1. Bushe umuntu uwa luse aba shani, kabili lyashi nshi ilya mu Baibolo ililanda pa muntu uwali no luse?

BUSHE umuntu wa luse aba shani? Nalimo kuti mwatontonkanya pa muntu uwaba ne nkumbu, uwa cikuuku kabili kapekape. Na kabili nalimo kuti mwatontonkanya pa lyashi lya mwina Samaria musuma uo Yesu alandilepo. Uyu mwina Samaria ‘aumfwilile uluse’ umuYuda uo ifipondo fyapumine. Apo uyu mwina Samaria ‘alyumfwilile umuYuda’ uluse, alimutenseshe. (Luka 10:29-37) Ici cilangililo ciletusambilisha imibele iisuma iyo Lesa akwata, e kutila uluse. Lesa wa luse pantu alitutemwa, kabili cila bushiku alatulanga uluse mu nshila ishalekanalekana.

2. Ni nshila nshi na imbi iyo umuntu engalangilamo ukuti wa luse?

² Kwaliba inshila na imbi iyo umuntu engalangilamo ukuti wa luse. Umuntu uwa luse inshita shimo takanda umuntu uulingile ukukandwa. Ifi fine e fyo Yehova aba, alalanga sana uluse kuli ifwe. Uwaimbile amalumbo atile: “Taacita kuli ifwe ukulingana ne membu shesu.” (Amalu. 103:10) Lelo inshita shimo, Yehova alasalapula umuntu uucitile ulubembu.

3. Mepusho nshi twalalandapo muli cino cipande?

³ Muli cino cipande, twala-asuka amepusho yatatu: Mulandu nshi Yehova alangila uluse ku bantu? Bushe ukusalapula no luse fya-ampana shani? Kabili finshi fingatwafwa ukuba no luse ku bantu? Icebo ca kwa Lesa Baibolo cala-asuka aya mepusho.

4. Mulandu nshi Yehova omfwila abantu uluse?

⁴ Yehova alatumfwila uluse pantu alitutemwa. Umutumwa Paulo alembele ukuti Lesa ‘alikwatisha uluse.’ Ilyo Paulo alandile aya mashiwi, alelanda pa luse lwa kwa Lesa ulo alanga Abena Kristu basubwa abashapwililika pa kubapeela isubilo lya kwikala ku  muulu. (Efes. 2:4-7) Na lyo line, Yehova talanga fye uluse ku Bena Kristu basubwa. Davidi uwaimbileko amalumbo atile: “Yehova musuma kuli bonse, no luse lwakwe lwaba pali fyonse ifyo abumba.” (Amalu. 145:9) Apo Yehova alitemwa abantu, alabomfwila uluse nga amona ukuti nacilinga ukucita ifyo.

5. Cinshi calengele Yesu eshibe ukuti Yehova aliba sana no luse?

⁵ Uwaishiba sana ifyo Yehova alanga uluse ni Yesu Umwana wakwe. Ilyo Yesu talaisa pano isonde, ali pamo na Yehova ku muulu pa myaka iminshipendwa. (Amapi. 8:30, 31) Pa miku iingi Yesu alemona uko Wishi Yehova aleumfwila abantu ababembu uluse. (Amalu. 78:37-42) Ilyo Yesu alesambilisha abantu, alelandapo sana pali iyi imibele iisuma iyo Wishi akwata.

6. Cilangililo nshi Yesu alandile pa kulangilila ukuti Wishi aliba no luse?

⁶ Nga fintu twasambilile mu cipande cafumineko, Yesu alandile icilangililo ca mwana wapondweke pa kutwafwa ukumfwikisha ifyo Yehova atulanga uluse pa mulandu wa kuti alitutemwa. Ulya mwana alifumine pa ng’anda kabili “aileonaula icuma cakwe ku mikalile yabipa.” (Luka 15:13) Ilyo papitile inshita, alilapiile aleka no kucita ifyabipa ifyo alecita kabili alibwelelemo kuli wishi. Bushe wishi acitile shani ilyo amumwene? Yesu atile: “Ilyo [umwana] acili ukutali, wishi alimumwene kabili aumfwile uluse, kabili alimubutukile no kuwila pa mukoshi wakwe no kumutomona.” Wishi taebele umwana wakwe amashiwi ayabi, lelo alimumfwilile uluse no kumwelela kabili alimupokelele. Ulya mwana wapondweke alicitile imembu ishikalamba, lelo pa mulandu wa kuti alilapiile wishi alimubelele uluse. Muli ici cilangililo, wishi e mininako Yehova. Kanshi muli ici cilangililo Yesu alefwaya ukutusambilisha ukuti Yehova alafwaisha ukwelela abantu abalapila ukufuma pa nshi ya mutima.—Luka 15:17-24.

7. Bushe ifyo Yehova alanga uluse filanga shani ukuti alikwatisha amano?

⁷ Yehova aliba no luse pantu alikwatisha amano. Fyonse ifyo Yehova apingulapo ukucita filawamina ifibumbwa fyakwe. Baibolo ilanda ukuti “amano ayafuma ku muulu . . . yalenga umuntu ukuba . . . uwa luse sana kabili yamulenga ukuba ne fisabo ifisuma.” (Yako. 3:17) Nga filya fine umufyashi uwatemwa abana bakwe aba, Yehova na o alishiba ukuti ababomfi bakwe balamwenamo sana nga alebomfwila uluse. (Amalu. 103:13; Esa. 49:15) Apo Yehova alikwata uluse, ababomfi bakwe nangu ca kuti tabapwililika balicetekela ukuti ifintu fikawama ku ntanshi. Kanshi ifi Yehova akwatisha amano  alomfwila ababomfi bakwe uluse nga namona ukuti nacilinga ukubomfwila uluse. Na lyo line, te lyonse Yehova omfwila abantu uluse. Na kabili amano ya kwa Yehova tayalenga aumfwila umuntu uluse nga ca kutila ukucita ifyo kuti kwalenga atekelesha ulubembu ulo umuntu acitile.

8. Finshi ificitikila abacita imembu abashilapila, kabili mulandu nshi ukucitila ifi kwacindamina?

⁸ Tutile umubomfi wa kwa Yehova asalapo ukuba ne mibele yabipa. Finshi twingacita? Yehova ebele umutumwa Paulo ukulemba ukuti “mwila-ampana” nankwe. (1 Kor. 5:11) Abacita imembu abashilapila balatamfiwa mu cilonganino. Ukutamfya umuntu mu cilonganino kwalicindama, pantu kulalenga aba mu cilonganino ukukana-ambula imibele yabipa kabili kulangilila fye ukuti Yehova wa mushilo. Nomba bamo batontonkanya ukuti umuntu nga atamfiwa mu cilonganino ninshi Yehova tamumfwilile uluse. Bushe ifyo fya cine? Natumone ifyo Baibolo ilanda.

9-10. Ukulingana na mashiwi yaba pa AbaHebere 12:5, 6, mulandu nshi twingalandila ukuti ukutamfya umuntu mu cilonganino kulanga uluse kuli ena? Langilileni.

⁹ Nga ca kuti tuli pa kulongana e lyo babilisha ukuti lupwa lwesu nelyo cibusa wesu “te Nte ya kwa Yehova,” tulomfwa sana ubulanda. Kuti twatendeka ukutwishika nga ca kuti nabacita fye bwino ukutamfya lupwa lwesu nelyo cibusa mu cilonganino. Bushe ca cine ukuti umuntu nga bamutamfya mu cilonganino ninshi nabamumfwila uluse? Ee ca cine. Nga ca kuti twakaana ukusalapula umuntu uulufyenye, ninshi tulemulanga ukuti tatwamutemwa kabili tatwakwata uluse. (Amapi. 13:24) Bushe umuntu nga bamutamfya mu cilonganino kuti calenga alapila no kwalula imibele yakwe? Ee. Aba bwananyina abengi abalecita imembu ishikalamba batile filya babatamfishe mu cilonganino fyalibafwile. Fyalilengele bailuka ukuti balilufyenye, e ico balilapiile no kubwelela kuli Yehova.—Belengeni AbaHebere 12:5, 6.

¹⁰ Natulangilile. Tutile kacema amona ukuti impaanga yakwe imo nailwala. Ailuka ukuti pa kuti impaanga ipole, afwile ukuifumya mu mukuni no kuibika yeka. Impaanga mu cifyalilwa shalitemwa ukuba pa shinankwe. E ico impaanga nga baifumya pa shinankwe ilomfwa ububi. Bushe kuti twatila kacema munkalwe nga afumya impaanga imo pa shinankwe no kuibika yeka pa kuti ipole? Awe nakalya. Kacema naishiba ukuti nga aleka ilya impaanga iilwele ukuba pamo ne shinankwe, kuti ya-ambukisha ishinankwe ubulwele. E ico ukubika impaanga yeka kuti kwacingilila ishinankwe pa kuti shi ambula ubulwele.—Linganyeniko Ubwina Lebi 13:3, 4.

11. (a) Mulandu nshi twingalandila ukuti umuntu uwatamfiwa aba kwati ni mpaanga iyalwala? (b) Finshi abatamfiwa bafwile ukulacita, kabili baeluda kuti babafwa shani?

¹¹ Kuti twalinganya Umwina Kristu uwatamfiwa ku mpaanga iilwele. Na o aba fye kwati alilwala pantu bucibusa bwakwe na Yehova bwalipwa. (Yako. 5:14) Nga filya fine umuntu uulwele ubulwele ubwambukila engambukishako bambi, e fyo no muntu uo bucibusa bwakwe na Yehova bwapwa engalenga bambi baba ne mibele yabipa. E co calicindama sana inshita shimo ukutamfya umuntu mu cilonganino. Ukutamfya umuntu kulangilila ukuti Yehova alitemwa aba mu cilonganino, kabili kulafwa no muntu uo batamfishe ukwishiba ukuti ifyo acitile fyalibipile kabili kuti kwalenga alapila. Nangu ca kuti alitamfiwa, afwile ukulalongana pa kuti alesambilila ifingalenga icitetekelo cakwe cakosa na kabili. Afwile ukulapokako impapulo isha kubelenga no kuisambilisha, e lyo no kutamba JW Broadcasting^®. Baeluda nga bamona ukuti natendeke ukwaluka, mu nshita mu nshita kuti balemufundako  pa fingamwafwa ukuba cibusa wa kwa Yehova na kabili, pa kuti abwele mu cilonganino. *

12. Bushe baeluda kuti balanga shani ukuti balitemwa kabili baleumfwila uluse uwacita ulubembu lelo uushilapiile?

¹² Calicindama ukwishiba ukuti abacita imembu abashilapila e batamfiwa fye mu cilonganino. Baeluda balishiba ukuti bafwile ukutontonkanyapo sana ilyo bashilapingulapo ukutamfya umuntu mu cilonganino. Balishiba ukuti Yehova alasalapula “ukusalapula kwalinga,” kabili ifi fine e fyo afwaya na baeluda balecita. (Yer. 30:11) Baeluda balitemwa aba bwananyina, kabili balesha na maka ukukanacita ifintu ifingalenga bucibusa bwa ba bwananyina na Yehova bwapwa. Na lyo line, inshita shimo baeluda balatamfya umuntu uwacita ulubembu uushilapile mu cilonganino, pa kulanga ukuti baliba no kutemwa kabili baliba no luse.

13. Mulandu nshi balingiile ukutamfisha Umwina Kristu umo uwali mu Korinti?

¹³ Natumone ifyo umutumwa Paulo acitile ilyo kwali umuntu uwacitile ulubembu ulukalamba lelo uushalapiile. Uyu Mwina Kristu uwaleikala mu Korinti alecita ubulalelale no mukashi wa kwa wishi. Ili lyali lishiku! Umutumwa Paulo alishibe ukutila Yehova aebele abena Israele ukuti: “Umwaume uwasendama na muka wishi ninshi naseebanya wishi. Ukwipaiwa bakepaiwe bonse babili.” (Lebi 20:11) Umutumwa Paulo taebele aba mu cilonganino ukuti bamwipaye. Lelo abebele ukuti uyu muntu afwile ukutamfiwa. Ifyo uyu mwaume acitile fyalilengele bamo mu cilonganino balamona ukuti ifyo acitile te lubembu ulukalamba sana.—1 Kor. 5:1, 2, 13.

14. Ukulingana na mashiwi yaba pali 2 Abena Korinti 2:5-8, 11, bushe Paulo alangile shani uluse ku mwaume uwatamfiwe mu Korinti, kabili mulandu nshi amumfwilile uluse?

¹⁴ Ilyo papitile inshita, umutumwa Paulo aishileishiba ukuti ulya mwaume alyalwike kabili alilapiile icine cine! Nangu ca kuti ulya mwaume aliseebenye icilonganino, Paulo aebele baeluda ukuti ‘talefwaya ukukosha umulandu.’ Abebele ukuti: “Mumubelele fye uluse no kumusansamusha.” Umulandu Paulo abebele ifi wa kuti: “Epali uwaba ifi afwa ku cikonko.” Paulo alyumfwilile uluse ulya mwaume uwalapiile, kabili talefwaya ukuti ulya mwaume atwalilile ukuba no bulanda pa fyo acitile ica kuti aleka no kulomba ukuti Lesa amweleele.—Belengeni 2 Abena Korinti 2:5-8, 11.

15. Bushe baeluda kuti basalapula shani umuntu e lyo no kumulanga uluse pa nshita imo ine?

 ¹⁵ Nga filya fine Yehova aba, baeluda nabo balafwaya ukuba no luse. Nga ca kuti umuntu uulufyenye alekabila ukusalapulwa balamusalapula. Na lyo line, balamulanga uluse nga nacilinga. Nga ca kuti baeluda tabalesalapula umuntu uwacita ulubembu ninshi tababa no luse, lelo baletekelesha ulubembu. Nomba bushe ni baeluda fye e bafwile ukuba no luse?

16. Ukulingana na Amapinda 21:13, finshi Yehova acita ku bashumfwila abanabo uluse?

¹⁶ Abena Kristu bonse balafwaya ukuba no luse nga filya Yehova aba. Mulandu nshi? Umulandu umo wa kuti Yehova te kuti akutike kwi pepo lya muntu uushumfwila bambi uluse. (Belengeni Amapinda 21:13.) Takwaba nangu umo uushifwaya ukuti Yehova alekutika amapepo yakwe. E mulandu wine twesesha apapela amaka yesu ukuba no luse. Tulingile ukulaitemenwa ukukutika ku wa bwananyina nga ali na mafya, kabili lyonse tulingile ukulaiteyanya ukukutika “ku kuilishanya kwa mulanda.” Na kabili tulebukisha ifyo Baibolo ilanda, itila: “Uushaba na luse akapingulwa ukwabula uluse.” (Yako. 2:13) Nga tuleibukisha umulandu tufwaila baletumfwila uluse, na ifwe twakulaumfwila abantu uluse. Tufwile ukulalanga uluse, maka maka ku muntu uwatamfiwe lelo uwabwela mu cilonganino.

17. Bushe Imfumu Davidi yalangile shani ukuti yali no luse?

¹⁷ Mu Baibolo mwaliba abantu abali no luse e lyo na bashali no luse abo twingasambililako. Natulandeko pa Mfumu Davidi. Ilingi aleumfwila abantu uluse. Nangu ca kuti Imfumu Shauli yalefwaya ukumwipaya, Davidi alitwalilile ukulanga uluse kuli iyi imfumu iyo Lesa asontele. Taeseshe ukulandula nelyo ukufwaya ukwipaya imfumu.—1 Sam. 24:9-12, 18, 19.

18-19. Finshi fimo ifyacitike ifilangilila ukuti Davidi tali no luse?

¹⁸ Na lyo line, te lyonse Davidi aleba no luse. Ku ca kumwenako, Nabali uwali icinangwa alilandile amashiwi ayabipa kuli Davidi kabili alitanine Davidi na baume bakwe ifya kulya. Ici calengele ukuti Davidi afulwe sana kabili alefwaya no kwipaya Nabali na bonse abaume aba mu ng’anda yakwe. Nomba Abigaili umukashi wa kwa Nabali ali ne cikuuku kabili ali uwatekanya. E ico bwangu bwangu atwalile Davidi na baume bakwe ifya kulya. Ici calengele Davidi e ipaya Nabali na baume ba mu ng’and yakwe.—1 Sam. 25:9-22, 32-35.

¹⁹ Inshita imbi, Kasesema Natani aebele Davidi ukuti kwali umuntu umo umukankaala uwaibile akana ka mpaanga aka mwina mupalamano wakwe uwali umupiina. Davidi alikalipe no kulanda ukuti: “Na pali Yehova, umuntu uwacita ico afwile ukufwa!” (2 Sam. 12:1-6) Davidi alishibe amafunde ya kwa Mose. Alishibe ukuti umuntu uwaiba impaanga imo alingile ukubwesha impaanga 4. (Ukufu. 22:1) Kanshi Davidi tali na luse filya alandile ukuti uwaibile impaanga alingile ukufwa. Natani abomfeshe fye ici cilangililo ku kwafwa Davidi ukwishiba ukuti alicitile imembu ishabipisha, ishacilile na pa kwiba impaanga! Yehova ali sana no luse kuli Davidi,  nomba Davidi talangile uluse kuli ulya uwaibile impaanga mu cilangililo ico Natani alandile.—2 Sam. 12:7-13.

20. Finshi twingasambilila ku fyo Davidi acitile?

²⁰ Ilyo Davidi akalipe sana apingwile ukuti Nabali na baume bakwe bonse balingile ukufwa. Kabili ilyo papitile inshita, apingwile ukuti ulya mukankaala uo Natani alandilepo mu cilangililo afwile ukufwa. Davidi ali muntu uwa cikuuku. Nomba mulandu nshi alandile ukuti ulya uwaibile impaanga afwile ukufwa? Natulande pa fyacitike kuli Davidi e lyo ne fyo aleumfwa. Pali iyi nshita kampingu yalemucusha. Umuntu nga talepingula bwino abantu bambi cilangililo ca kuti bucibusa bwakwe na Yehova tabuli bwino. Yesu asokele abasambi bakwe ukuti: “Mwilapingula bambi pa kuti na imwe bemupingula; pantu ifyo mupingula bambi e fyo na imwe bakamupingula.” (Mat. 7:1, 2) E ico kanshi twilapingula abantu bambi bubi bubi, lelo ‘tuleba sana no luse’ nge fyo Lesa wesu aba.

21-22. Finshi fimo ifyo twingacita pa kulanga ukuti tuli ba luse?

²¹ Nga ca kuti twaliba no luse, tatwakulapelela fye pa kumfwila abantu uluse, lelo tukalafwaisha no kubafwa. Na kuba umuntu uwa luse alacitapo fimo pa kuti afwe abantu. E ico bonse tufwile ukwishiba abantu abalekabila ukubafwa mu lupwa lwesu, mu cilonganino, e lyo na bo twaba nabo ku ncende twikala. Fingi ifyo twingacitila abantu pa kulanga ukuti twaliba no luse! Nga ca kuti kuli bamo abalekabila ukubasansamusha, kuti twabacitilako fimo pamo nga ukubapeelako ifya kulya, nelyo ukubabombelako imilimo imo. Nga ca kuti Umwina Kristu e lyo abweshiwe mu cilonganino kabili alekabila ifibusa ifisuma ifingalamukoselesha, kuti cawama nga twaba ifibusa no yo muntu. Na kabili kuti tulebila ku bantu imbila nsuma iingabasansamusha. Ukubila imbila nsuma kwaba pa fintu ifisuma ifyo twingalangilamo ukuti twaliba no luse ku bantu bonse.—Yobo 29:12, 13; Rom. 10:14, 15; Yako. 1:27.

²² Nga ca kuti natubika amano ku fyo abantu balekabila, tukasanga ukuti fingi ifyo twingabacitila pa kubalanga ukuti twaliba no luse. Shifwe wa ku muulu “uwakwatisha uluse” alasekelela sana nga ca kuti na ifwe tulelanga uluse kuli bambi.