1. Finshi ubusesemo bwaba mwi buuku lya kwa Daniele butweba pa mfumu shimo?

FINSHI fili no kucitikila abantu ba kwa Yehova nomba line? Twalishiba ifikabacitikila, pantu ubusesemo bwa mu Baibolo bulatweba ifikacitika ifikakuma abantu ba kwa Lesa. Ubusesemo bwa mu Baibolo bumo bwalilanda pa fyo amabuteko yamo pa mabuteko ya bantunse ayakwatisha amaka yakacita. Ubu busesemo ubwalembwa muli Daniele icipandwa 11 bulanda pa mfumu shibili ishilwishanya, e kutila imfumu ya ku kapinda ka ku kuso e lyo ne mfumu ya ku kapinda ka ku kulyo. Ifingi ifyo ubu busesemo bwalandapo fyalifikilishiwa kale, kanshi te kuti tutwishike no kutwishika ukuti ifishilafikilishiwa na fyo fine fikafikilishiwa.

2. Ukulingana ne fyaba pa Ukutendeka 3:15 na pa Ukusokolola 11:7 na pa 12:17, fishinka nshi ifyacindama ifyo tufwile ukulaibukisha ilyo tulesambilila pa busesemo bwaba mwi buuku lya kwa Daniele?

² Pa kuti tumfwikishe ubusesemo bwalembwa muli Daniele icipandwa 11, tulingile ukulaibukisha ukuti ubu ubusesemo bulanda fye pali bakateka na mabuteko ya mu fyalo umo bacusha abantu ba kwa Lesa. Ababomfi ba kwa Lesa banono sana nga kubalinganya ku bantu bonse ababa pano isonde. Nomba cinshi cilenga amabuteko yalecusha abantu ba kwa Lesa? Icilenga ni co Satana na bantu bakwe bafwaya sana ukulofya abantu ababombela Yehova na Yesu. (Belengeni Ukutendeka 3:15 na Ukusokolola 11:7; 12:17.) Na cimbi icingalenga twaumfwikisha ubusesemo bwaba muli Daniele icipandwa 11, kwishiba ukuti ubu busesemo bufwile ukulingana na masesemo yambi ayaba mu Cebo ca kwa Lesa. Kanshi pa kuti tumfwikishe ubusesemo bwaba mwi buuku lya kwa Daniele kano twalinganya ifyaba muli ubu busesemo ku malembo na yambi ayaba mu Baibolo.

3. Finshi twalasambilila muli cino icipande kabili finshi tukasambilila mu cikonkelepo?

 ³ Kanshi nomba twalalanda pa busesemo bwaba muli Daniele 11:25-39. Twalaishiba iyali imfumu ya ku kapinda ka ku kuso ne yali imfumu ya ku kapinda ka ku kulyo ukufuma mu 1870 ukufika mu 1991, kabili twalalanda na pa co tulingile ukwalwilako fimo ifyo twaishibe pali ubu busesemo. Mu cipande cikonkelepo, tukalanda pa fyaba muli Daniele 11:40–12:1, kabili tukalanda na pali fimo ifyo twalwile pa fyo twaishibe ifyaba muli ubu busesemo ifilanda pa ciputulwa ca nshita icatendeke mu 1991 kabili icikapwa pa Armagedone. Ilyo tulesambilila ifi fipande fibili, tulemona ne fyaba muli charti itila “Imfumu Shibili Ishilwishanya mu Nshita ya Mpela.” Natubalilepo ukwishiba ishi imfumu shibili isho ubu ubusesemo bwalandapo.

4. Fintu nshi fitatu ifingatwafwa ukwishiba imfumu ya ku kapinda ka ku kuso ne ya ku kapinda ka ku kulyo?

⁴ Kale uwaleteka incende ya ku kapinda ka ku kuso iya bena Israele balemwita ukuti “imfumu ya ku kapinda ka ku kuso” e lyo uwaleteka incende ya ku kapinda ka ku kulyo balemwita ukuti “imfumu ya ku kapinda ka ku kulyo.” Cinshi twalandila ifi? Moneni ifyo malaika aebele Daniele, atile: “Ninjisa ku kukulenga wiluke icikaponena abantu bobe [abantu ba kwa Lesa] mu nshiku sha ku mpela.” (Dan. 10:14) Uluko lwa bena Israele e lwali abantu ba kwa Lesa ukufika pa bushiku bwa Pentekoste mu mwaka wa 33 C.E (ninshi Yesu alibwelelamo ku muulu). Ukufuma ilya nshita, Yehova alilenga caishibikwa ukuti abasambi ba kwa Kristu e bantu bakwe. Kanshi ifingi ifyaba mu busesemo bwalembwa muli Daniele icipandwa 11 tafilanda pa luko lwa bena Israele, lelo filanda pa basambi ka kwa Kristu. (Imil. 2:1-4; Rom. 9:6-8; Gal. 6:15, 16) Na kabili mu kupita kwa nshita, amabuteko yalekanalekana e yaleimininako imfumu ya ku kapinda ka ku kuso ne mfumu ya ku kapinda ka ku kulyo pa nshita shapusanapusana. Na lyo line kwaliba ifyapalana pali ishi imfumu shonse nangu amabuteko yonse ayaleimininako ishi imfumu. Ica kubalilapo, aya amabuteko yaleteka ifyalo umo balecusha abantu ba kwa Lesa. Ica bubili, ifyo yacita ku bantu ba kwa Lesa filanga fye apabuuta tuutu ukuti yalipata Lesa wa cine, Yehova. Ne ca butatu ca kuti lyonse imfumu ya ku kapinda ka ku kuso ilalwishanya ne ya ku kapinda ka ku kulyo.

5. Bushe kwali imfumu ya ku kapinda ka ku kuso ne ya ku kapinda ka ku kulyo pa kati ka mwaka wa 100 no mwaka wa 1870? Londololeni.

⁵ Pa nshita imo mu myaka ya ba 100 ninshi Yesu alibwelelamo ku muulu, Abena Kristu ba bufi balingiile mu cilonganino ca Bena Kristu kabili batendeke ukusambilisha ifisambilisho fya bufi ifyalengele abantu beishiba icine icaba mu Cebo ca kwa Lesa. Ukutula ilya nshita ukushinta mu kupwa kwa ba 1800, takwali ibumba lya babomfi ba kwa Lesa pano isonde ilyateyanishiwe. Abena Kristu ba bufi balifulile kwati fyani mwi bala. Ici calengele cikose ukwishiba Abena Kristu ba cine. (Mat. 13:36-43) Mulandu nshi tulingile ukwishibila ifi? Pantu e lyo twingeshiba ukuti ifyo tubelenga pa mfumu ya ku kapinda ka ku kuso ne ya ku kapinda ka ku kulyo tafilanda pali bakateka nelyo pa mabuteko yakwatishe amaka ayaleteka pa kati ka mwaka wa 100 no mwaka wa 1870. Pali ici iciputulwa ca nshita takwali ibumba lya bantu ba kwa Lesa ilyateyanishiwe ilyo yali no kusansa. * Na lyo line, kuti twaenekela ukuti imfumu ya ku kapinda ka ku kuso ne mfumu ya ku kapinda ka ku kulyo shali no kumoneka na kabili pa numa fye ya mwaka wa 1870. Twaishiba shani?

6. Ni lilali abantu ba kwa Lesa batendeke ukuba ibumba ilyateyanishiwa na kabili? Londololeni.

 ⁶ Ukutendekela mu mwaka wa 1870, abantu ba kwa Lesa batendeke ukuba ibumba ilyateyanishiwa. Muli uyu wine mwaka emo ba Charles T. Russell na abo balebombela pamo nabo bapangile ibumba lya basambi ba Baibolo. Munyinefwe Russell na banankwe babombele nge nkombe ‘iyawamishe inshila’ ilyo Ubufumu bwa bu Mesia bushilapangwa. (Mal. 3:1) Pali iyi inshita kwaishileba ibumba lya babomfi ba kwa Lesa ilyateyanishiwa! Bushe kwali ubuteko ubwakwatishe amaka ubwaliko pali ilya nshita ubwali no kucusha ababomfi ba kwa Lesa? Lekeni tulande pa fishinka fimo.

7. Buteko nshi bwaleimininako imfumu ya ku kapinda ka ku kulyo ukufika na lintu Inkondo ya Calo iya Kubalilapo yatendeke?

⁷ Ilyo umwaka wa 1870 walefika, ubuteko bwa Britain bwalikwete amaka pa fyalo ifingi kabili e bwakwete ibumba lya bashilika ilyakwatishe amaka mwi sonde lyonse. Ubusesemo bwa kwa Daniele bwalilanda pa kalusengo akacimfishe insengo shimbi shitatu. Aka akalusengo kemininako ubuteko bwa Britain, e lyo insengo shitatu isho kacimfishe shimininako ubuteko bwa France, Spain, na Netherlands. (Dan. 7:7, 8) Kanshi ubuteko bwa Britain e bwaleimininako imfumu ya ku kapinda ka kulyo ukufika na lintu Inkondo ya Calo iya Kubalilapo yatendeke. Pali iyi yine inshita, ubuteko bwa America e bwakwatishe ifyuma mwi sonde lyonse, kabili bwalikatene sana no buteko bwa Britain.

8. Buteko nshi ubwimininako imfumu ya ku kapinda ka ku kulyo ukutula apo inshiku sha kulekelesha shatendekele?

⁸ Ilyo kwali Inkondo ya Calo iya Kubalilapo, ubuteko bwa America bwalyumene akapi no buteko bwa Britain kabili aya amabuteko yalikwete ibumba lya bashilika ilyakwatishe amaka. Pali ilya nshita, aya amabuteko yalipangile ubuteko  bumo ubwakwatishe amaka ubo batendeke ukwita ukuti Anglo-America. Nga fintu Daniele asobele, ubu ubuteko bwalilonganike “ibumba lya bashilika ilikalamba.” (Dan. 11:25) Ukufuma apo inshiku sha kulekelesha shatendekela, ubuteko bwa Anglo-America e mfumu ya ku kapinda ka ku kulyo. * Nomba mabuteko nshi yaishileba imfumu ya ku kapinda ka ku kuso?

9. (a) Ni lilali imfumu ya ku kapinda ka ku kuso iipya yamoneke? (b) Bushe ubusesemo bwaba pali Daniele 11:25 bwafikilishiwe shani?

⁹ Mu 1871, ninshi palipita umwaka umo ukutula apo munyinefwe Russell na banankwe bapangiile ibumba ilyo baleita ukuti abasambi ba Baibolo, imfumu ya ku kapinda ka kuso iipya yalimoneke. Muli ulya mwaka, Otto von Bismarck ali pa ntanshi mu kulenga amabuteko ya mu ncende ishalekanalekana yekatene, kabili aya mabuteko yapangile ubuteko bwa Germany ubwakwete sana amaka. Wilhelm I imfumu ya ku Prussia e waishileba kateka wa ubu buteko kabili asontele Bismarck ukuba cilolo mukalamba. * Pa numa ya myaka iinono, ubuteko bwa Germany bwatendeke ukutungulula ifyalo fimo mu Africa ne fya pa fishi fya pa Pacific Ocean, kabili bwalefwaisha ukuba na maka ukucila ubuteko bwa Britain. (Belengeni Daniele 11:25.) Ubuteko bwa Germany bwaishilekwata ibumba lya bashilika ilyali na maka kwati fye libumba lya bashilika ilya buteko bwa Britain. Ilyo kwali inkondo ya calo iya kubalilapo, ubuteko bwa Germany bwalibomfeshe ili ibumba lya bashilika pa kulwisha abalwani.

10. Bushe ubusesemo bwaba pali Daniele 11:25b, 26 bwafikilishiwe shani?

¹⁰ Daniele alisobele ifyali no kucitikila ubuteko bwa Germany ne bumba lya bashilika ilya ubu buteko. Ubusesemo bulanda ukuti imfumu ya ku kapinda ka ku kuso “tayakeminine.” Cinshi cali no kulenga iiminina? Baibolo itila, “Pantu bakaipangila amapange. Kabili abalya ifya maliila fya iko e bakayonaula.” (Dan. 11:25b, 26a) Mu nshiku sha kwa Daniele pa balelya “ifya maliila fya iko [imfumu]” pali na bacilolo ‘abalebombela imfumu.’ (Dan. 1:5) Ni bani ubu busesemo bulandapo? Bulanda pali bacilolo bakalamba abali mu buteko bwa Germany ukubikako na bakalamba ba bashilika e lyo na bampanda mano. Pa mulandu ne fyo aba bacilolo bacitile, imfumu bali-ipokele amaka kabili ubuteko bumbi bwalitendeke mu Germany. * Ubusesemo bwalilandile na pa fyali no kufumamo iyi mfumu nga yalwa ne mfumu ya ku kapinda ka ku kulyo. Bwalandile pa mfumu ya ku kapinda ka ku kuso ukuti: “Ne bumba lya iko ilya bashilika, likakukululwa [likapyangwa], na bengi bakawa nabepaiwa.” (Dan. 11:26b) Nga fintu casobelwe, ilyo kwali inkondo ya calo iya kubalilapo abashilika ba buteko bwa Germany ‘balikukulwilwe’ nelyo balibacimfishe kabili abantu abengi ‘bawile nabepaiwa’ nelyo balibepeye. Takwatalile akuba inkondo umo abantu abengi bafwile nga filya bafwile mu nkondo ya calo iya kubalilapo.

11. Finshi imfumu ya ku kapinda ka ku kuso ne mfumu ya ku kapinda ka ku kulyo shacitile?

¹¹ Baibolo pali Daniele 11:27, 28 yalilondolola ifyali no kucitika ilyo Inkondo ya Calo iya Kubalilapo ishilatendeka. Itila imfumu ya ku kapinda ka ku kuso ne mfumu ya ku kapinda ka ku kulyo shali no kwikala ‘pe tebulo limo no kusosa ubufi.’ Yalanda no kuti imfumu ya ku kapinda ka ku kuso yali no kuilonganikila “ifipe ifingi.” Ifi fine e fyacitike. Aba mu buteko bwa Germany no bwa Britain balelanshanya ukuti balefwaya ukutendeka ukumfwana, lelo ifi  balelanda fyalimoneke ukuti bwali bufi bwafiita fititi ilyo batendeke ukulwishanya mu 1914. Kabili ilyo umwaka wa 1914 taulafika, ubuteko bwa Germany bwalinonkele ifyuma ifingi ica kuti e bwakonkele pa buteko bwa America ubwakwatiishe ifyuma mwi sonde lyonse. Pa kuti ifyaba pali Daniele 11:29, 30a fifikilishiwe, ubuteko bwa Germany bwalilwile ne mfumu ya ku kapinda ka ku kulyo, lelo balibucimfishe.

12. Finshi imfumu ya ku kapinda ka ku kuso ne mfumu ya ku kapinda ka ku kulyo shacitile ilyo kwali inkondo ya calo iya kubalilapo?

¹² Ukufuma mu 1914, ishi imfumu shibili shilalwishanya kabili shilalwisha na bantu ba kwa Lesa. Ku ca kumwenako, ilyo kwali inkondo ya calo iya kubalilapo, abali mu buteko bwa Germany no bwa Britain balecusha ababomfi ba kwa Lesa abalekaana ukulwako inkondo. Kabili abaletungulula umulimo wa kubila imbila nsuma balibapoosele mu cifungo ku buteko bwa America. Ifi balebacusha fyalefikilisha ubusesemo bwaba mu Ukusokolola 11:7-10.

13. Finshi imfumu ya ku kapinda ka ku kuso yacitile muli ba 1930 na lintu kwali inkondo ya calo iya cibili?

¹³ Lyena muli ba 1930, maka maka ilyo kwali inkondo ya calo iya cibili, imfumu ya ku kapinda ka ku kuso yalisanshile sana ababomfi ba kwa Lesa. Ilyo ubuteko bwa baNazi bwaleteka icalo ca Germany, Hitler na bantu bakwe balibindile umulimo wa bantu ba kwa Lesa. Balipeye Inte sha kwa Yehova nalimo 1,500 kabili abengi balibatwele mu nkambi balecushishamo abantu. Daniele alisobele ifi ifyalecitika. Imfumu ya ku kapinda ka ku kuso ‘tayacindike incende ya mushilo’ kabili ‘yalifumishepo umutuulo wa lyonse’ ilyo yabindile umulimo wa kubila imbila nsuma. (Dan. 11:30b, 31a) Hitler uwaleteka icalo ca Germany alapile no kuti ali no kulofya abantu ba kwa Yehova bonse mu Germany.

14. Buteko nshi ubwaishileba imfumu ya ku kapinda ka ku kuso pa numa ya nkondo ya calo iyalenga bubili? Londololeni.

¹⁴ Pa numa ya nkondo ya calo iyalenga bubili, ubuteko bwa Soviet Union e bwaishileba imfumu ya ku kapinda ka ku kuso. Bwatendeke ukuteka mu ncende ishingi isho ubuteko bwa Germany bwaleteka. Nga filya fine ubuteko bwa baNazi ubwali ubunkalwe bwalecita, ubuteko bwa Soviet Union nabo bwalecusha nga nshi bonse ababikile sana amano ku kupepa Lesa wa cine.

15. Finshi imfumu ya ku kapinda ka ku kuso yacitile ilyo Inkondo ya Calo iya Cibili yapwile?

¹⁵ Ilyo fye Inkondo ya Calo iya Cibili yapwile, imfumu ya ku kapinda ka ku kuso iipya, e kutila ubuteko bwa Soviet Union ne fyalo ifyo bwalebombela pamo nafyo balitendeke ukucusha abantu ba kwa Lesa. Baibolo pa Ukusokolola 12:15-17 yalinganya uku ukucusha abantu ba kwa Lesa ku “mumana.” Ukulingana no ubu ubusesemo, iyi imfumu yalibindile umulimo wa kubila imbila nsuma kabili ababomfi ba kwa Yehova abengi yabatamfiishe ku Siberia. Kanshi ukufuma apo inshiku sha kulekelesha shatendekela, imfumu ya ku kapinda ka ku kuso ilacusha sana abantu ba kwa Lesa, lelo yalifilwa ukulesha umulimo babomba. *

16. Bushe ubuteko bwa Soviet Union bwafikilishe shani ifyaba pali Daniele 11:37-39?

¹⁶ Belengeni Daniele 11:37-39. Bushe imfumu ya ku kapinda ka ku kuso yalangile shani ukuti ‘yalisuulile Lesa wa bawishi’? Ubu ubuteko bwa Soviet Union bwalefwaya ukulofya imipepele yonse apo yapela, e co bwalipokele ifilonganino fya mapepo amaka. Kabili mu 1918 bwalibikileko ifunde ilyalengele batendeke ukusambilisha mu masukulu ukuti takwaba Lesa. Finshi imfumu ya ku kapinda ka ku kuso yacitile pa kulanga  ukuti ‘yalicindike lesa wa malinga’? Ubuteko bwa Soviet Union bwalibomfeshe indalama ishingi pa kuti bukwate ibumba lya bashilika ilikalamba kabili ilya maka, na pa kuti bupange ifyanso fya maka ifingi nga nshi. Mu kupita kwa nshita imfumu shonse shibili, iya ku kapinda ka ku kuso ne ya ku kapinda ka ku kulyo shalikwete ifyanso fya maka sana ifya kwipailako abantu abengi nga nshi!

17. Bushe “ica bunani kabili ica bonaushi” ni cinshi?

¹⁷ Imfumu ya ku kapinda ka ku kuso yalibombeele pamo ne mfumu ya ku kapinda ka ku kulyo pa kuti shicite icintu cimo icaibela. ‘Shalimike ica bunani kabili ica bonaushi.’ (Dan. 11:31) Ici “ica bunani kabili ica bonaushi” kabungwe ka United Nations.

18. Cinshi akabungwe ka United Nations bakalondolwela ukuti “ica bunani”?

¹⁸ Akabungwe ka United Nations “ca bunani” pantu kalaitunga ukutila kuti kalenga mwi sonde lyonse mwaba umutende e lyo ninshi Bufumu bwa kwa Lesa fye e bwingalenga pano isonde paba umutende. Ubusesemo bwalanda no kuti ici ica bunani “ca bonaushi” pantu akabungwe ka United Nations kakasansa kabili kakonaula imipepele yonse iya bufi.—Moneni charti ileti “Imfumu Shibili Ishilwishanya mu Nshita ya Mpela.”

19-20. (a) Cinshi tulingile ukwishibila ifi twalandapo muli cino cipande? (b) Cipusho nshi cikasukwa mu cipande cikonkelepo?

¹⁹ Tulingile ukwishiba ifi twalandapo muli cino cipande pa kuti tushininkishe ukuti ifyo Daniele aseseme pa mfumu ya ku kapinda ka ku kuso ne ya ku kapinda ka ku kulyo fyalifikilishiwe ukutendekela mu 1870 ukufika mu 1991. Kanshi kuti twacetekela ukuti na fimbi ifyo ubu busesemo bwalandapo fikafikilishiwa.

²⁰ Mu 1991 ubuteko bwa Soviet Union bwaliwile. Nomba buteko nshi bwimininako imfumu ya ku kapinda ka ku kuso pali ino nshita? Ici cipusho cikesa-asukwa mu cipande cikonkelepo.