1, 2. Mafya nshi ayo abantu abalembwa mwi buuku lya Ukutendeka balekwata, kabili mulandu nshi uo tulingile ukusambilila pa mafya balekwata?

BUSHE mwalitala amutontonkanyapo pa fyo abantu abalembwa mu Baibolo balepusana? Mu fipandwa fimo fimo ifya kubalilapo ifya mu Ukutendeka, tubelengamo ukuti Kaini alipeye Abele (Ukutendeka 4:3-8); Lameke alipeye umulumendo uwamumine (Ukutendeka 4:23); abacemi ba fitekwa fya kwa Abrahamu balyumene na bacemi ba fitekwa fya kwa Lote (Ukutendeka 13:5-7); Hagari alitendeke ukusuula Sara, kabili Sara alifuliilwe Abrahamu (Ukutendeka 16:3-6); Ishmaele alelwisha abantu bonse kabili nabo bene balemulwisha.—Ukutendeka 16:12.

² Cinshi aya malyashi yalembelwa mu Baibolo? Ni pa kuti tusambilileko kuli aba bantu abashali abapwililika kabili abalekwata amafya ayo na ifwe tukwatako. Na ifwe bene tatwapwililika, kanshi nga twakwata amafya, kuti twapashanya abantu abalembwa mu Baibolo abacitile ifisuma e lyo no kusambilila ku filubo fya bantu abacitile ifyabipa. (Abena Roma 15:4) Ifyo bacitile kuti fyatwafwa ukwishiba ifya kucita pa kuti tuleumfwana na bantu bambi.

3. Finshi twalasambilila muli cino cipande?

³ Muli cino cipande, twalasambilila umulandu tulingile ukupwishisha amafya ilyo twapusana na banensu e lyo ne fyo  twingayapwisha. Twalasambilila na pa fyo Baibolo ingatwafwa ukupwisha amafya pa kuti twingaba na bucibusa busuma na Yehova na bantu banensu.

4. Mibele nshi abantu abengi bakwata muno calo, kabili finshi fifuma mu fyo bacita?

⁴ Satana e walenga sana ukuti abantu belaumfwana. Cinshi twalandila ifi? Mu Edeni, Satana atile abantu tabalingile ukulatungululwa na Lesa, lelo balingile ukulaicitila ifyo abene balefwaya. (Ukutendeka 3:1-5) Na lyo line, tulamona ukuti ifi abantu muno calo bafwaya ukulaitungulula fyaleta fye amafya. Abantu abengi bamona kwati balikwata insambu sha kucita ifyo balefwaya abene nampo nga fibi nelyo fisuma. Baliba ne cilumba, ni bakaitemwe, balitemwa ukucimfyanya kabili bacita fye ifyo balefwaya nampo nga filekalifya abantu nelyo iyo. Ifyo bacita filalenga abantu baleka ukulaumfwana. Baibolo itweba ukuti nga tulefulwa bwangu, ninshi tukalapusana sana na bantu bambi kabili tukalacita ifyabipa ifingi.—Amapinda 29:22.

5. Finshi Yesu asambilishe abantu ukuti e fyo balingile ukulacita nga bapusana?

⁵ Mu Lyashi lya pa Lupili, Yesu asambilishe abasambi bakwe ifyo balingile ukucita nga bapusana na bantu bambi e lyo ne fyo balingile ukucita pa kuti belapusana na bantu bambi, nangu ca kuti ukucita ifi kwalyafya. Ku ca kumwenako, abebele ukuti balingile ukuba aba cikuuku, ukuba aba mutende, ukulalama ubukali, ukulayangufyanya ukupwisha amafya nga bapusana e lyo no kulatemwa abalwani babo.—Mateo 5:5, 9, 22, 25, 44.

6, 7. (a) Mulandu nshi cacindamina ukupwisha bwangu ubwafya ilyo mwapusana? (b) Mepusho nshi ayo ababomfi ba kwa Yehova bonse bafwile ukulayipusha?

⁶ Muno nshiku, tulapepa Yehova nga tulelanda nankwe mwi pepo, nga tulebila imbila nsuma, e lyo nga tuleya na mu kulongana. Nga tatuleumfwana na bamunyinefwe, Yehova te kuti apokelele ukupepa kwesu. (Marko 11:25) Nga tulefwaya ukuba ifibusa fya kwa Yehova, tulingile ukulaelela bambi nga batulufyanya.—Belengeni Luka 11:4; Abena Efese 4:32.

⁷ Yehova afwaya ababomfi bakwe baleelelana no kulaumfwana. Kanshi tulingile ukulayipusha atuti: ‘Bushe ndangufyanya ukwelela bamunyinane? Bushe ndatemwa ukuba capamo nabo?’ Nga mwamona ukuti cilamwafya ukwelela bambi, ninshi mulingile ukulapepa kuli Yehova ukuti alemwafwa. Shifwe wa ku muulu alasuka amapepo ya musango uyu.—1 Yohane 5:14, 15.

8, 9. Finshi tulingile ukucita nga batukalifya?

⁸ Bonse fye tatwapwililika, kanshi tulingile ukulaenekela ukuti abantu bambi kuti balanda nelyo ukucita ifingatukalifya. (Lukala Milandu 7:20; Mateo 18:7) Bushe mukacita shani nga bamukalifya? Natulande pa cacitiike ico twingasambililako isambililo ilyacindama. Ilyo bamunyinefwe baleyangalila pamo, ifyo nkashi umo aposeshe bamunyinefwe babili fyalikalifye munyinefwe umo pali aba bamunyinefwe babili. Ilyo aba bamunyinefwe bali fye babili, munyinefwe uushatemenwe  ifyo nkashi abaposeshe atendeke ukuilishanya. Lelo munyinefwe uo bali nankwe amwebele ukuti uyu nkashi alibombela Yehova ne cishinka pa myaka 40 nangu ca kuti alipita mu mafya ayengi. Alishininkishe ukuti nkashi talefwaya ukumukalifya. Finshi munyinefwe uwafulilwe acitile? Alandile ati, “Ifyo walanda fya cine.” Lyena alisuulileko ku fyacitike.

⁹ Finshi tulesambilila kuli ifi ifyacitike? Tulesambililako ukuti nga ca kuti bamo batukalifya, limo tulingile ukusuulako fye. Umuntu uwaba no kutemwa alelela bambi. (Belengeni Amapinda 10:12; 1 Petro 4:8.) Yehova alatemwa sana nga ca kuti ‘tulesuulako fye ku filubo.’ (Amapinda 19:11; Lukala Milandu 7:9) Kanshi nga ca kuti ubushiku bumo umuntu alanda nelyo acita ifyamukalifya, mukayipushe amuti: ‘Bushe kuti nasuulako fye ku fyo ankalifye? Bushe mfwile ukutwalilila fye ukulatontonkanya pa fyo acitile?’

10. (a) Finshi nkashi umo acitile pa kubala ilyo aba bwananyina balelanda ifyabipa pali ena? (b) Lilembo nshi ilyayafwile uyu nkashi ukutwalilila ukubombela Yehova ne nsansa?

¹⁰ Nga ca kuti bambi balanda ifyabipa pali ifwe, kuti cayafya ukusuulako fye ku fyo balanda. Natulande pa cacitikiile nkashi uo twalaita atuti Lucy. Uyu nkashi ni painiya, kabili bamo mu cilonganino batendeke ukulanda ifyabipa pa fyo abomba umulimo wa kubila imbila nsuma na pa fyo abomfya inshita. Nkashi Lucy alifuupwilwe sana ica kuti aebele baeluda ukuti bamupandeko amano. Cinshi cacitike? Alandile ukuti baeluda balimubelengeele Baibolo pa kumwafwa ukulatontonkanya sana pali Yehova, mu nshita ya kulatontonkanya sana pa fyabipa ifyo bambi balelanda pali ena. Alikoseleshiwe ilyo abelengele Mateo 6:1-4. (Belengeni.) Ili ilembo lyalengele aibukisha ukuti icacindama sana kusekesha Yehova. E ico alisuulileko ku fyabipa ifyo bambi balelanda pali ena. Pali ino nshita, nangu bambi balanda ifyabipa pa fyo abomba umulimo wa kubila imbila nsuma, tomfwa ububi pantu alishiba ukuti alesha sana ukusekesha Yehova.

11, 12. (a) Finshi Umwina Kristu alingile ukucita nga aishiba ukuti uwa bwananyina “ali na cimo kuli” ena? (b) Finshi tulesambilila ku fyo Abrahamu acitile ilyo ababomfi bakwe baumene na babomfi ba kwa Lote? (Moneni icikope pa ntendekelo ya cino cipande.)

¹¹ Baibolo itila: “Ifwe bonse tulaipununa imiku iingi.” (Yakobo 3:2) Kuti twacita shani nga twaishiba ukuti ifyo twalandile nelyo ifyo twacitile fyalikalifya uwa bwananyina? Yesu atile, “Nga uletwala ica bupe ku ciipailo, kabili palya pene waibukisha ukuti munonko ali na cimo kuli iwe, ushe ica bupe cobe pa ntanshi ya ciipailo, no kubwelelamo; utale uyeumfwana na munonko, kabili nga wabwela, e lyo utuule ica bupe cobe.” (Mateo 5:23, 24) Kanshi mulingile ukulanshanya na munyinenwe. Ilyo mwaya mu kulanshanya nankwe, icikalamba ico mulingile ukufwaisha ukucita, kupanga umutende na ena. Mulingile ukusumina icilubo kabili tamulingile ukumupeela icilubo. Ukupanga umutende na ba bwananyina e cintu icacindama sana.

 ¹² Baibolo yalilanda pa fyo ababomfi ba kwa Lesa bengatwalilila ukulaumfwana nga bapusana. Ku ca kumwenako, Abrahamu no mwipwa wakwe Lote balikwete ifitekwa ifingi nga nshi. Lelo bakacema bafitekwa fyabo batendeke ukuumana pa mulandu wa kuti impanga yalicepele. Apo Abrahamu alefwaya ukulaumfwana na Lote, aebele Lote ukuti asale impanga iisuma iyo alefwaya. (Ukutendeka 13:1, 2, 5-9) Abrahamu aba ca kumwenako icisuma sana kuli ifwe. Bushe ifi Abrahamu acitile fyalilengele ukuti alecula? Awe. Ilyo fye ifi fyacitike, Yehova alaile Abrahamu ukuti ali no kumupaala kabili ali no kumupeela ifintu ifingi ukucila ne fyo akwete. (Ukutendeka 13:14-17) Finshi tulesambilila ku fyacitikiile Abrahamu? Nangu ifintu fyafye shani, Yehova kuti atupaala nga ca kuti ilyo twapusana na banensu, tulepwisha amafya mu kutemwa. ^[1]—Belengeni ifyebo na fimbi.

13. Bushe kangalila umo acitile shani ilyo munyinefwe umo amwebele amashiwi ayabipa, kabili finshi tulesambilila ku fyo acitile?

¹³ Natulande pa bantu ba muno nshiku. Kangalila umupya uwa ku dipartimenti ya pa kulongana kwa citungu atumiine munyinefwe foni ukumwipusha nga kuti abombako imilimo kuli iyi dipartimenti. Munyinefwe uo batumiine foni alilandile ifintu ifingi ifyabipa, kabili aliputwile na foni pa mulandu wa kuti alifuliilwe kangalila walebombela kuli iyi dipartimenti pa kubala. Kangalila umupya tafulilwe pa fyo uyu munyinefwe acitile, lelo talekelepo fye. Ilyo papitile iawala limo, alitumiine uyu munyinefwe na kabili no kumweba ukuti bakakumane. Umulungu wakonkelepo, aba bamunyinefwe balikumene pa Ng’anda ya Bufumu, kabili pa numa ya kupepa kuli Yehova, balilanshenye pe awala limo. Munyinefwe alilondolwele ifyacitike ilyo balebomba na kangalila wa pa kubala. Kangalila umupya alekutikisha kabili alilanshenye no yu munyinefwe amalembo ayamwafwile. Ici calengele uyu kangalila na munyinefwe baleumfwana kabili balibombeele capamo pa kulongana kwa citungu. Uyu munyinefwe alitashishe pa fyo kangalila alanshenye nankwe cikuuku cikuuku.

14, 15. (a) Ni lilali twingakonka ukufunda ukwaba pali Mateo 18:15-17? (b) Fintu nshi fitatu ifyo Yesu atwebele ukulakonka, kabili mulandu nshi tulingile ukulakonkela ifyo alandile?

¹⁴ Ifingi ifyo Abena Kristu bapusaninapo kuti bafilanshanya no kupwisha ubwafya ilyo bali fye babili. Na lyo line, limo cilafya ukupwisha amafya ilyo muli fye babili. Pa kupwisha amafya yamo nalimo mulingile mwaebako abantu bambi pa kuti bamwafwe, nga fintu Baibolo pali Mateo 18:15-17 yalanda. (Belengeni.) “Ulubembu” ulo Yesu alandilepo pali ili ilembo, te fintu ifinono ifyo Abena Kristu bengapusaninapo. Cinshi twalandila ifi? Yesu alandile ukuti nga ca kuti umubembu akaana ukulapila pa numa ya kulashanya na munyinefwe, ne nte, e lyo na baeluda, ninshi aba bwananyina bafwile ukulamumona fye “ngo mwina fyalo kabili nga kasonkesha wa misonko.” Muno nshiku, ici cilepilibula ukuti alingile ukutamfiwa. Kanshi “ulubembu” ulo Yesu alandilepo fintu pamo nga ubucenjeshi nelyo ulwambo, te membu pamo nga ubucende, ukulaalana kwa baume nelyo abanakashi bekabeka, ubusangu nelyo ukupepa utulubi. Pantu iyi milandu ni baeluda fye e balingile ukubombelapo.

¹⁵ Ico Yesu atufundile ifi, ni co alefwaya twishibe ifyo twingafwa munyinefwe mu nshila iisuma iilanga ukuti twaliba no kutemwa. (Mateo 18:12-14) Finshi tulingile ukucita pa kuti tukonke uku ukufunda? (1) Tulingile  ukupanga umutende na munyinefwe ukwabula ukwebako bambi. Nalimo kuti twalanshanya nankwe imiku iingi. Nomba finshi tulingile ukucita nga twafilwa ukuwikishanya na munyinefwe? (2) Tulingile ukulashanya na munyinefwe capamo no muntu umbi uwaishiba ifyacitike nelyo uwingamona nga ca kuti pali umulandu. Nga ca kuti ubwafya bwapwa, ninshi twabwesesha munyinefwe “mu nshila.” Nomba nga ca kuti mwalanda no wa bwananyina pa miku iingi kabili mwafilwa ukuba pa mutende nankwe, ninshi lyena (3) mulingile ukwebako baeluda pa bwafya mukwete.

16. Finshi filanga ukuti inshila ya kupwishishamo amafya iyo Yesu atwebele ukulakonka ilabomba bwino?

¹⁶ Inshita shimo te kuti tukonke inshila shonse shitatu isho ilembo lya Mateo 18:15-17 lyalandapo. Cinshi twalandila ifi? Pantu ilingi line uulufyenye alamona ukuti nalufyanya kabili alabombelapo, kabili nga acita ifi, ninshi te kuti atamfiwe mu cilonganino. Umuntu uo bakalifye na o alingile ukwelela uwa bwananyina pa kuti baleumfwana. Kanshi ifyo Yesu alandile filanga fye ukuti munyinefwe nga atukalifya, tatulingile ukuya bwangu kuli baeluda. Tulingile fye ukwebako baeluda nga ca kuti natukonka inshila sha kubalilapo shibili, kabili natushininkisha no kuti munyinefwe alilufyenye.

17. Mapaalo nshi tukwata nga tulepanga “umutende” na bantu bambi?

¹⁷ Apo tatwapwililika, tukatwalilila ukukalifya bambi. Umutumwa Yakobo alembele ukuti: “Ngo muntu taipununa pa kusosa, uyu muntu ninshi alipwililika, kuti atungulula no mubili wakwe onse ku mukobelo.” (Yakobo 3:2) Pa kupwisha amafya, tulingile ukubombesha ‘ukufwaya umutende no ku-ukonkelela.’ (Amalumbo 34:14) Nga twatwalilila ukupanga umutende na bantu bambi, ninshi tukalaumfwana sana na bamunyinefwe na bankashi kabili tukekatana. (Amalumbo 133:1-3) Ne cacindamisha ca kuti tukaba na bucibusa ubwakosa na Yehova, “Lesa uupeela umutende.” (Abena Roma 15:33) Lesa akatupaala nga ca kuti tulepwisha amafya mu nshila iisuma ilanga ukuti twaliba no kutemwa.