Nafyalilwe ku Netherlands mu 1948. Lyena mu 1949 twakuukiile ku São Paulo, ku Brazil. Abafyashi bandi baleya lyonse ku calici mu kupepa kabili ilingi twalebelengela pamo Baibolo icungulo nga twapwisha ukulya. Mu 1959 twalikuukile na kabili, twakuukiile ku United States, kabili twaleikala mu citungu ca Massachusetts.

Batata balebombesha pa kuti baletusakamana bonse mu lupwa 8. Balibombelepo umulimo wa kushitisha ifintu ku ncende ishalekanalekana, umulimo wa kupanga imisebo, na kabili balibombelepo na ku kampani ka ndeke. Bonse mu lupwa twalitemenwe ilyo batendeke ukubomba ku kampani ka ndeke pantu twali no kulaya ku fifulo ifyalekanalekana.

Ilyo nali ku sukulu, ilingi naletontonkanya ukuti, ‘ni ncito nshi nkalabomba nga nakula?’ Abanandi bamo basalilepo ukuya ku universiti, bambi nabo baile ku bushilika. Nshalefwaya ukwingila ubushilika pantu nshatemenwe ukuumana kabili nshatemenwe no kulwa. E ico nasalilepo ukuya ku universiti pa kuti ni-ingila ubushilika. Na lyo line ico nalefwaisha, kulabomba umulimo wa kwafwilisha abantu pantu nalishibe ukuti e wingalenga fye naba ne nsansa.

Ilyo nali ku universiti nalefwaisha ukusambilila pa bantu ne ntambi, pantu nalefwaya ukwishiba ifyo umuntu aishilebako. Pa universiti baletusambilisha ukuti ifintu fyonse fyasangwike fye kabili baletweba no kuti ifi fine e fyo tufwile ukusumina. Fimo ifyo baletusambilisha tafyakwete ifishinka fine fine, e ico nalefisuminina fye ico cine ukwabula ubushininkisho nangu bumo.

Ku universiti nali tabaletusambilishapo ifya kuba ne mibele isuma. Lelo baletusambilisha fye ukuti tufwile ukulabomba apo twingapesha pa kuti tukakwate amatoni ayasuma. Naleumfwako bwino nga tuli na banandi ku maparte kabili tulebomfyako ne miti babinda. Lelo ishi nsansa shaleba fye sha pa kashita akanono. Naletontonkanya nati: “Bushe ifi e fingalenga fye naba ne nsansa?”

Tapakokwele, nakukiile ku musumba wa Boston kabili natendeke ukuya pa universiti iyabela kuli ulya musumba. Nalebombako nga twaisala amasukulu pa kuti nkwate indalama sha kulipila. Kabili ku musumba wa Boston eko nabalilepo ukukumana ne Nte sha kwa Yehova. Uo twalebomba nankwe alinondolweleele ubusesemo ubwalelanda pa “nshita 7” ubwaba mwi buuku lya kwa Daniele icipandwa 4 kabili alinondolweleele no kuti tuleikala mu nshiku sha kulekelesha. (Dan. 4:13-17) Namwene ukuti nga natwalilila ukusambilila no yu muntu Baibolo, kabili nasumina ne fyo ndesambilila nali no kwaluka. Kanshi inshita iingi nalemusengauka.

Pa universiti nali nalesambilila ifisambililo ifyali no kulenga nalabomba umulimo wa kwafwilisha abantu mu South America. Naletontonkanya ukuti nga ndeafwa abantu abalekabila ubwafwilisho, kuti naba ne nsansa. Na lyo line naishileiluka ukuti ne fi fine nalefwaya ukucita tafyali no kunenga naba ne nsansa. Ifi fyalilengele naumfwa ububi ica kuti nalilekele no kusambilila pa universiti.

Mu May 1970 nalikuukile ku Amsterdam ku Netherlands, mu kubomba ku kampani ka ndeke kulya kwine ukwalebomba batata. Pa mulandu wa iyi ncito nale-enda sana mu fyalo fyalekanalekana pamo nga mu fyalo fya mu Africa, mu America, mu Europe, e lyo na ku Asia. Ilyo naletandala muli ifi fyalo, naishilesanga ati bonse balikwete amafya ayakalamba kabili nasangile ukuti takwali uwalemoneka kwati kuti apwisha amafya yabo. Apo kwali icintu icacindama sana ico nalefwaisha ukucita, nalibwelelemo ku United States no kuyatendeka ukusambilila pa universiti nali mu Boston.

Nomba tapakokwele naishilesanga ukuti ifyo nalesambilila pa universiti tafyalelenga nasanga amasuko ku mepusho nakwete pa co twabela pano calo. Nshaishibe ifya kucita, e ico naebele profesa umo pa balensambilisha ukuti ampandeko amano. Nalipapile ilyo anjebele ukuti: “Cinshi uletwalilila ukusambilila? Teti ufileke fye?” nshaikete na ku cani, nalicitile ifyo anjebele kabili nalifumine pa universiti. Nshatalile bwelelapo na kabili.

Apo nalefwaisha sana ukuba ne nsansa, nalingile mu kalibumba akalekanya intambi sha bantu kabili akalemoneka kwati kalefwaya abantu ukuba no mutende e lyo no kutemwa. Ine na banandi nali nabo muli aka kalibumba, twaleya mu ncende ishapusanapusana isha mu United States kabili twalifikile na ku Acapulco mu Mexico. Twaleikala na bantu abalemoneka kwati tabakwata amafya ayali yonse kabili abashalesakamana nangu cimo. Na lyo line naishilesanga ukuti nangu  baleikala ifi, tabakwete insansa sha cine cine. Abengi pali aba tabali na cishinka kabili tabali no bufumacumi.

Pali iyi nshita nalitendeke ukutontonkanya pa fyo nalefwaya ukucita ilyo nali umwaice. Nalefwaisha ukulaenda pali bemba pa kuti ndetungulula ubwato. Nomba pa kucita ifi, nalingile ukuikwatila ubwato. Apo umunandi nakwete Tom na o e fyo alefwaisha ukucita, twapangene ukuti tukale-enda bonse pali bemba. Ico nalefwaisha kuyaikala pa cishi icisuma sana uko nali no kwikala ku matwi tondolo.

Ine na Tom twaile ku Arenys de Mar mupepi na ku Barcelona ku Spain, uko twaileshita ubwato ubo baleita ukuti Llygra ubwalepele amamita 9.4. Twalitendeke ukubuwamya pa kuti twingenda bwino pali bemba. Apo twali no kulaenda fye panono panono, twalifumishemo injini mu bwato kabili twabomfeshe ilya ncende ukubikapo amenshi ayengi aya kunwa. Pa kuti tule-ensha bwino ubwato pa fyabu ifinono, twalishitile inkafi shibili ishalepele amamita 5. Twalitendeke ulwendo lwesu ulwa kuya ku Seychelles, pali Bemba wa Indian. Twapangile ukupita ku masamba ya Africa no kushinguluka ku Cape of Good Hope mu South Africa. Twalebomfya intanda, amamapu, ifitabo, e lyo ne fibombelo ifya-anguka, ifyaletutungulula uko twaleya. Nalipapile ukumona ifyo ifi fintu fyaletutungulula bwino, ukwishiba incende apo tuli.

Tapakokwele twaishilesanga ukuti ubwato bwesu tabwali no kufika uko twapangile ukuya. Bwalitulike kabili bwaleingisha amenshi ica kuti mwi awala limo, bwaleingisha amenshi mupepi na malita 22. Nga fintu nacilanda pa kubalilapo, ilyo kwali icimwela icikalamba nalitiinine sana ica kuti nalipepele pa numa ya myaka iingi. Nalaile Lesa ukuti nga atupususha nali no kutendeka ukumubombela. Icimwela calilekele kabili nalitendeke ukucita ifyo nalaile Lesa.

Nalitendeke ukubelenga Baibolo ninshi tucili pali Bemba. Elenganyeni ifyo naumfwile ninshi ndi pali Bemba wa Mediterranean ninjikala mu bwato ndemona isabi ilyalekanalekana kabili ndemona ne fyo cibemba cakulisha. Ubushiku naletemwa ukutamba intanda ishingi mu cipinda bushiku kabili calengele nshininkishe ukuti Lesa eko aba kabili alitemwa abantu.

Ilyo papitile imilungu imo, twalifikile pa cabu ca Alicante mu Spain. Apo twalefwaya ukushitisha ubwato pa kuti tushite bumbi ubusuma. Kwena tacayangwike ukusanga uwali no kushita ubwato bwesu, pantu bwali ubwa kale, tabwakwete injini, kabili bwalitulike. Lelo icawene ca kuti nalikwete inshita iikalamba iya kubelenga Baibolo.

Ilyo nalebelenga Baibolo, naishilemona ukuti citabo icisuma nga nshi icingalenga naba ne nsansa. Nalitemenwe sana ifyo Baibolo yalandile ukwabula ukupita mu mbali ukuti tufwile ukuba abasanguluka no kuba ne mibele iisuma. Nomba nalipapile umulandu abantu abengi ukubikako fye na ine tulandila ukuti tuli Bena Kristu, lelo tabakonka ifyo Baibolo ilanda.

Ilyo line fye nalitendeke ukwaluka, nalefwaisha ukuba uwasanguluka e ico nalilekele ukubomfya imiti babinda. Naishilemona ukuti kufwile kwaliba abantu abekala ukulingana ne fyo Baibolo ilanda kabili nalefwaya ukubeshiba. Nalipepele umuku walenga bubili kabili naebele Lesa ukuti angafwe ukusanga aba bantu.

Pa kuti nsange ukupepa kwa cine, nalemona kwati mfwile ukulaya mu mipepele yalekanalekana  pa kuti njishibe ifyo bapepa. Ilyo nale-enda mu misebo ya pa cabu ca Alicante, nalemona amacalici ayengi. Nomba apo pa macalici ayengi pali ifilubi, nalishibe ukuti imipepele yabo te ya cine.

Bushiku bumo pa Mulungu akasuba, nalikele mu mbali ya lupili ninshi ndebelenga Yakobo 2:1-5, apalanda ukuti tatufwile ukulasobolola abantu pa mulandu fye wa kuti balikwata icuma. Ilyo nalebwelelamo ku bwato, naishilemona icikuulwa icalemoneka kwati balapepelapo kabili pa mwinshi balembelepo ukuti: “Ing’anda ya Bufumu iya Nte sha kwa Yehova.”

Natontonkenye nati nalayaingilamo muli ici cine cikuulwa, imone ifyo balampokelela. E ico nalingile mu Ng’anda ya Bufumu ninshi ndi fye ne nkasa, nshabeyele umwefu, kabili nafwele ne toloshi ilyalepuka. Kapyunga alinangile apakwikala, kabili naikele mupepi na banakashi abakoloci kabili abalengafwa ukusanga amalembo mu Baibolo. Pa numa ya kulongana nalipapile sana ukuti bonse balishile mu kumposha kabili bali sana ne cikuuku. Umwaume umo alinjebele ukuti tuleya nankwe ku mwakwe pa kuti tuyelanshanya ifya mu Baibolo. Lelo apo nshapwile ukubelenga Baibolo pali iyi nshita, namwaswike ukuti: “Nkamweba nga naipekanya.” Na lyo line nalitendeke ukulaya ku kulongana konse.

Ilyo papitileko imilungu, naliile ku ng’anda ya ulya mwaume kabili alyaswike amepusho yonse aya mu Baibolo ayo nakwete. Pa numa ya mulungu umo alimpeele icola umwali ifya kufwala ifisuma. Anjebele ukuti umwine wa filya fya kufwala balimukakile mu cifungo pa mulandu wa kuti alomfwila ifunde lya mu Baibolo ililanda ukuti tuletemwana kabili tatufwile ukulalwako inkondo. (Esa. 2:4; Yoh. 13:34, 35) Nalishininkishe ukuti nomba nasanga ico nalefwaisha, e kutila abantu abakonka ifyo Baibolo ilanda ukuti tufwile ukuba ne mibele iisuma. Nalyalwile ifyo nalefwaisha ukucita, mu cifulo ca kufwaya incende iisuma ukwa kwikala nomba nalefwaisha ukusambilila Baibolo no kumfwikisha ifyabamo. E ico nalibwelelemo ku Netherlands.

Naendelepo inshiku 4 pa kuti mfike mu musumba wa Groningen mu Netherlands. Nalingile ukufwaya incito pa kuti ndesanga umwa kwikalila. Naile pa kampani apo balepala imbao mu kufwaya incito, lyena balimpeele icipepala icakwete amepusho ayengi, icipusho cimo caleti: “Ni kwi upepa?” Nalembelepo ukuti: “Ndi Nte ya kwa Yehova.” Ilyo umwine wa aka kampani abelengele ifyo nalembele, alimoneke ukuti tatemenwe. E ico anjebele fye ukuti: “Nkakwita.” Lelo tabalile anjita.

 Naliile pambi apo balepala imbao kabili nalipwishe umwine wa aka kampani nga ca kuti balefwayako uwa ncito. Anjebele ukuti imupeele ifipepala fya ku sukulu e lyo ne filelangilila ukuti nalibombapo iyi milimo. Nalimulondolwele ukuti naliwemyepo ubwato bwa mbao. Nalipapile ilyo anjebele ukuti: “Walatendeka ukubomba kano kasuba. Nga ca kuti wasumina ifi nalakweba. Nshilefwaya uleleta ifimfulunganya pano pa kampani. Ndi Nte ya kwa Yehova kabili ndakonka sana ifyo Baibolo ilanda.” Nalipapile ilyo anjebele ifi kabili namwaswike nati na ine wine ndi Nte ya kwa Yehova. Ifyo nalemoneka fye, umushishi uutali, umwefu uwabula ukubeya fifwile e fyalengele anjebe ati: “Kanshi tufwile ukutendeka ukusambilila Baibolo!” Nalisumine ukutendeka ukusambilila Baibolo. Nalitontonkenye ukuti nalimo ico ulya ashanyingishishe incito, ni co Yehova alefwaya ukuti nsambilile Baibolo. Yehova aleasuka mapepo yandi. (Amalu. 37:4) Nalibombele pali ilya kampani ya kwa munyina pa mwaka umo kabili pali iyi nshita twalesambilila nankwe Baibolo. Mu January mu 1974 nalibatishiwe.

Ilyo papitile umweshi umo nalitendeke bupainiya ubwalenga ndeba sana ne nsansa. Umweshi wakonkelepo nakuukiile ku Amsterdam mu kutungilila ibumba ilyapangilwe ilya ciSpanish. Ukutungulula amasambililo ya Baibolo mu ciSpanish e lyo na mu ciPortuguese kwalelenga ndeba sana ne nsansa! Mu May mu 1975, balinsontele ukuba painiya waibela.

Bushiku bumo ba Ineke abali ni bapainiya baibela balishile mu kulongana na ifwe no muntu balesambilisha Baibolo umwina Bolivia pa kuti eshibane na bamunyinefwe na bankashi abalelanda iciSpanish. Natendeke ukulembeshanya amakalata na ba Ineke pa kuti twishibane bwino. Kabili twaishilesanga ukuti bonse twalefwaisha ukubombesha mu mulimo wa kwa Lesa. Twalyupene mu 1976 kabili twatwalilile ukubomba nga bapainiya baibela, mpaka mu 1982 ilyo batwitile kwi Sukulu lya Gileadi ilyalenga 73. Twalipapile kabili twalitemenwe ilyo batwebele ukuya mu kubombela ku East Africa mu Mombasa, ku Kenya! Twabombele pa myaka 5. Mu 1987 balitutumine ukuya mu kubombela ku Tanzania uko ubuteko bwasuminishe umulimo wesu uwa kubila imbila nsuma. Twalibombeele ku Tanzania pa myaka 26 kabili pa numa twalibwelelemo ku Kenya.

Ukusambilisha abantu abaicefya Baibolo kwalilenga twaba sana ne nsansa. Ku ca kumwenako, isambililo lyandi ilya Baibolo ilya kubalilapo mu Mombasa, ali mwaume uo nakumenye ilyo naleshimikila ku cintubwingi. Ilyo namupeele magazini ibili, anjipwishe ukuti: “Bushe nga napwisha ukubelenga, finshi mfwile ukucita?” Umulungu wakonkelepo twatendeke ukusambilila Baibolo mu citabo citila Kuti Waikala Kuli Pe na pe muli Paradise Pe Sonde. Pali ilya nshita ninshi ici citabo e lyo cafumine fye mu ciSwahili. Umwaka wakonkelepo alibatishiwe kabili aishileba painiya wa nshita yonse. Ukutula ilya nshita, ena e lyo no mwina mwakwe balyafwa abantu nalimo 100 ukuipeela kuli Yehova no kubatishiwa.

Ilyo naishileishiba ico twabela pano calo, naumfwile kwati ni filya shimakwebo uwasangile margariti iyaumo mutengo aumfwile. Kabili pa numa ya kuti aliisangile, talefwaya ukuishitisha. (Mat. 13:45, 46) Nalefwaya ukula-afwa abantu ukusanga insansa sha cine cine, ine na bena mwandi twalimona ukuti Yehova alapaala abantu bakwe pa kubapeela insansa sha cine cine.