Abena Kristu na Sosaite wa Buntunse Ilelo

“Mukaba abapatwa ku nko shonse pa mulandu we shina lyandi.”—MATEO 24:9.

1. Cinshi cali no kuba icishibilo ca kulekanya ica buKristu?

UKUPAATUKAKO ukufuma ku calo cali cishibilo ca kulekanya ica Bena Kristu ba mu kubangilila. Mwi pepo kuli Wishi wa ku muulu, Yehova, Kristu asosele ulwa basambi bakwe ukuti: “Ine nabapeele cebo cenu; na ba pano isonde nababapata ico tabali [lubali lwa calo, NW], ifyo ine nshili [lubali lwa calo, NW].” (Yohane 17:14) Lintu aitilwe pa cinso ca kwa Ponti Pilato, Yesu alondolwele ukuti: “Ubufumu bwandi te [lubali lwa calo, NW].” (Yohane 18:36) Ukupaatukako ukwa buKristu bwa kubalilapo ukufuma ku calo kwashininkishiwa ku Malembo ya Bwina Kristu aya ciGreek na kuli bakalemba ba lyashi lya kale.

2. (a) Bushe kwali no kubako ukwaluka mu kwampana pa kati ka bakonshi ba kwa Yesu ne calo mu kupita kwa nshita? (b) Bushe Ubufumu bwa kwa Yesu bwali no kwisa ukupitila mu kwalula inko?

² Bushe pa numa Yesu asokolwele ukuti kwali no kubako ukwaluka mu kwampana pa kati ka bakonshi bakwe ne calo no kuti Ubufumu bwakwe bwali no kwisa ukupitila mu kwalwila icalo ku buKristu? Iyo. Tapali nangu cimo ico abakonshi bakwe bapuutilwemo ukulemba pa numa ya mfwa ya kwa Yesu icalangilile icintu ca musango yo. (Yakobo 4:4 [iyalembelwe mu kwipipa pa ntanshi ya  62 C.E.]; 1 Yohane 2:15-17; 5:19 [iyalembelwe mupepi na 98 C.E.]) Mu kupusanako, Baibolo isuntinkanya “ukubapo” (NW) kwa kwa Yesu no ‘kwisa’ kukonkapo mu maka ya Bufumu ku “kusondwelela kwa micitile ya fintu,” (NW) ukupwila mu “mpela,” ya kuko nelyo ubonaushi. (Mateo 24:3, 14, 29, 30; Daniele 2:44; 7:13, 14) Mu cishibilo ico Yesu apeele pa lwa pa·rou·siʹa yakwe, nelyo ukubapo, alandile ulwa bakonshi bakwe aba cine ukuti: “E lyo bakamupeela ku bucushi, no kumwipaya; kabili mukaba abapatwa ku nko shonse pa mulandu we shina lyandi.”—Mateo 24:9.

Abena Kristu ba Cine Ilelo

3, 4. (a) Ni shani fintu encyclopedia ya ciKatolika ilondolola Abena Kristu ba mu kubangilila? (b) Ni mu nshila nshi shapalana Inte sha kwa Yehova na Bena Kristu ba mu kubangilila balondololwa?

³ Libumba nshi ilya butotelo ilelo ilyainonkela iline ukushimikwa kwa busumino ku fishinte fya Bwina Kristu no kupaatukako ukufuma kuli ici calo, mu kuba ne filundwa fya liko ukupatwa no kupakaswa? Cisuma, kuteyanya nshi ukwa Bwina Kristu ukwa mu kusaalala kwa calo ukwalingana mu mbali shonse no bulondoloshi bwa mu lyashi lya kale ubwa Bena Kristu ba mu kubangilila? Ukukuma kuli aba, New Catholic Encyclopedia ilondolola ukuti: “Ubwikashi bwa buKristu ubwa kubalilapo, nangu ca kuti pa kubalilapo bwalangulwikwe nge cakaniko fye na cimbi mu kati ka bwikashi bwa ciYuda, bwashininkishe ubwaibela mu kusambilisha kwa buko ukwa fya butotelo, kabili ukucilisha mu kupimpa kwa filundwa fya buko, ababombele nge nte sha kwa Kristu ‘monse mu Yudea na Samaria nelyo fye ukufika ku mpela she sonde.’ (Imilimo 1.8).”—Volyumu 3, ibula 694.

⁴ Moneni inumbwilo “bwalangulwikwe nge cakaniko fye na cimbi,” “ubwaibela mu kusambilisha kwa buko,” “ukupimpa . . . nge nte.” Kabili nomba moneni ifyo ilya encyclopedia imo ine ilondolola Inte sha kwa Yehova: “Icakaniko . . . Nte balishininwa mu kushika ukuti impela ya calo ikesa mu kati ka myaka iinono. Ici cisumino camonekesha cimoneka ukuba e maka ya kukunta ku numa ya kupimpa kushinaka. . . . Ukukakililwako kwa kutendekelako ku cilundwa cimo na cimo ica cakaniko kupeela ubunte kuli Yehova pa kubilisha Ubufumu Bwakwe ubulepalamina. . . . Balanguluka Baibolo nge ntulo yabo yeka iya cisumino ne funde lya myendele . . . Pa kuba Nte wa cine umo afwile ukushimikila mu kufumamo cimo mu nshila imo nelyo iibiye.”—Volyumu 7, amabula 864-5.

5. (a) Ni mu nshila nshi umo ifisambilisho fya Nte sha kwa Yehova fyabela ifyaibela? (b) Peela ifya kumwenako ukulangisha ukuti ifisumino fya Nte sha kwa Yehova fyaba mu kumfwana na Malembo.

⁵ Ni mu nshila nshi ifisambilisho fya Nte sha kwa Yehova fyabela ifyaibela? New Catholic Encyclopedia yalumbula ishinono: “[Inte sha kwa Yehova] balisenuka Bulesa Butatu ngo kupepo tulubi kwa busenshi . . . Balanguluka Yesu nge Nte yakulisha iya kwa Yehova, ‘kalesa’ (e fyo bapilibula Yohane 1.1), uushacepako ku uli onse kano fye kuli Yehova. . . . Afwile ngo muntu kabili abuushiwe ngo Mwana mwaume wa bumunshifwa uwa mupashi. Ukucululuka kwakwe ne mfwa fyali e mutengo alipile ku kunonkela cipya cipya umutundu wa muntu insambu sha kwikala ku ciyayaya pe sonde. Mu cine cine, ‘ibumba likalamba’ (Ukufisulula 7.9) ilya Nte lisubila ukwikala pe sonde lya Paradise; ni 144,000 aba busumino epela (Ukufisulula 7.4; 14.1, 4) bengaipakisha ubukata bwa mu muulu na Kristu. Ababifi bakapita mu bonaushi bwa mupwilapo. . . . Ulubatisho—ulo Inte bacita ukupitila mu kwibisha . . . [lwaba] cishibilo ca ku nse ica kuipeela kwabo ku mulimo wa kwa Yehova Lesa. . . . Inte sha kwa Yehova balicebusha ukusakamana kwa cintubwingi pa kukaana ukukuushishamo kwa mulopa . . . Imibele yabo iisuma pa cupo no kwampana kwa bwamba yaba iyashangila.” Inte sha kwa Yehova kuti pambi baba abaibela muli ishi mbali, lelo ukwiminina kwabo pali ifi fishinka fyonse kwashimpwa mu kukosa pali Baibolo.—Ilumbo 37:29; Mateo 3:16; 6:10; Imilimo 15:28, 29; Abena Roma 6:23; 1 Abena Korinti 6:9, 10; 8:6; Ukusokolola 1:5.

6. Kwiminina nshi Inte sha kwa Yehova basungilila? Mulandu Nshi?

⁶ Ici citabo ca baRoma Katolika cilundapo ukuti mu 1965 (mu kumonekesha umwaka lintu ici cipande calembelwe) “Inte baali tabalalanguluka ukuti baali ulubali lwa bwikashi  ubo baleikalamo.” Cilemoneko kuti kalemba atontonkenye ukuti ilyo inshita yalepita kabili Inte sha kwa Yehova bafula no kukwata “imibele yacililako ukuba iye calici mu kupusanako ne cakaniko,” bali no kusanguka ulubali lwa calo. Lelo te fyo caba. Ilelo, mu kuba ne Nte ukucila pa miku ine ukufula ukucila fintu baali mu 1965, Inte sha kwa Yehova mu kukonkesha balasungilila ukwiminina kwabo ukwashangila ukukuma kuli ici calo. “Tabali lubali lwa calo,” ifyo Yesu ‘ashali lubali lwa calo.’—Yohane 17:16.

Abapaatukako Lelo Te ba Bulwani

7, 8. Nga fintu cali ica cine ulwa Bena Kristu ba mu kubangilila, cinshi caba ica cine ku lwa Nte sha kwa Yehova ilelo?

⁷ Ukulosha ku kusoselako Abena Kristu ba mu kubangilila kuli ndubulwila wa mu mwanda wa myaka walenga ibili Justin Martyr, Robert M. Grant alembele mu citabo cakwe Early Christianity and Society ukuti: “Nga ca kuti Abena Kristu bali bamwaluka kuti batwalilila ukufisama nga bengafika pa buyo bwabo. . . . Fibusa fya mifwaile imo ine ifyawamisha ifya kwa kateka mu kuletako umutende no muyano usuma.” Mu musango umo wine, Inte sha kwa Yehova ilelo baishibikwa ukupulinkana icalo ukuba abana calo batemwo mutende kabili aba muyano. Amakamfulumende, aya musango uuli onse, yalishiba ukuti tayakwata icili conse ica kutiina ukufuma ku Nte sha kwa Yehova.

⁸ Kalemba wa mikululo mu nyunshipepala uwa ku North America alembele ati: “Cisendako ukwelenganya kwaumina kumo kabili ukwa mutunganya wabipisha ku kusumina ukuti Inte sha kwa Yehova shilaletako icintiinya ca musango uuli onse ku buteko ubuli bonse ubwa bupolitiki; baba abashipinuna ubuteko kabili abatemwo mutende nga fintu akabungwe ka butotelo kengaba.” Mu citabo cakwe L’objection de conscience (Ukukaana Umulimo wa Fita pa Mulandu wa Fishinte Fisuma), Jean-Pierre Cattelain alembo kuti: “Inte baliba abanakilako umupwilapo ku mabulashi kabili mu cinkumbawile balomfwila amafunde; balalipila imisonko yabo kabili tabesha ukutwishika, ukwalula, nelyo ukonaula amakamfulumende, pantu tabayangwako ku milandu ya cino calo.” Cattelain atwalililo kulundako ukuti kano fye nga ca kuti Ubuteko bwafwaya ubumi bwabo, ifyo bapeela mu kukumanina kuli Lesa, e lintu Inte sha kwa Yehova bakaana ukumfwila. Muli ici bapalana mu kupalamisha na Bena Kristu ba mu kubangilila.—Marko 12:17; Imilimo 5:29.

Tabaumfwikishiwa Bwino ku Mabumba Yateka

9. Ukukuma ku kupaatukako ukufuma ku calo, bupusano nshi bwapulamo pa kati ka Bena Kristu ba mu kubangilila na baKatolika ba muno nshiku?

⁹ Bakateka ba ciRoma abengi tabaumfwikishe bwino Abena Kristu ba mu kubangilila kabili balibapakese. Ukulangisha umulandu, The Epistle to Diognetus, icatontonkanishiwa na bamo nge caliko mu mwanda wa myaka walenga bubili C.E., cilondololo kuti: “Abena Kristu bekala mu calo, lelo tababa lubali lwa calo.” Pa lubali lumbi, Icilye ca Vatican ica Bubili, muli Konsitichushoni ya iko Iyaumina Kumo pa lwe Calici, calondolwele ukuti baKatolika balingile “ukufwaya ubufumu bwa kwa Lesa pa kuibimba mu milandu ya fya ku mubili” no “kubombela ukushishiwa kwa calo ukufuma mu kati na nkati.”

10. (a) Ni shani fintu Abena Kristu ba mu kubangilila bamwenwe ku mabumba yateka? (b) Ni shani fintu Inte sha kwa Yehova ilingi line bamonwa, kabili cinshi caba ukwankulako kwabo?

¹⁰ Kalemba wa lyashi lya kale E. G. Hardy alondololo kuti bakateka ba ciRoma balangulwike Abena Kristu ukuba “mu nshila imo abapimpa basuulwa.” Kalemba wa lyashi lya kale umwina France Étienne Trocmé alanda ulwa “misuula iyo abena Greece batumpuluka na balashi abena Roma bakwete ku cintu balangulwike icakaniko ca ku Kabanga iceni [Abena Kristu].” Ukulembeshanya pa kati ka kwa Pliny Umwaice, kateka wa ciRoma uwa Bithynia, na Kateka Trajan kulangilila ukuti amabumba yateka mu cinkumbawile yali ayambuulu pa lwa musango wa cine cine uwa buKristu. Mu musango umo wine ilelo, Inte sha kwa Yehova ilingi line tabomfwikishiwa bwino kabili balasuulwa fye no kusuulwa ku mabumba yateka aya calo. Nangu cibe fyo, ici tacipapusha Inte nelyo kubalenga inkumbabulili.—Imilimo 4:13; 1 Petro 4:12, 13.

 “Konse Konse Cisoselwo Bubi”

11. (a) Fintu nshi ifyasoselwe ulwa Bena Kristu ba mu kubangilila, kabili cinshi casoswa ulwa Nte sha kwa Yehova? (b) Mulandu nshi Inte sha kwa Yehova bashakanina mu mapolitiki?

¹¹ Ulwa Bena Kristu ba mu kubangilila casoselwe ukuti: “Pantu icakaniko ici caishibikwa kuli ifwe ukuti konse konse cisoselwo bubi.” (Imilimo 28:22) Mu mwanda wa myaka uwalenga ibili C.E., Celsus umusenshi atungile ukuti ubuKristu bwacebwishe fye ifinangwa fya sosaite wa buntunse. Mu musango umo wine calisoswa ulwa Nte sha kwa Yehova ukuti “ku lubali lukalamba, bafuma ku bapusulwa mu bwikashi bwesu.” Kalemba wa lyashi lya kale ilye calici Augustus Neander acitile lipoti ukuti “Abena Kristu balelondololwa nga bantu abafwa ku calo, kabili aba fye ku milandu yonse iya bumi; . . . kabili caipushiwe ukuti, cinshi cingacitika ku mibombele ya bukwebo, nga ca kuti bonse bali nga bene?” Pa mulandu wa kuti Inte sha kwa Yehova balataluka ukufuma ku kwakanamo mu mapolitiki, nabo bene ilingi line balapeelwa umulandu wa kuba ifinangwa muli sosaite wa buntunse. Lelo ni shani fintu bengaba abacincila mu mapolitiki kabili pa nshita imo ine ukwafwilisha Ubufumu bwa kwa Lesa nge subilo fye lyeka ilya mutundu wa muntu? Inte sha kwa Yehova basunga ku mutima amashiwi ya mutumwa Paulo ayatila: “Cula pamo nge cita cisuma ica kwa Kristu Yesu. Takwaba icita iciikobenkanya mu fikonkelelo fya mwikala mushi, apantu ubuyo bwakwe kutemuna uwamulembele mu mulalo.”—2 Timote 2:3, 4, Revised Standard Version, Ukulembwa kwa Ecumenical.

12. Ni mu lubali nshi ulwakatama ulwa kupaatukako umo Inte sha kwa Yehova bapalana na Bena Kristu ba mu kubangilila?

¹² Mu citabo cakwe A History of Christianity, Profesa K. S. Latourette alembo kuti: “Umo uwa milandu iyo Abena Kristu ba mu kubangilila babelelepo pa bulwani ne calo ca bena Greece na bena Roma wali kwakana mu nkondo. Pa myanda ya myaka iya kubalilapo itatu takwaba ifyalembwa fya Bwina Kristu ifyapusunsuka ukufika ku nshita yesu ifyatekeleshe ukwakana kwa Bena Kristu mu nkondo.” Icitabo ca kwa Edward Gibbon The History of the Decline and Fall of the Roman Empire cilondololo kuti: “Cali icishingacitika ukuti Abena Kristu, ukwabulo kukaano mulimo wacililepo kuba uwa mushilo, baali no kupokelela imibele ya bashilika, bakapingula, nelyo bamulopwe.” Inte sha kwa Yehova mu musango umo wine bapokelela icifulo ca kushibuulamo ulubali kwakosa kabili bakonka ifishinte fya Baibolo ifyatantikwa pali Esaya 2:2-4 na Mateo 26:52.

13. Kupeelwa umulandu nshi kubikwa pa Nte sha kwa Yehova, lelo cinshi cintu ifishinka filangisha?

¹³ Inte sha kwa Yehova balapeelwa umulandu ku balwani babo uwa kutoba indupwa. Ca cine, kwalibako imilandu uko indupwa shayakanikana lintu icilundwa cimo nelyo ifyafulilako basanguka Inte sha kwa Yehova. Yesu asobele ukuti ici cali no kucitika. (Luka 12:51-53) Nangu cibe fyo, ifipendo filangisha ukuti ifyupo fitobeka pali uyu mulandu finono. Pa kati ka Nte sha kwa Yehova mu France, ku ca kumwenako, pa ndupwa shaupana shitatu paba ulupwa lumo ulwakwata umulume atemwa umukashi uushili Nte. Nalyo line, ifipendo fya kulekana pa kati ka ifi fyupo fyapatankana tafyaba ifyasumbukako ukucila avareji wa luko. Mulandu nshi? Abatumwa Paulo na Petro bapeele ukufunda kwa mano, ukwapuutwamo ku Bena Kristu baupana na bashasumina, kabili Inte sha kwa Yehova balatukuta ukukonka amashiwi yabo. (1 Abena Korinti 7:12-16; 1 Petro 3:1-4) Nga ca kuti icupo capatankana catobeka, ukupingulapo kwa kubalilapo mupepi na lyonse kufuma ku munankwe wa mu cupo uushili Nte. Pa lubali lumbi, amakana ayengi aya fyupo fyalipusushiwa pa mulandu wa kuti abanabo ba mu cupo basangwike Inte sha kwa Yehova kabili batendeke ukubomfya ifishinte fya Baibolo mu bumi bwabo.

Bena Kristu, Te Basumina Muli Bulesa Butatu

14. Kupeelwa umulandu nshi kwaletelwe ukulwisha Abena Kristu ba mu kubangilila, kabili mulandu nshi ici cabela ica kupilika?

¹⁴ Cili ca kupilika ukuti mu Buteko bwa ciRoma, kumo ukwa kupeelwe milandu ukwaletelwe ukulwisha Abena Kristu ba mu kubangilila kwali kwa kuti baali bamukanalesa.  Dr. Augustus Neander alembo kuti: “Bamukaana tulesa, bamukanalesa, . . . lyali lishina lyaseeka ilyo Abena Kristu baishibikilweko pa kati ka bantu.” Fintu cili iceni ukuti Abena Kristu, abapepele Kabumba uwa mweo kabili te tulesa twafulisha, balingile ukwinikwa bamukanalesa ku basenshi abapepele “[iishali] milungu, lelo fintu ifyacitwa ku minwe ya bantu, ifya cimuti ne bwe.”—Esaya 37:19.

15, 16. (a) Cinshi cintu bashibutotelo bamo basosa pa lwa Nte sha kwa Yehova, lelo cipusho nshi ici cimya? (b) Cinshi cilangisho kuti Inte sha kwa Yehova mu cine cine Bena Kristu?

¹⁵ Ica kupilika mu kulinganako cishinka ca kuti ilelo amabulashi yamo mu Kristendomu yalakaana ukuti Inte sha kwa Yehova Bena Kristu. Mulandu nshi? Mulandu wa kuti Inte sha kwa Yehova balakaana Bulesa Butatu. Ukulingana no bulondoloshi bwa Kristendomu ubwabamo impatila, “Abena Kristu ni abo abapokelela Kristu nga Lesa.” Mu kucilana ne ci, dikishonari wa muno nshiku apilibula nauni “Umwina Kristu” ngo “muntu uwasumina muli Yesu Kristu kabili uukonka ifisambilisho fyakwe” kabili “UbuKristu” ngo “butotelo ubwashimpwa pa fisambilisho fya kwa Yesu Kristu ne cisumino ca kuti aali mwana wa kwa Lesa.” Libumba nshi lyalinga ubu bulondoloshi mu kupalamisha nga nshi?

¹⁶ Inte sha kwa Yehova balapokelela ubunte bwine ubwa kwa Yesu ukulosha ku untu aba. Alondolwele ukuti: “Ndi Mwana wa kwa Lesa?” tatile, “Ndi Lesa Mwana.” (Yohane 10:36; linganyeniko Yohane 20:31.) Bapokelela ubulondoloshi bwapuutwamo ubwa mutumwa Paulo ukukuma kuli Kristu ubwa kuti: “Uyo, pa kuba mu musango wa kwa Lesa, talangulwike ukuti ukulingana na Lesa cintu ca kusompola.” * (Abena Filipi 2:6, The New Jerusalem Bible) Icitabo The Paganism in Our Christianity cilondololo kuti: “Yesu Kristu tatalile alumbula icinjelengwe ca musango yo [Bulesa Butatu ubwalinganako], kabili takwaba apali ponse mu Cipingo Cipya apo inumbwilo ‘Bulesa Butatu’ imoneka. Imfundo yapokelelwe fye ne Calici imyaka imyanda itatu pa numa ya mfwa ya kwa Shikulu; kabili intulo ya iyi mfundo ya cisenshi umupwilapo.” Inte sha kwa Yehova bapokelela icisambilisho ca Baibolo pa lwa kwa Kristu. Bena Kristu, te basumina muli Bulesa Butatu.

Takuli Ukwikatanya Amabutotelo

17. Mulandu nshi Inte sha kwa Yehova bashibombela pamo no tubungwe twa kwikatanya amabutotelo, nelyo utwa kukumbinkanye fisumino?

¹⁷ Ukuilishanya kumbi kubili ukucitwa ukulwisha Inte sha kwa Yehova kwa kuti balakaana ukubuulo lubali mu tubungwe twa kwikatanya amabutotelo no kuti balaibimba mu ciitwa “ukusangula kwakaluka.” Umuseebanya uyu onse ubili na kabili walipooselwe pa Bena Kristu ba mu kubangilila. Kristendomu, mu kuba ne mbali shakwe isha Katolika, Orthodox, na Protestanti, mu kushininkisha lubali lwa ici calo. Ukupala Yesu, Inte sha kwa Yehova “tabali lubali lwa calo.” (Yohane 17:14) Ni shani bengailunda ku mateyanyo ya butotelo ukupitila mu tubungwe twa kukumbinkanye fisumino uto tusumbula imyendele ishili ya Bwina Kristu ne fisumino?

18. (a) Mulandu nshi Inte sha kwa Yehova tabali no kulengululwa pa kutungo kuti beka fye e babelesha ubutotelo bwa cine? (b) Ilintu bacetekela ukuti bakwata ubutotelo bwa cine, cinshi cintu baRoma Katolika bashakwata?

¹⁸ Nani mu kulungamikwa  uwingalengulula Inte sha kwa Yehova pa kusumina, nge fyacitile Abena Kristu ba mu kubangilila, ukuti bena beka e balebelesha ubutotelo bumo bweka ubwa cine? Nelyo fye Icalici lya Katolika, ilintu mu bumbimunda batunga ukubombela pamo na kabungwe ka kwikatanya amabutotelo, libilisho kuti: “Twasumino kuti ubu butotelo bweka ubwa cine bwatwalilila ukubako mwi Calici lya ciKatolika ne lya Butumwa, kuli abo Shikulu Yesu aseekeshe umulimo wa kwananya bwene pa kati ka baume bonse lintu asosele ku batumwa ukuti: ‘Kabiyeni no kulenga aba nko shonse ukuba abasambi.’” (Vatican Council II, “Declaration on Religious Liberty” [Ukubilisha kwa Kulubuka kwa Butotelo]) Mu kumonekesha, nangula ni fyo, icisumino ca musango yo tacakumanina ku kubika muli baKatolika ukupimpa kushinaka mu kuya ku kulenga abasambi.

19. (a) Cinshi cintu Inte sha kwa Yehova bapampamina ukucita, kabili mu kuba ne nkuntu nshi? (b) Cinshi cikalangulukwapo mu cipande cikonkelepo?

¹⁹ Inte sha kwa Yehova balikwata ukupimpa kwa musango yo. Bapampamina pa kutwalilila ukucitilo bunte kulila fye Yehova alefwaya bene ukucite fyo. (Mateo 24:14) Ukucitilo bunte kwabo kwalibo kwapimpa lelo te kwakaluka. Kukuntwa ku kutemwa kwa mwina mupalamano, te ku lupato lwa mutundu wa muntu. Basubilo kuti ubwingi bwa mutundu wa muntu bakapusuka. (1 Timote 4:16) Ukupala Abena Kristu ba mu kubangilila, balatukuta ukuba “aba mutende ku bantu bonse.” (Abena Roma 12:18) Fintu bacite ci cikalanshanishiwapo mu cipande cikonkelepo.

[Futunoti]

Mu Kupitulukamo

◻ Cinshi caishibishe Abena Kristu ba mu kubangilila, kabili ni shani fintu Inte sha kwa Yehova bapala bene?

◻ Ni mu nshila nshi Inte sha kwa Yehova balangishisha ukuti bana calo basuma?

◻ Ni shani fintu amabumba yateka yamwene Abena Kristu ba mu kubangilila, kabili bushe calipusanako ilelo?

◻ Cinshi cintu ukushininwa kwa Nte ukuti balikwate cine kubasesha ukucita?

[Amepusho]

[Icikope pe bula 12]

Inte sha kwa Yehova bapampamina pa kutwalilila ukucitilo bunte kulila fye Lesa alefwaya bacite fyo

[Icikope pe bula 17]

Pilato atile: “Moneni umuntu!”—Uushali ulubali lwa calo.—Yohane 19:5

[Abatusuminishe]

“Ecce Homo” kuli A. Ciseri: Florence, Galleria d’Arte Moderna / Alinari/Art Resource, N.Y.