Mu myaka ya ba 600 ninshi Yesu talaisa pano isonde, ubufumu bwa Asiria e bwakulishe sana. Pa webusaiti yaba British Museum batile: “Ubufumu bwa Asiria bwatendekele ukuteka ukufuma ku cishi ca Cyprus icabelele ku masamba ukufika ku calo ca Iran icabelele ku kabanga kabili pa nshita imo bwalitekele ne calo ca Egypt.” Umusumba wa Ninebe e wali umusumba ukalamba uwa calo ca Asiria kabili e musumba wakulishepo mu calo conse pali ilya inshita. Mu Ninebe mwali amabala ayasuma ayengi, amasano ayakulu e lyo na malaibrare ayakulu. Ifyo balembele mu cibumba ca mu Ninebe filangilila ukuti nga filya fine ishamfumu sha Asiria shaleilumba, Imfumu Ashuribanipali nayo yaleti yali “ni mfumu ya calo.” Ilyo iyi mfumu yaleteka camoneke kwati takwali nangu umo uwali no kucimfya ubufumu bwa Asiria e lyo no musumba wa Ninebe.

Na lyo line ilyo ubufumu bwa Asiria bwakwatishe amaka, kasesema Sefania asobele ukuti: ‘Yehova akonaula Asiria. Kabili akalenga Ninebe ukuba icibolya, ukuba icitungu icaumisha nga matololo.’ Kasesema wa kwa Yehova Nahumu nao asobele ukuti: “Pokololeni silfere; pokololeni golde; . . . Umusumba uwabulamo akantu, uwaonaulwa, kabili uwashala icibolya! . . . Na onse uwakumona akakufulumuka no kutila, ‘Ninebe nabamonaula!’” (Sefa. 2:13; Nahu. 2:9, 10; 3:7) Ilyo abantu baleumfwa aya masesemo nalimo baletontonkanya ukuti: ‘Bushe ifi kuti fyacitika? Bushe kuti bacimfya ubufumu bwa Asiria ubwakwatisha amaka? Takwali abaletontonkanya ukuti ubufumu bwa Asiria kuti babucimfya.

Na lyo line ubufumu bwa Asiria balibucimfishe. Ilyo umwaka wa 600 ninshi Yesu talaisa pano sonde taulafika, ubufumu bwa Asiria balibucimfishe ku bena Babiloni na bena Madai. Mu kupita kwa nshita abantu balilekele ukwikala mu musumba wa Ninebe kabili baliulabileko! Ulupapulo lwa Metropolitan Museum of Art lwatile: “Umusumba wa Ninebe washele fye ifitantala kabili abantu baleishiba fye uyu musumba nga babelenga mu Baibolo.” Akabungwe ka Biblical Archaeology Society katile: “Ilyo imyaka ya ba 1800 yaletendeka takwali nangu umo uwashininkishe ukuti umusumba ukalamba uwa Ninebe e ko wali.” Lyena mu 1845 uwaleshula ifya kushulashula Austen Henry Layard alitendeke ukwimba ifitantala fya musumba wa Ninebe. Ifyo asangile filanga fye ukuti umusumba wa Ninebe wali musumba wa lulumbi.

Filya amasesemo yalelanda pa musumba wa Ninebe yafikilishiwe, filenga twacetekela na masesemo ya mu Baibolo ayalanda pa konaulwa kwa mabuteko ayabako pali ino nshita ukuti nayo yene yakafikilishiwa.—Dan. 2:44; Ukus. 19:15, 19-21.