Tinikeni pa kuti muye ku filimo

Tinikeni pa kuti mumone imitwe iilimo

Bushe Kuti Mwa-Asuka ici Cipusho?

Bushe Kuti Mwa-Asuka ici Cipusho?

Bushe Mordekai e ko ali?

Mordekai uwali umuYuda, aba pa bantu abacindama sana abalembwa mwi buuku lya kwa Estere. Ali muYuda uwali muli bunkole kabili uwalebombela kwi sano lya mu Persia. Aliko mu myaka ya ba 400 ninshi Yesu talaisa pano isonde, “mu nshiku sha [mfumu] Ahasuerusi.” (Abantu abengi muno nshiku basumina ukuti Imfumu Ahasuerusi, e yali Imfumu Xerxes I.) Mordekai alisokolwele abalefwaya ukwipaya imfumu. Ici calengele imfumu imulambule, kabili yalimucindamike. Pa numa ya mfwa kwa kwa Hamani, uwali umulwani wa kwa Mordekai e lyo na baYuda, imfumu yalisumbwile Mordekai no kumusala ukuba cilolo mukalamba. Ilyo bamusalile ukuba cilolo mukalamba, alipangile ifunde ilyali no kucingilila abaYuda bonse abali mu bufumu bwa bena Persia ku balefwaya ukubepaya.—Este. 1:1; 2:5, 21-23; 8:1, 2; 9:16.

Ku kutendeka kwa myaka ya ba 1900, abasambilila amalyashi ya kale baletila ilyashi lyaba mwi buuku lya kwa Estere lya bufi, e lyo no kuti Mordekai tali muntu uwaliko kale. Lelo mu 1941, abashula ifya kale balisangile ifilanga ukuti ifyo Baibolo ilanda pali Mordekai fya cine. Finshi ifyo fine basangile?

Abafwailikisha ifintu balisangile ifyalembwa fya bena Persia ifyalanda pa mwaume we shina lya Marduka (mu cibemba Mordekai). Alikwete icifulo ca pa muulu, nalimo ali ni akauntanti mu Shushani. Ba Arthur Ungnad, abaishiba sana ilyashi lya kale ilya ku Asia, batile ukufika pali ilya nshita, filya fine fyalembwa basangile, e fyalandilepo fye “pali Mordekai uo balandapo mu Baibolo.”

Ukutula apo ba Ungnad balandile aya mashiwi, abasambilila bambi nabo balipilibula ifyalembwa fya bena Persia ifingi. Fimo ifyo bapilibula, fyalembwa beta ukuti Persepolis tablets, ifyo basangile mupepi ne linga lya musumba wa kale uwa Persepolis. Bafisangile mu cikuulwa icali kale Icipao. Ifi fyalembwa bafilembele ilyo Imfumu Xerxes I yaleteka. Fyalembwa mu lulimi lwa ciElamu, kabili mwaliba na mashina na yambi aya bantu abo balandapo mwi buuku lya kwa Estere. a

Ifyo ishina lya kuti Mordekai (Marduka) limoneka mu fyalembwa fya bena Persia.

Ifyalembwa ifingi ifya Persepolis fyalilandapo pali Marduka, uwali kalemba mwi sano lya ku Shushani ilyo Imfumu Xerxes I yaleteka. Ifyalembwa fimo fitila Marduka ali ni kapilibula. Ifi ifyalembwa filanda, filomfwana ne fyo Baibolo ilondolola Mordekai. Baibolo itila ali ni cilolo uwalebombela mwi sano lya Mfumu Ahasuerusi (nelyo Xerxes I), kabili alelanda nalimo indimi shibili. Mordekai aleikala pa mpongolo ye sano lya mu Shushani. (Este. 2:19, 21; 3:3) Pali iyi mpongolo iikalamba e palebombela abalashi ba kwi sano.

Kwali ifingi ifyo Marduka uo balandapo mu fyalembwa fya bena Persia, e lyo na Mordekai uo balandapo mu Baibolo bapalanamo. Baliko pa nshita imo ine, baleikala mu musumba umo wine, kabili balebomba na bucilolo pe sano limo line. Ifi fyonse basanga, filanga fye ukuti nalimo filanda pali Mordekai uo balandapo mwi buuku lwa kwa Estere.

a Mu 1992 Profesa Edwin M. Yamauchi alisabankenye amashina 10 ayaba mu fyalembwa fya Persepolis, kabili ayaba na mwi buuku lya kwa Estere.