Ilyo imyaka ya ba 1940 yaletendeka, abafyashi bandi balitendeke ukusambilila Baibolo ne Nte sha kwa Yehova lelo tabatwalilile ukusambilila. Nangu ca kuti balilekele ukusambilila, bamayo bena balepokako Ulupungu lwa kwa Kalinda na Loleni!. Mu 1950 kwali ukulongana kwa citungu ukwa bafuma ku fyalo ifingi mu musumba wa New York City, kabili ulupwa lwesu lwaliile kuli uku kulongana.

Ilyo papitile inshita, munyinefwe Lawrence Jeffries alitendeke ukulaisa mu kubila imbila nsuma pa ng’anda pa mwesu. Ba Jeffries balefwaisha ukunsambilisha icine. Pa kubala, nalemona kwati ba Nte balelufyanya, ifi bashalefwaya ukuitumpa mu fikansa fya calo e lyo no kulwa inkondo. Nale-eba munyinefwe Jeffries ukuti nga ca kuti abantu bonse mu America balekaana ukuya mu kulwa inkondo, abalwani besu kuti batusansa no kutupoka icalo cesu. Munyinefwe Jeffries anjebele ukuti: “Bushe ulemona Yehova kuti acita shani, nga ca kuti mu America abantu bonse ni Nte sha kwa Yehova, e lyo abalwani baisa mu kubasansa?” Ifyo banjaswike e lyo ne fyo balelondolola ifishinka fimbi, fyalengele namona ukuti nalilufyenye ifyo naletontonkanya. Ici calengele natendeka ukufwaya ukusambilila Baibolo.

Natendeke ukubelenga sana impapulo sha kale isha Ulupungu lwa kwa Kalinda na Loleni! isho bamayo balepoka no kushisunga fye. Ilyo papitile inshita naishileiluka ukuti nalesambilila icine, e ico naebele munyinefwe Jeffries ukuti atendeke ukunsambilisha Baibolo. Pali iine nshita nalitendeke no kulaya ku kulongana lyonse. Nalitemenwe sana ifyo nalesambilila, kabili naishiletendeka ukubila imbila nsuma. Na kabili nalyalwile ifyo nalefwaya ukucita ku ntanshi ilyo nasambilile ukuti “ubushiku ubukalamba ubwa kwa Yehova nabupalama.” (Sefa. 1:14) Mu nshita ya kulafwaisha ukuya ku masambililo ya pa muulu, nalefwaisha ukula-afwa abantu ukusambilila icine caba mu Baibolo.

 Napwile isukulu lya ku sekondari pa 13 June, mu 1956, kabili ilyo papitile inshiku shitatu, nalibatishiwe pa kulongana kwa muputule. Ilyo nalebatishiwa nshaishibe ukuti nali no kupaalwa nga nshi ifi nalefwaisha ukusambilila no kulasambilisha abantu pali Yehova.

Pa numa ya myeshi 6 ukutula apo nabatishiwilwe, nalitendeke ukubomba bupainiya bwa nshita yonse. Mu Ubutumikishi bwa Bufumu ubwa December 1956, mwali icipande caleti: “Bushe Kuti Mwabombelako Uko Abakubila Imbila Nsuma Baceepa?” Namwene kwati nine fye balembeele. Nalefwaisha ukuya uko abakubila imbila nsuma bacepele.—Mat. 24:14.

Nakuukile kwi tauni lya Edgefield, mu South Carolina. Mu cilonganino cali muli ili tauni mwali fye bakasabankanya 4, kanshi ilyo naileko twaileba 5. Twalelonganina mu muputule umo mu ng’anda ya kwa munyinefwe. Cila mweshi nalebomba ama-awala 100 mu mulimo wa kubila imbila nsuma. Nalikwete ifya kucita ifingi, pantu nine naletungulula ukukumana kwa kuya mu kubila imbila nsuma, kabili nalelanda na malyashi mu cilonganino. Nomba ilyo nalebomba imilimo iingi iyo nakwete mu cilonganino, e lyo nalesambilila ifingi pali Yehova.

Umwanakashi umo uo nalesambilisha Baibolo alikwete icikuulwa ca kulooseshamo mwi tauni lya Johnston, ilyabela mupepi no ko naleikala. Alempeelako incito inshiku shimo mu mulungu, kabili alinsuminishe ukulabomfya icikuulwa cakwe ukulonganinamo.

Munyina Jolly Jeffries, umwana wa ba Jeffries abansambilishe Baibolo alikukile ukufuma ku Brooklyn, mu New York, kabili twaishiletendeka ukulaikala bonse no kulabombela pamo bupainiya. Twaleikala mu kayanda akanono ako uwa bwananyina umo atupeele ukuti tuleikalamo akakukulika kuli motoka.

Pali ilya nshita ku citungu twaleikala abantu tabalefola indalama ishingi. Nga twabomba ubushiku bumo, baletufolesha K34.08 nelyo K51.12 (amadola ya ku America yabili nelyo yatatu). Bushiku bumo naliile mu kushita ifya kulya mu ndalama ishinono isho nakwete fye. Ilyo nalefuma mwituuka, umwaume umo anjipwishe ati: “Bushe taulefwayako incito? Nga wabomba iawala limo nakulakufolesha K17.04 (dola imo iya ku America).” Ampeele umulimo wa kuwamya icikuulwa ico balekuula, uo nabombele pa nshiku shitatu. Ifi fyacitike fyalengele naishiba ukuti Yehova alengafwa pa kuti ntwalilile ukulaikala ku Edgefield. Naliile na ku kulongana kwa citungu ukwa bafuma mu fyalo ifingi ukwaliko ku New York City.

Pa bushiku bwalenga shibili pali uku kulongana, kwali icisuma icacitike. Naishibene na ba Ruby Wadlington, abalebomba bupainiya ubwa nshita yonse mu musumba wa Gallatin, ku Tennessee. Apo bonse twalefwaya ukuba bamishonari, twalile ku kukumana kwa balefwaya ukuba bamishonari ukwaliko pali uku kwine kulongana. Lyena pa numa ya kulongana kwa citungu, twalitendeke ukutumishanya amakalata. Ilyo papitile inshita, balinjitile ukuya mu kulanda ilyashi lya ku cintubwingi mu musumba wa Gallatin. Ilyo naile, nalileipusha ba Ruby nga kuti batemwa twaupana. Naishilekuukila ku cilonganino calimo ba Ruby, kabili mu 1959, twalyupene.

Ilyo nali ne myaka 23, balinsontele ukuba umubomfi wa cilonganino (uo beta pali ino nshita ukuti kampanya we bumba lya baeluda) mu Gallatin. Icilonganino cesu, e cilonganino ca kubalilapo munyinefwe Charles Thompson atandalile ilyo bamusontele fye ukuba kangalila wa muputule. Nangu ca kuti alishibe ifintu ifingi, alenjipusha ifyo nalemona ukuti e fyo aba bwananyina balekabila sana. Kabili aleipusha ne fyo ba kangalila ba muputule bambi abaishilepo, balesakamana ababwananyina. Ku fyalecita munyinefwe Thompson nalisambilileko ukuti, caliba bwino ukwipusha no kwishiba ifishinka fyonse ilyo ushilapingula ifyo walacita.

Mu May 1964, balinjitile ukuya kwi Isukulu lya Butumikishi bwa Bufumu pa mweshi umo, ilyabelele ku South Lansing, mu New York. Bamunyinefwe abalefunda muli ili sukulu balilengele nalafwaisha ukusambilila ifintu ifingi kabili no kulafwaisha ukuba umukalamba mu fya kwa Lesa.

Mu January 1965, ine na ba Ruby balitwebele ukutendeka ukubombela mu muputule. Batupeele umuputule uwali uukalamba sana, wafumine ku Knoxville, mu Tennessee, ukuyafika mupepi no musumba wa Richmond, mu Virginia. Mwali ifilonganino fyali mu fitungu fya North Carolina, Kentucky, na West Virginia. Naletandalila fye ifilonganino umwali bamunyinefwe abafiita pantu pali ilya nshita, ku kapinda ka ku kulyo mu United States kwali sana akapaatulula ka nkanda. E ico bamunyinefwe abafiita tabalebasuminisha ukulongana pamo na bamunyinefwe ababuuta. Bamunyinefwe bali bapiina, ici calengele tusambilileko ukulapeelako aba bwananyina nga balekabila ubwafwilisho. Munyinefwe uwali kangalila wa muputule pa myaka iingi alinjebele amashiwi yamo ayo nshakalabe, atile: “Nga watandalila icilonganino, wilaleka aba bwananyina balemona kwati niwe kapitao. Lelo kuti wabafwilisha fye nga ca kuti balekumona ukuti niwe munyinabo.”

Ilyo twaletandalila icilonganino cimo umushali bakasabankaya abengi, ba Ruby balitendeke ukusambilisha umwanakashi umo Baibolo, uwakwete umwana uwa mwaka umo. Nga tuletandalila ifilonganino fimbi e lyo tapali uwa kutungulula isambililo, ba Ruby baletungulula uyu mwanakashi ukubomfya amakalata. Lintu twatandalile cilya cilonganino na kabili, uyu mwanakashi aleisa ku kulongana konse. Ilyo muli ici cilonganino umwali uyu mwanakashi mwakuukile bankashi babili bapainiya baibela, balitwalilile ukusambilisha uyu mwanakashi Baibolo, kabili tapakokwele alibatishiwe. Pa numa ya myaka 30 mu 1995, ilyo twali ku Bethel ya mu Patterson, nkashi umo alishile mu kuposha ba Ruby. Ali mwana wa mwanakashi ba Ruby balesambilisha Baibolo. Pali iyi nshita bali mwi Isukulu lya Gileadi no mwina mwakwe mu kalasi yalenga 100.

Umuputule walenga bubili uo batutumine ukuya mu kubombelamo wabelele mu citungu ca Florida. Pali iyi nshita twalefwaya ukutwata motoka, e ico twalishitileko imo iyali iyacipa sana. Nomba mu mulungu wa kubalilapo fye, kwali ifyaonaike kuli injini. Tatwakwete ne ndalama sha kuiwamisha. E ico natumine foni munyinefwe uo naishibe ukutila kuti atuwamishako. Munyinefwe atumine umubomfi wakwe ukwisatuwamisha kabili munyinefwe alikeene ukumulipila. Atile: “Mukwai mwikandipila.” Kabili alitupeele ne ndalama! Ifi ifyacitike fyalangile fye ifyo Yehova asakamana ababomfi bakwe. Na kabili filatwibukishako ukuba bakapekape.

Lyonse nga twatandalila ifilonganino, twaleikala mu mayanda ya bamunyina. Ici calengele tukwate ifibusa ifingi. Bushiku bumo nalishile lipoti nalelemba iya cilonganino cimo pali mashini ya kutaipilapo, iyo nshapwile ukulemba. Ilyo twabwelele uko twaile mu cungulo, nasangile ukuti umwana wa myaka itatu uwa kwa munyinefwe twaleikalapo, “alingafwileko” ukupwisha ukulemba lipoti. Uyu mwana nalemutumfya pali ifi acitile pa myaka iingi.

Mu 1971, napokelele kalata umo banjebele ukuti nali no kutendeka ukubomba nga kangalila wa citungu mu musumba wa New York City. Twalipapile sana! Ilyo twaile ku musumba wa New York City, nali fye ne myaka 34. Bamunyinefwe balitupokelele bwino sana, apo nine nali kangalila wa citungu uwafiita uwabalilepo ukubombela muli uyu musumba.

Apo nali kangalila wa citungu, lyonse pa mpela ya mulungu naletemwa sana ukusambilisha abantu pali Yehova, pa kulongana kwa muputule. Ba kangalila ba muputule abo nalebomba nabo, abengi balibombele imyaka iingi ukuncila. Umo pali aba, e walandile ilyashi lya lubatisho ilyo nalebatishiwa. Kangalila wa muputule umbi ali ni munyinefwe Theodore Jaracz, uwaishileba na mwi Bumba Litungulula. Na kabili mu citungu nalebombela mwali na bamunyinefwe abengi abalebombela pa Bethel ya mu Brooklyn, kabili ababomba pa myaka iingi. Naletasha sana ifyo ba kangalila ba muputule na  ba bwananyina ababombela pa Bethel balengele ndebomba bwino. Nalimwene ukuti aba bamunyinefwe ni bakacema abashintilila pa Cebo ca kwa Lesa kabili aba cishinka ku cilonganino cakwe. Ifyo bali abaicefya fyalengele ndebomba bwino nga kangalila wa citungu.

Mu 1974, Ibumba Litungulula lyalisalile ibumba limbi ilya bakangalila ba muputule ukuba bakangalila ba citungu, ine bajebele ukuba kangalila wa muputule na kabili. Bantumine ku South Carolina. Pali iyi nshita ninshi nomba bamunyinefwe abafiita balebasuminisha ukulalongana na bamunyinefwe ababuuta, kabili ici calengele aba bwananyina ukusekelela nga nshi.

Ilyo umwaka wa 1976 walepwa, bantumine ku muputule wali mu citungu ca Georgia, pa kati ka musumba wa Atlanta no musumba wa Columbus. Ncili ndebukisha ilyo nalandile ilyashi lya cililo ku nshiishi, ilyo abana 5 bafwile lintu umuntu umo asonteke ing’anda balimo. Banyina ba aba bana, bali mu cipatala pa mulandu ne filonda bakwete. Bamunyinefwe abengi, abafiita na babuuta, balepempula abafyashi ba aba bana ku cipatala. Nalimwene ukuti aba bwananyina balitemwana icine cine. Aba bwananyina nga bali ne cikuuku ku Bena Kristu banabo, kuti bashipikisha amafya ayali yonse.

Mu 1977, balitwebele ukwisa ku Bethel ya mu Brooklyn pa kuti tubombeko imilimo imo pa myeshi fye iinono. Ilyo umulimo twaishile walepwa, bamunyinefwe babili aba mwi Bumba Litungulula balinjipwishe nga kuti twatemwa ukutwalilila ukubombela pa Bethel capamo na ba Ruby. Twalisumine.

Pa myaka 24, nalebombela ku Dipartimenti ya Mulimo, uko bafwilisha aba bwananyina mu filonganino nga bali na mafya nelyo ifipusho ifyakosa. Pa myaka iingi Ibumba Litungulula lileba aba bwananyina ifya kukonka ukulingana na mashinte ya mu Baibolo. Ifi fine e fyo aba ku Dipartimenti ya Mulimo babomfya pa kwasuka aba bwananyina, kabili e fyo babomfya na ku masukulu ya bakangalila ba muputule, baeluda, e lyo na bapainiya. Ifyo babasambilisha, fyalilenga abengi baba abakalamba mu fya kwa Lesa. Kabili ici cilalenga icilonganino ca kwa Lesa ukuba icakosa.

Ukufuma mu 1995 ukufika mu 2018, naletandalila amaBethel ngo mwiminishi wa maofeshi yakalamba, uo baleita kale ukuti kangalila wa calo. Nalekumana na baba muli Komiti ya Musambo, ababombela pa Bethel, e lyo na bamishonari, pa kuti mbakoseleshe e lyo no kubafwa pa mafya balekwata. Bamunyinefwe na bankashi abaletushimikilako ifisuma ifyalecitika ilyo balebomba umulimo, na ifwe baletukoselesha na ba Ruby. Ku ca kumwenako, mu 2000 twatandalile icalo ca Rwanda. Twalipapile sana ukumfwa ifyo aba bwananyina e lyo nabalebombela pa Bethel bashipikishe ilyo abantu ba mu mitundu ibili baleipayana mu 1994. Balupwa ne fibusa fya babwananyina abengi balifwile. Te mulandu ne fyo bashipikishe, aba bwananyina balilangile ukuti bali ne citetekelo, bali isubilo kabili balesekelela.

Pali ino nshita ine na ba Ruby twalicila imyaka 80. Pa myaka 20, naba muli Komiti ya Musambo iya mu United States. Nshailepo ku masambililo ya pa muulu, lelo nalisambilila ifintu ifingi ukufuma kuli Yehova ne cilonganino cakwe. Ici calilenga ndesambilisha abantu icine ca mu Baibolo icingalenga baba ne nsansa umuyayaya. (2 Kor. 3:5; 2 Tim. 2:2) Nalimona ifyo ubukombe bwaba muli Baibolo bwalenga abantu balaikala bwino kabili baba ifibusa fya kwa Kabumba wabo. (Yako. 4:8) Ine na ba Ruby lyonse tulakoselesha aba bwananyina ukulatasha pe shuko bakwata ilya kusambilila pali Yehova, no kulasambilisha abantu icine caba mu Baibolo. Uyu e mulimo wacindamisha uyo umubomfi wa kwa Yehova engabombako!