Ilyo nshilamushimikila ifyacitike, lekeni mushimikile ifyo natendeke umulimo wa nshita yonse.

Nafyelwe mu 1942 pa cishi icisuma sana ica Curaçao. Batata bafumine ku calo ca Suriname, lelo bakuukile pa cishi ca Curaçao pa mulandu wa ncito. Imyaka iingi ninshi nshilafyalwa, batata bali pa bantu ababalilepo ukubatishiwa no kuba Inte sha kwa Yehova pa cishi ca Curaçao. a Cila mulungu fwe bana bonse baletusambilisha Baibolo, nangu ca kuti te lyonse twalefwaya ukusambilila. Ilyo nali ne myaka 14, batata balikushiishe ulupwa lwesu ku calo ca Suriname pa kuti baye mu kusakamana bamama abakulile sana.

Ku Suriname, natendeke ukula-angala na baice banandi mu cilonganino abalebombesha mu mulimo wa kwa Yehova. Balincilileko imyaka kabili bali ni bapainiya ba nshita yonse. Balenshimikilako ifisuma ifyalecitika ilyo balebila imbila nsuma, kabili nalemona ifyo bali ne nsansa. Nga twapwisha ukulongana, twaleikala ne fibusa fyandi tuleshimika amalyashi pa fyaba mu Baibolo, inshita shimo ninshi tuletamba ne ntanda. Ifibusa fyandi fyalilengele naishiba ukuti nalefwaya ukubombela Yehova. E ico ilyo nali ne myaka 16, nalibatishiwe. Lyena ilyo naishilekwata imyaka 18 nalitendeke bupainiya bwa nshita yonse.

Nalisambilile ifintu ifingi ilyo nali painiya, kabili ifyo nasambilile nalifibomfya mu myaka yonse iyo nabomba umulimo wa nshita yonse. Ku ca kumwenako, ica kubalilapo ico nasambilile, mulandu cacindamina ukusambilisha abantu bambi imilimo. Ilyo natendeke fye bupainiya, mishonari umo munyinefwe Willem van Seijl alitendeke ukunsambilisha imilimo. b  Alinsambilishe sana ifya kubomba imilimo mu cilonganino ca kwa Lesa. Pali ilya nshita nshaishibe ukuti nalekabila sana ukunsambilisha ifya kubomba. Umwaka wakonkelepo, balinsontele ukuba painiya waibela. Nalitendeke ukula-afwilisha aba bwananyina abali mu mabumba ayanono ayabelele ukutali sana ne filonganino. Kanshi nalitashishe sana filya aba bwananyina, pamo nga munyinefwe Willem van Seijl, bansambilishe ifya kubomba imilimo! Ukutula ilya nshita, lyonse ndafwayako inshita ya kusambilisha aba bwananyina ifya kubomba imilimo mu cilonganino.

Icalenga bubili ico nasambilile, kwangusha imikalile e lyo no kulapekanya bwino ifintu. Lyonse umweshi nga watendeka, ine na munyina uo twalebomba nankwe twalelembela limo fyonse ifyo twalekabila mu mweshi. Lyena umo pali ifwe aleya ku musumba uukalamba no kushita fyonse ifyo tulembele. Twalekabila ukubomfya bwino indalama baletupeela no kukanaonaula ifya kulya pa kuti fikumane umweshi onse. Nga twapwisha bwangu ifya kulya twakwete, mu mpanga twali takwali nangu kumo ukwakufumya fimbi. Filya nasambilile ukulapekanya bwino ifintu ilyo nali umwaice, fyalingafwile ukubomba bwino umulimo wa kwa Yehova ubumi bwandi bonse.

Icalenga butatu ico nasambilile, busuma bwaba mu kusambilisha abantu Baibolo mu lulimi lwabo. Ilyo nalekula nalelanda ululimi lwa ciDutch, iciNgeleshi, iciPapiamento, e lyo ne ciSranantongo (Ululimi ulo beta no kuti iciSranan), ululimi ulo abantu bengi mu Suriname balanda. Nomba ilyo twali mu mishi ya mu mpanga, namwene ukuti abantu balefwaya sana ukumfwa nga walanda nabo mu lulimi lwabo. Calenkosela ukulanda indimi shimo isho abantu balelanda mu mishi, pamo nga ululimi lwa ciSaramacca. Pa kulanda ulu ululimi, ufwile ukwimya e lyo no kubwesha ishiwi ilyo ulelanda. Nangu ca kuti ukusambilila ishi ndimi kwalikosele, nalicitile bwino ifi naleibikilishako. Pa myaka iingi nalibila imbila nsuma uku bantu abengi pantu nalelanda nabo mu lulimi lwabo.

Kwena inshita shimo nalelufyanya pa kulanda ishi ndimi. Ku ca kumwenako, inshita imo nalefwaya ukwipusha umwanakashi uwalesambilila Baibolo, uwalelanda iciSaramacca. Nalefwaya ukumwipusha ifyo aleumfwako pantu mu mala mwalekalipa. Nomba mu nshita ya kumwipusha ifyo, namwipwishe nga ca kuti ali pa bukulu! Kwena afwile alyumfwile insoni ilyo namwipwishe ifi. Nangu ca kuti limo nalelufyanya pa kulanda, naleibikilishako ukulanda indimi sha bantu abo nalebombela.

Mu 1970 balinsontele ukuba kangalila wa muputule. Muli ulya mwaka nalitambishe vidio yaletila “Visiting the World Headquarters of Jehovah’s Witnesses” ku mabumba ayengi ayali ukutali sana mu mpanga. Pa kuya kuli aya mabumba, twalebomfya ubwato bwa mbao no kwenda pa mimana yali muli iyi mpanga umuloka sana imfula. Mu bwato bwesu mwaleba mashini ya malaiti, itanki umo twalesendela amafuta ya kubika muli mashini ya malaiti, amalaiti ya kusanikilako, na fimashini  fya kutambishako vidio. Nga twafika ku lulamba lwa mumana uko twaleya, twalesenda ifi fyonse no kufitwala uko twali no kutambishisha vidio mu mpanga. Ifyo njibukisha sana lyonse ilyo twaleya mukutambisha iyi vidio, ni fintu abantu batemenwe iyi programu. Nali ne nsansa ukwafwa abantu ukusambilila pali Yehova e lyo ne cilonganino cakwe. Nga namona ifyo abantu baleba ifibusa fya kwa Yehova, naleba sana ne nsansa pantu ninshi ukubombesha kwandi takwile fye mu menshi.

Nangu ca kuti nalemona ifyo nalebomba bwino pa mulandu wa kuti nali umushimbe, nalefwaya ukuupa. E ico nalitendeke ukupepa ukuti Yehova akangafwe ukusanga umukashi uo tukalabomba nankwe umulimo nalebomba uwali uwakosa mu mpanga. Ilyo papitile umwaka umo, nalitendeke ukwishishanya na ba Ethel. Bali ni bapainiya abaibela kabili balebombesha. Ukutula fye ilyo bali abaice, balefwaisha ukupashanya Paulo filya alebombesha mu mulimo wa kubila imbila nsuma. Mu September 1971 twalyupene, kabili twalitendeke ukubombela mu muputule bonse.

Ilyo ba Ethel balekula ulupwa lwabo lwali ulupiina, kanshi tacabakosele ukutendeka ukubombela mu muputule mu mpanga umo twalebombela. Ku ca kumwenako, nga tulepekanya ukutandalila icilonganino icali ukutali sana mu mpanga, tatwalesenda ifintu ifingi. Twalewashisha ifya kufwala mu mumuna kabili e mo twalesamba no kusamba. Na kabili twalelya fye fyonse ifyo aba bwananyina baletupekanishisha. Limo baletupekanishisha inama iyapala kolyo kolyo ilyo beta ukuti iguana, isabi ilyapala imanda ilyo beta ukuti piranha, nelyo ifili fyonse ifyo bepeye mu mpanga nelyo mu mumana. Limo abaletupekanishisha ifya kulya nga tabakwete imbale apa kubika ifya kulya, balebika fye pa mabula ya nkonde. Kabili limo nga tabakwete ifya kubomfya pa kulya, twaleliila fye ku minwe. Ba Ethel na ine tumona ukuti ukuipeelesha ukubombela Yehova pamo, kwalilenga twatemwana sana, no kupyata  umwando wa ntambo shitatu uwakosa. (Luk. Mil. 4:12) Ifi fyonse fyaletuletela sana insansa.

Bushiku bumo ilyo twalebwela mu kutandalila aba bwananyina, e lyo ifyo nacishimika pa kubalilapo fyacitike. Ilyo ubwato bwafikile pa mabimbi, bwalibiile. Lelo bwangu bwangu bwalibwike pa muulu. Icawemeko ca kuti twalifwele ifya kufwala ifyafwilisha umuntu ukukanaibila pali bemba, kabili ilyo ubwato bwaingile mu mumana tatwafumine mu bwato no kuwila mu mumana. Na lyo line, mu bwato mwali amenshi. Twalipoosele ifya kulya fyali mu mpoto kabili e sho twalebomfya ukufumishako amenshi mu bwato.

Apo twalipoosele ifya kulya, twalitendeke ukuloba isabi ilyo twali tucili pa mumana. Nomba tatwalobelepo nangu limo. Kanshi twalipepele kuli Yehova ukuti atupeele ifya kulya fya bulya bushiku. Ilyo twapwishishe fye ukupepa, munyinefwe umo alilobele isabi ilikulu ilyali no kutukumana bonse 5 ica kuti twaikuta no kwikuta.

Pa numa ya kubomba mu muputule pa myaka 5, ba Ethel na ine twalipokelele ipaalo ilyo tushale-enekela. Twali no kuba abafyashi! Nalitemwe sana ilyo naumfwile ukuti twali no kuba abafyashi, nangu ca kuti nshaishibe ifyo ifintu fyali no kuba ku ntanshi. Ba Ethel na ine twalefwaisha ukutwalilila ukuba mu mulimo wa nshita yonse nga kuti twakumanisha. Mu 1976 umwana wesu umwaume Ethniël alifyelwe. Ilyo papitile imyaka ibili ne myeshi 6, umwana wesu umbi umwaume Giovanni na o alifyelwe.

Pa mulandu wa kuti umulimo mu Suriname wali ucili ukalamba, aba ku Bethel balinjebele ukutwalilila nga kangalila wa muputule ilyo twalekusha abana besu. Ilyo abana bali abanono sana, balempeela imiputule umwali ifilonganino ifinono sana. Ici calelenga ndetandalila ifilonganino imilungu imo mu mweshi, e lyo iyashala nalebomba bupainiya pa cilonganino batwebele ukulabombela. Ba Ethel na bana besu twaleya nabo nga ca kuti ndetandalila ifilonganino ifyali mupepi na ku ng’anda. Lelo nga ndebombela ifilonganino ifyali mu mpanga sana, nelyo ukulongana kwa muputule nga kubelele mu mpanga sana, naleya neka.

Nalekabila ukupekanya bwino ifintu pa kuti ndebomba bwino imilimo yonse iyo nakwete. Naleshininkisha ukuti cila mulungu tulekwata amapepo ya lupwa. Nga nshilipo ndetandalila ifilonganino ifyabelele mu mpanga, ba Ethel  balesambilila na bana. Lelo inshita ishingi twalecitila ifintu pamo ngo lupwa. Ilingi ine na ba Ethel twaleangalila pamo na bana besu, limo twaleteya ifyangalo nelyo ukutandalilako incende ishabelele mupepi no ko twaleikala. Inshita ishingi nshalelala bwangu pa kuti mpekanye amalyashi ne fintu fimbi. Apo ba Ethel bali ngo mwanakashi uo balandapo pa Amapinda 31:15, balebuuka ku macaca pa kuti tubelengele pamo ilembo lya bushiku. Na kabili twaleliila pamo ifya kulya fya lucelo ilyo abana bashilaya ku sukulu. Ndatasha sana ukukwata umwina mwandi i uuipeelesha ukungafwa ukubomba imilimo yonse iyo Yehova ampeela!

Ine na ba Ethel twalebombesha pa kuti abana besu batemwe Yehova e lyo no mulimo wa kubila imbila nsuma. Twalefwaya abana besu abene bakaisalilepo ukutendeka ukubomba umulimo wa nshita yonse. Lyonse twalebeba ifisuma ifyaba mu mulimo wa nshita yonse. Twalebeba na pa mafya yabamo, lelo twalelanda sana pa fyo Yehova aletupaala bonse. Lyonse twaleshininkisha ukuti abana besu balesangwa sana na ba bwananyina abalebombesha mu mulimo wa kwa Lesa.

Yehova aletupekanishisha fyonse ifyo twalekabila mu lupwa lwesu. Kwena na ine wine nalebombesha pa kuti ndesakamana ulupwa. Filya nalepekanishisha limo ifyo nalekabila ilyo nali painiya waibela umushimbe, fyalilengele nasambilila ukulapekanishisha limo ifyo twalekabila. Nomba nangu twapekanya bwino, limo twalefilwa ukukwata fyonse ifyo twalekabila. Inshita shimo, ni Yehova fye e waletupeela ifyo twalekabila. Ku ca kumwenako, mu myaka ya ba 1980 na ku kutendeka kwa myaka ya ba 1990, mwali ifimfulunganya mu Suriname. Muli iyi myaka, limo calekosa ukusanga ifyo twalekabila. Lelo Yehova aletupekanishisha ifyo twalekabila.—Mat. 6:32.

Pa myaka iingi, Yehova alatusakamana kabili alatupeela ifilenga tuleba ne nsansa no kuteka umutima ku fyo tukwete. Abana besu lipaalo icine cine, kabili tulatasha pantu twalibakushishe bwino batendeka no kubombela Yehova. Twalitemwa sana ifi nabo basalilepo ukutendeka ukubomba umulimo wa nshita yonse. Ethniël na Giovanni bonse baliile kwi Isukulu lya Bakabila ba Bufumu kabili babombela pa Bethel ya mu Suriname pamo na bena mwabo.

Ba Ethel na ine nomba natukota, lelo twalitwalilila ukubombesha mu mulimo wesu uwa bupainiya bwaibela. Na kuba, twalikwata ifya kucita ifingi ica kuti na nomba nshilasambilila ukowa! Nshilanguluka nangu cimo. Nga natontonkanya pali fyonse ifyancitikila mu bumi, mona ukuti nalisalilepo bwino ukutendeka ukubombela Yehova ilyo nali umwaice.