Baali muli bunkole pa numa ya mwaka wa 100, kabili balubwike mu 1919. Cinshi twayalwila ifyo twaishibe kale?

Kwaliba ubushininkisho ubwingi ubulanga ukuti Abena Kristu basubwa balubwilwe muli Babiloni Mukalamba mu 1919, kabili ukutula ulya mwaka abasubwa balalonganikwa mu cilonganino casanguluka. Tontonkanyeni pali ci: Ilyo fye Ubufumu bwa kwa Lesa bwatendeke ukuteka ku muulu mu 1914, abantu ba kwa Lesa balyeshiwe kabili panono panono Lesa alebasangulula ku mipepele ya bufi. * (Moneni futunoti.) (Malaki 3:1-4) Pa numa, mu 1919, Yesu alisontele “umusha wa cishinka kabili uwashilimuka” uwa kupeela abantu ba kwa Lesa abo asangulwile ‘ifya kulya pa nshita yalinga.’ (Mateo 24:45-47) Mu mwaka umo wine, abantu ba kwa Lesa balilubwilwe ukufuma muli bunkole bwa mampalanya muli Babiloni Mukalamba. (Ukusokolola 18:4) Nomba ni lilali abantu ba kwa Lesa bali bankole?

Kale twalondolwele ukuti abantu ba kwa Lesa baali bankole muli Babiloni Mukalamba pa nshita fye iinono ukutendeka mu 1918. Ulupungu lwa kwa Kalinda ulwa March 15, 1992 lwalandile ukuti, nga filya fine abena Israele baali bankole mu Babiloni, e fyo na babomfi ba kwa Yehova baali bankole muli Babiloni Mukalamba mu 1918. Lelo ifyo twafwailisha filanga ukuti abantu ba kwa Lesa baali bankole imyaka iingi ninshi no mwaka wa 1918 taulafika.

Ukusesema ukwaba muli Esekiele 37:1-14 kulanga ukuti abantu ba kwa Lesa baali no kuba bankole, kabili pa numa bali no kulubulwa. Lesa alangile kasesema Esekiele icimonwa ca mpanga iyabatama umwali amafupa ayengi nga nshi. Lyena Yehova alandile ati: “Aya mafupa e ba mu ng’anda ya kwa Israele bonse.” (Icikomo 11) Aya mashiwi yalelosha ku luko lwa bena Israele, e lyo pa numa yali no kulosha kuli “Israele wa kwa Lesa,” e kutila abasubwa. (Abena Galatia 6:16; Imilimo 3:21) Mu cimonwa amafupa yaishileba no mweo no kuba ibumba lya bashilika ilikalamba nga nshi. Aya mashiwi yalondolola ifyo abantu ba kwa Lesa balubwilwe ukufuma muli Babiloni Mukalamba mu  1919. Lelo bushe uku ukusesema kulanga shani ukuti abantu ba kwa Lesa bali bankole pa nshita iikalamba?

 Ica kubalilapo ca kuti, amafupa ya bantu abafwa ayo Esekiele amwene “yalyumine sana.” (Esekiele 37:2, 11) Ici calolele mu kuti palipitile inshita iikalamba sana ukutula apo aba bantu bafwiliile. Icalenga bubili ca kuti, mu cimonwa Esekiele amwene, abafwile tabaishileba aba mweo apo pene fye, lelo baile baleba no mweo panono panono. Esekiele aumfwile “icongo, kabili kwali ukukolonkonta, na mafupa yatampile ukulundana, ifupa kwi fupa libiye.” Lyena amwene pa mafupa paba “imishipa no munofu.” Icakonkelepo, inkanda yalifimbile pa minofu. Pa numa, “umwela waingile muli bena, na bo bali no mweo.” Ilyo abafwile baishileba no mweo, Yehova abapeele icalo ca kwikalamo. Pafwile palipitile inshita pa kuti fyonse ifi ficitike.—Esekiele 37:7-10, 14.

Nga fintu Esekiele aseseme, abena Israele bali muli bunkole pa nshita iitali. Baali bankole ukutula mu mwaka wa 740 ninshi Kristu talaisa pano calo, ilyo imikowa 10 iya bena Israele, e kutila ubufumu bwa ku kapinda ka ku kuso bwasendelwe muli bunkole. Pa numa, mu mwaka wa 607 ninshi Kristu talaisa pano calo, abena Babiloni balyonawile umusumba wa Yerusalemu kabili imikowa ibili iya bena Israele, e kutila ubufumu bwa ku kapinda ka ku kulyo ubwa baYuda bwalisendelwe muli bunkole. Lyena mu 537, abena Israele balilubwilwe muli bunkole, kabili abaYuda abanono balibwelele ku Yerusalemu ku kukuula cipya cipya itempele no kutendeka ukupepa Yehova na kabili.

Ifi fyonse twalandapo filelanga ukuti Abena Kristu basubwa bafwile baali bankole muli Babiloni Mukalamba pa myaka iingi, te kutendeka fye mu mwaka wa  1918 ukushinta mu 1919. Yesu na o alilandilepo pali iyi nshita iikalamba iyo Abena Kristu baali no kuba muli bunkole, alandile ukuti ifyani, e kutila Abena Kristu babufi, baali no kukulila pamo na “bana ba bufumu,” e kutila ingano. (Mateo 13:36-43) Pali iyi nshita, kwali fye Abena Kristu ba cine abanono. Abengi abaletila Bena Kristu batendeke ukusumina mu fisambilisho fya bufi kabili baishileba abasangu. E mulandu wine twingalandila ukuti icilonganino ca Bena Kristu cali muli bunkole muli Babiloni Mukalamba. Ubu bunkole bwatendeke pa numa ya mwaka wa 100, kabili bwalitwalilile mpaka ilyo Lesa asangulwile itempele lyakwe ilya mampalanya mu nshita ya ku mpela.—Imilimo 20:29, 30; 2 Abena Tesalonika 2:3, 6; 1 Yohane 2:18, 19.

Muli iyi imyaka yonse, intungulushi sha mapepo na bakateka balefwaya ukuti abantu balekonka fye fyonse ifyo babeba. Ku ca kumwenako, tabasuminishe abantu ukukwata Baibolo nelyo fye ukulaibelenga mu lulimi bengomfwa. Bamo abo balesanga balebelenga Baibolo balebocela pa cimuti. Abalekaana ifyo intungulushi sha mapepo shalesambilisha  balebacusha nga nshi. Calikosele sana ku muntu ukusambilila icine, nelyo ukusambilishako bambi.

Cimbi ico tusambilila ku cimonwa ca kwa Esekiele ca kutila, abantu ba kwa Lesa balishileba no mweo kabili balubwilwe ku mipepele ya bufi panono panono. Ni lilali balubwilwe, kabili balubwilwe shani? Mu cimonwa Esekiele aumfwile amafupa yatendeka “ukukolonkonta.” Ici congo catendeke imyaka iingi ilyo inshiku sha kulekelesha tashilatendeka. Muli iyi myaka, kwali bamo abali ne cishinka abalefwaya ukwishiba icine no kulabombela Lesa nangu ca kuti kwali ifisambilisho fya bufi ifingi. Balesambilila Baibolo kabili baleesha apapelele amaka yabo ukulashimikilako abantu ifyo balesambilila. Bambi nabo balibombeshe ukupilibula Baibolo mu ndimi isho abantu baleumfwa.

Ku kupwa kwa myaka ya ba 1800, cali kwati iminofu ne nkanda fyatendeka ukuba ku mafupa, pantu munyinefwe Charles Taze Russel ne fibusa fyakwe baleesha na maka pa kuti beshibe icine ica mu Baibolo e lyo no kulabombela Yehova. Na kabili balesambilishako na bambi icine ukubomfya magazini ya Zion’s Watch Tower e lyo ne mpapulo shimbi. Mu 1914 batendeke ukutambisha abantu “Photo-Drama of Creation.” Lyena mu  1917 icitabo ca The Finished Mystery calyafwile abantu ba kwa Yehova ukuba ne citetekelo icakosa. Na mukulekelesha, mu 1919, cali kwati abantu ba kwa Lesa baba no mweo kabili babapeela ne calo cipya. Ukutula ulya mwaka, ababa ne subilo lya kwisaikala pano isonde umuyayaya baliilunda ku basubwa. Bonse bapepela Yehova capamo kabili bonse baba nge “bumba lya bashilika ilikulu nga nshi.”—Esekiele 37:10; Sekaria 8:20-23. *—Moneni futunoti.

Kanshi twamona ukuti abantu ba kwa Lesa baali bankole mu Babiloni Mukalamba pa numa ya mwaka wa 100. Pa numa ya uyu mwaka, abantu abengi balisangwike abasangu pantu balikeene icine no kusumina mu fisambilisho fya bufi ifya mu mipepele. Pa myaka iingi, calyafishe ku bantu ba kwa Lesa ukubombela Yehova nga filya fine cayafishe ku bena Israele ilyo baali muli bunkole. Lelo muno nshiku, imbila nsuma ilebilwa ku bantu bonse. Twaliba ne nsansa nga nshi pa kulaikala mu nshita ilyo “abashilimuka bakabalika”! Kanshi abengi nomba ‘balaisangulula,’ ‘balalopololwa,’ kabili balesa mu kupepa kwa cine!—Daniele 12:3, 10.

Tatwaishiba bwino bwino nga ca kuti Satana alitwele Yesu pa muulu we tempele nelyo nga amulangile fye itempele mu cimonwa.

Mateo na Luka abalembeleko Baibolo balilemba ifyacitike. Mateo alembele ati: ‘Satana Kaseebanya atwele Yesu’ mu Yerusalemu kabili “amwimike pa muulu wa cibumba ce tempele,” e kutila apasanseme sana. (Mateo 4:5) Luka na o alembele ati, Satana Kaseebanya “amutwele mu Yerusalemu no kumwimika pa muulu wa cibumba ce tempele.”—Luka 4:9.

Kale, mu mpapulo shesu twalembele ukuti ilyo Satana aeseshe Yesu nalimo tamutwele pe tempele lya cine cine. Ulupungu lwa kwa Kalinda ulwa March  1, 1961, lwalondolwele ukuti Satana tatwele Yesu pe tempele lya cine cine nga filya fine ashamutwele pa lupili ulutali sana ku kumulanga amabufumu yonse aya pano calo. Ulu Ulupungu lwa kwa Kalinda lwalandile ukuti takwaba ulupili ulutali sana ulo umuntu enganinapo no kumona amabufumu yonse aya pano calo. Lelo ifipande fyafumine pa numa mu Ulupungu lwa kwa Kalinda fyalandile ukuti nga ca kuti Yesu alitolweke ukufuma pe tempele, nga alifwile.

Abantu bamo balanda ukuti apo Yesu tali mwina Lebi, nga tabamusuminishe ukwiminina pa muulu we tempele. E ico balanda ukuti Satana afwile aeseshe Yesu mu cimonwa. Imyaka iingi ku numa, Esekiele balimutwele pe tempele mu cimonwa.—Esekiele 8:3, 7-10; 11:1, 24; 37:1, 2.

Nga ca kuti Yesu bamulangile fye itempele mu cimonwa, bamo nalimo kuti batontonkanya ukuti:

• Bushe Yesu kuti atunkwa shani ukutoloka ukufuma pe tempele?

• Inshita imbi ilyo Satana atunkile Yesu, amwebele ukuti asangushe amabwe ukuba umukate, kabili pa nshita imbi Satana aebele Yesu ukuti amupepe. Kanshi Satana afwile atwele Yesu pe tempele lya cine cine no kumweba ukuti atolokele pa nshi!

Nomba nga ca kuti Satana alitwele Yesu pe tempele lya cine cine, bambi nabo kuti batontonkanya ukuti:

• Bushe Yesu tatobele Ifunde pa kwiminina pa muulu we tempele apo tali mwina Lebi?

• Bushe Yesu aendele shani ukufumu mu matololo ukuya ku Yerusalemu?

Natulande pa fyebo na fimbi ifingatwafwa ukwasuka aya amepusho ayakulekelesha yabili.

Uwasambilila sana D. A. Carson alembele ukuti ishiwi lya ciGriki ilyo bapilibula ukuti “itempele” muli Mateo na Luka nalimo lilosha kwi tempele lyonse fye, te ku miputule ya mushilo iye tempele umwaleingila fye abena Lebi. Ulubali lwa ku kapinda ka ku kulyo ake tempele, kwali umutenge uwabatama uwasanswike pa mitenge yonse iye ­tempele. Pali uyu mutenge nalimo e po Satana atwele Yesu. Ukufuma pali uyu mutenge ukufika pa nshi ya mupokapoka wa Kidrone pali amamita nalimo 140. Kalemba wa lyashi lya kale Josephus alandile ukuti ukufuma pa mutenge ukufika pa nshi palilepele sana ica kuti umuntu nga aiminina pa mutenge e lyo alolesha pa nshi, kuti “aumfwa ulunshingwa.” Kanshi nangu ca kuti Yesu tali umwina Lebi, nga alininine pa mutenge we tempele, kabili takwali uwali no kumupeela umulandu.

Nomba Yesu aendele shani ukufuma mu matololo ukuya kwi tempele mu Yerusalemu? Tatwaishiba bwino. Baibolo yalanda fye ukuti Yesu balimutwele ku Yerusalemu. Tayalanda ifyo apo Yesu aali palepele ukufika ku Yerusalemu, kabili tayalanda ne fyo inshita Satana atunkile Yesu yalepele. Kanshi Yesu nalimo alile ku Yerusalemu nangu ca kuti pafwile palipitile inshita pa kuti afike.

Ilyo Satana alangile Yesu “amabufumu yonse aya pano calo,” nalimo amulangile mu cimonwa, pantu nangu umuntu anine pa lupili ulwalepa shani te kuti amone amabufumu yonse aya pano calo. Ifi Satana acitile kuti twafipashanya ku fyo mwingatambisha umuntu filimu, umo balanga incende shalekanalekana isha pano calo. Satana nalimo abomfeshe icimonwa pa kulanga Yesu amabufumu ya pano calo, lelo ico alefwaya ca kuti Yesu amufukamine no kumupepa. (Mateo 4:8, 9) Kanshi ilyo Satana atwele Yesu pa muulu we tempele, ico alefwaya ca kuti Yesu aipaye. Yesu alikeene. Satana nga abomfeshe icimonwa pa kutunka Yesu, bushe filya amwebele ukuti atolokele pa nshi nga bwali bwesho?

Kanshi nalimo Yesu alile ku Yerusalemu no kuyaiminina pa muulu we tempele apasanswike sana. Kwena nga filya tulandile pa ntendekelo ya cino cipande, tatwaishiba bwino bwino nga ca kuti Satana alitwele Yesu pa muulu we tempele nelyo nga amulangile fye itempele mu cimonwa. Lelo ico twaishiba ca kuti Satana alyeseshe Yesu, lelo pa miku yonse iyo Satana amweseshe, Yesu alikeene ukucita icalubana.