fipe ifyo baleshita nelyo ukushitisha ku fyalo fimbi. Iyi imisonko baleilipilishisha pa cabu, pa bulalo, pa masansa ya nshila, apa kwingilila mwi tauni, nelyo pa maliketi.

Imisonko iyo abena Roma balelipilisha abo baleteka yali cisendo pantu yalifulile sana. Tacitus umwina Roma uulemba ilyashi lya kale alilandile pa fyacitike ilyo kateka Tiberi aleteka ninshi Yesu ali pano isonde. Alandile ukuti: “Abena Siria na baYuda balipaapeete ubuteko bwa bena Roma ukuti bucefyeko imisonko pantu yalifulishe.”

Inshila balepokelamo iyi imisonko nayo yalelenga caba cisendo ku bantu. Umuntu uwalipila indalama ishingi e o balepeela insambu sha kusonkesha imisonko. Uo balepeela ishi insambu alelundapo pa ndalama abantu balingile ukulipila, kabili aleingisha na ba kumwafwako ukupoka imisonko. E lyo aba nabo balelundapo pa sho balingile ukupoka ku bantu. Sakeo afwile alikwete abalemwafwako ukupoka imisonko. (Luka 19:1, 2) Kanshi te kuti tupape filya abantu bapatile ukulipila imisonko e lyo na baleya mu kupoka imisonko kuli bena.