Tinikeni pa kuti muye ku filimo

Tinikeni pa kuti mumone imitwe iilimo

Ukutula 1918 Napapita Imyaka 100

Ukutula 1918 Napapita Imyaka 100

Ulupungu lwa kwa Kalinda ulwa January 1, 1918, lwatendeke na mashiwi ya kuti: “Finshi fikacitika muli uno mwaka wa 1918?” Pali ilya nshita ninshi mu Bulaya mucili Inkondo Ikalamba, lelo ifyalecitika ilyo umwaka watendeke fyalelangilila ukuti ifintu fyali no kuwamina Abasambi ba Baibolo e lyo na bantu bonse mu calo.

ABANTU MU CALO BALELANDA PA MUTENDE

Pa 8 January mu 1918, ilyo Kateka Woodrow Wilson alelanda na ba mu kabungwe ka U.S. Congress alandile pa fintu 14 ifyo alemona ukutila kuti fyalenga kwaba “umutende.” Alandile ukuti ifyalo fitendeke ukulanshanya, ficefyeko ukupanga ifyanso, kabili alandile no kuti kube akabungwe akali no kulenga mu fyalo ifikalamba na mu finono mukabe umutende. Ifintu 14 ifyo alandilepo bali no kufibomfya pa kupanga akabungwe ka League of Nations na pa kupangana icipangano ca Treaty of Versailles, ifyali no kulenga Inkondo Ikalamba ipwe.

UKUCIMFYA ABALEKAANYA ABASAMBI BA BAIBOLO

Nangu ca kuti mu mwaka wafumineko kwali ifimfulunganya, * ifyacitike pa kukumana kwa pa mwaka ukwa ba Watch Tower Bible and Tract Society fyalangile ukuti tapali na kukokola Abasambi ba Baibolo bali no kuba no mutende.

Ilyo kwali uku kukumana pa 5 January mu 1918, abaume abengi abalebomba imilimo iikalamba abo batamfishe pa Bethel balefwaya ukuti ebo batampe ukulatungulula icilonganino. Ba Richard H. Barber abali bakangalila benda balipepele pa kwiswila ukukumana. Pa numa ya kulanda lipoti pa fyo umulimo wabombelwe umwaka wafumineko, kwali ukusala badairekita ukwa pa mwaka. Munyinefwe Barber asalile ba Joseph Rutherford e lyo na bamunyinefwe bambi 6. Lyena loya uwali ku lubali lwa balekaanya Abasambi ba Baibolo asalile abaume 7, kabili pali aba pali na balya batamfishe pa Bethel. Lelo abengi aba mu kabungwe ka Watch Tower Bible and Tract Society basontele munyinefwe Rutherford na bamunyinefwe bambi 6 abali aba cishinka ukuba badairekita.

Bamunyinefwe abengi abasangilwe kuli uku kukumana balandile ati “uku e kulongana ukwacindamisha uko basangilweko.” Na lyo line tabatwalilile ukuba ne nsansa.

IFYO ABANTU BACITILE ILYO ICITABO CA THE FINISHED MYSTERY CAFUMINE

Pa myeshi iingi, Abasambi ba Baibolo balepeela abantu icitabo ca The Finished Mystery. Ilyo abalefwaya ukusambilila babelengele icine ca mu Baibolo icali muli ici citabo balitemenwe kabili balicitilepo fimo.

Ba E. F. Crist abali bakangalila benda mu Canada balandile ukuti abaupana bamo ababelengele icitabo ca The Finished Mystery balisambilile icine mu milungu fye 5! Batile: “Aba abaupana baliipeela no mweo onse kabili balelunduluka.”

Umwaume umo uwabelengele ici icitabo, bwangu bwangu alipeeleko na banankwe pa kuti bacibelenge. Ici citabo abelengele umwali ubukombe ubusuma cintu bamulashile ilyo aleenda. Alandile ati: “Ilyo naleenda mu musebo naumfwile cimo canguma pa cipeya, naumfwile kwati ni njelwa bantoba, lelo cali citabo ca ‘The Finished Mystery.’ Nalicisendele ku ng’anda kabili nalicibelengele conse. . . . Naishileishiba ukuti shimapepo . . . e wapoosele icitabo pe windo pantu alikalipe . . . Filya acitile fyalenga nasumina ukuti abantu abasambilila icine muli ici citabo apoosele pe windo bengi ukucila abo apepesha nelyo abo acitila ifintu fimbi. . . . Ubukali bwa kwa uyu shimapepo bwalenga tulelumbanya Lesa.”

Te shimapepo fye eka akalipe. Pa 12 February mu 1918, abalashi ba calo ca Canada balibindile ici citabo pantu balelanda ukuti ifyalimo kuti fyalenga abantu baimina ubuteko kabili balakaana ukulwa inkondo. Tapakokwele na balashi ba mu calo ca United States nabo bacitile cimo cine. Ubuteko bwalitumine bamo ku kusokota mu Bethel na mu maofeshi ayali mu New York, mu Pennsylvania na mu California. Balefwaya apo bengapeelela abaletungulula icilonganino umulandu. Pa 14 March mu 1918, aba mu U.S. Department of Justice balibindile icitabo ca The Finished Mystery. Baletila ici citabo calengele abantu belalwa inkondo, kabili ukukanalwako inkondo kwali kutoba ifunde ilyalelanda pa kuba aba cishinka ku buteko.

BABAKAKA!

Pa 7 May mu 1918, aba mu Department of Justice balipokele ulusa lwa kuyaikata ba Giovanni DeCecca, ba George Fisher, ba Alexander Macmillan, ba Robert Martin, ba Frederick Robison, ba Joseph Rutherford, ba William Van Amburgh, na ba Clayton Woodworth. Babapeele umulandu wa “kulenga abantu belaumfwila abalashi, beba ne cishinka ku buteko kabili balekaana ukuba abashilika ba calo ca United States.” Batendeke ukubalubulwisha pa 3 June mu 1918, lelo tatwaletwishika no kutwishika ukuti bali no kubakaka. Mulandu nshi tushaletwishikila?

Loya wa buteko bwa United States alandile pe funde babapeelelepo umulandu ukuti “canso icibomba bwino ku kupwisha ilyashi lya bufi.” Pa 16 May mu 1918, aba mu kabungwe ka Congress balikeene ukwalulako ifunde ilyali no kulacingilila abasabankanya “ifya cine pa kuti abantu beshibe icishinka.” Pa kulanshanya balelanda sana pa citabo ca The Finished Mystery. Akabungwe ka U.S. Congress kalandile pali ici citabo ati: “Icitabo ca ‘The Finished Mystery’ caba pa fintu ifyabipisha ifisabankanya ubufi . . . Ici citabo kuti calenga abashilika basuula amafunde ya buteko kabili abantu kuti . . . balakaana ukubengisha ubushilika.”

Pa 20 June mu 1918, abo baebele ukukutika umulandu basangile bamunyinefwe 8 no mulandu muli fyonse ifyo balebatunganya. Ubushiku bwakonkelepo kapingula alipingwile aba bamunyinefwe. Atile: “Ubufi ubo aba bantu balesabankanya . . . nabubipa ukucila ne fyabipa ifyo ibumba lya bashilika abena Germany lilecita. . . . Balingile ukukandwa sana.” Pa numa ya milungu ibili, aba bamunyinefwe 8 balibakakile mu cifungo ca Federal Penitentiary mu musumba wa Atlanta mu citungu ca Georgia. Babakakile imyaka iyapusanapusana ukutendekela pali 10 ukufika kuli 20.

UMULIMO WA KUBILA IMBILA NSUMA WATWALILILA

Pali ilya nshita Abasambi ba Baibolo balebacusha nga nshi. Aba mu kabungwe ka Federal Bureau of Investigation (FBI) balifwailishe sana ifyo Abasambi ba Baibolo balecita, kabili balilembele ifintu ifingi nga nshi pa Basambi ba Baibolo. Ifyo balembele fyalelanga ukuti aba bwananyina bapampamine fye pa kutwalilila ukubila imbila nsuma.

Muli kalata iyo umukalamba wa posti ofeshi ya mu musumba wa Orlando uwa mu citungu ca Florida alembele ba FBI, atile: “Abasambi ba Baibolo baleshimikila ku ng’anda ne ng’anda mwi tauni kabili ilingi line bashimikila ubushiku. . . . Ico bafwaisha kutwalilila ukubila imbila nsuma nangu babakaanye shani.”

Umukalamba umo pa bashilika alembeele ba FBI ukubeba ifyo ba Frederick W. Franz abaishileba mwi Bumba Litungulula balecita. Alembele ati: “Ba F. W. Franz bacili balashitisha ifitabo ifingi sana ifya ‘Finished Mystery’.”

Ba Charles Fekel abaishileba mwi Bumba Litungulula, balibacushishe nga nshi. Balibekete ku balashi ba buteko pantu balepeela abantu icitabo ca The Finished Mystery kabili abalashi balemona ne fyo balelembeshanya na bantu. Balibakakile mu musumba uukalamba uwa Baltimore mu citungu ca Maryland pa mweshi umo kabili balebamona ukuti “balwani abafumine ku Austria.” Ba Fekel balishipile pa kubila imbila nsuma ku balebalubulwisha, kabili baibukishe amashiwi Paulo alandile ayaba pali 1 Abena Korinti 9:16 apatila: “Ca bulanda kuli ine nga nshibila imbila nsuma!” *

Ukulunda pa kuba abacincila mu kubila imbila nsuma, Abasambi ba Baibolo baleeba abantu ukusaina pa cipepala apo balelomba ubuteko ukuti bufumye bamunyinefwe abo bakakile mu musumba wa Atlanta. Ba Anna K. Gardner bashimike ati: “Lyonse twalecitapo fimo. Ilyo bamunyinefwe bali mu cifungo, umulimo twalebomba kweba abantu ukusaina pa cipepala. Twaleya ku ng’anda ne ng’anda. Abantu abengi nga nshi balisaine! Twaleeba abantu abo twalefwaya basainepo ukuti abo bakaka Bena Kristu ba cine kabili babafyenga fye.”

UKULONGANA KWA CITUNGU

Ilyo balecusha Abasambi ba Baibolo, kwali ukulongana kwa citungu pa miku iingi pa kuti aba bwananyina bakose mu fya kwa Lesa. Ulupungu lwa kwa Kalinda lumo lwatile: “Kwali ukulongana kwa citungu ukucila pali 40 muli uyu mwaka . . . Twalipokelele amalipoti ayasuma ayafumine kuli uku kulongana konse. Kale ukulongana kwa citungu kwalebako ilyo ulusuba luleya lulepwa lelo pali nomba kulebako cila mweshi.”

Abalefwaya ukusambilila balekutika imbila nsuma. Pa kulongana kwa citungu ukwaliko mu musumba wa Cleveland mu citungu ca Ohio, abantu nalimo 1,200 e basangilweko kabili abali 42 balibatishiwe. Pali aba pali na kalumendo “akasambilile pali Lesa kabili akaipeele kuli ena ica kuti abakalamba abengi abashaipeele balyumfwile insoni.”

FINSHI FIMBI ABA BWANANYINA BACITILE?

Ilyo umwaka wa 1918 waleya ulepwa, Abasambi ba Baibolo tabaishibe ifyali no kucitika ku ntanshi. Ifikuulwa fimo ifyali mwi tauni lya Brooklyn balifishitishe, kabili amaofeshi yakalamba nomba yali mu musumba wa Pittsburgh, mu citungu ca Pennsylvania. Ilyo bamunyinefwe abaletungulula bali mu cifungo, bamunyinefwe bambi balipekenye ukuti kukabe ukukumana kwa pa mwaka pa 4 January mu 1919. Finshi fyali no kucitika?

Bamunyinefwe balebombesha. Balicetekele nga nshi ukuti ifintu fyali no kuwama ica kuti basalile amashiwi yaba pali Esaya 54:17 ukuba ilembo lya mwaka wa 1919 ayatila: “Icanso conse ico bakupangila tacakabombe.” Baliipekenye pa kuti bamone ukwaluka ukwali no kucitika bwangu ukwali no kukosha icitetekelo cabo kabili ukwali no kulenga bakabombeshe mu mulimo uukalamba uwali ku ntanshi.

^ para. 6 Moneni icipande citila “Papita Imyaka 100 Ukutula mu 1917” mu citabo ca Ilyashi lya Nte sha kwa Yehova ica mu 2017, amabu. 172-176.

^ para. 22 Kuti mwabelenga ilyashi pali ba Charles Fekel mu cipande caleti, “Joys Through Perseverance in Good Work,” mu Ulupungu lwa kwa Kalinda ulwa mu ciNgeleshi ulwa March 1, 1969.